YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

1999’da bir çevre örgütüne üye olduğunu söyleyenlerin oranı Hollanda’da %45’e ulaşırken, ABD’de %15,9, Danimarka’da 13,2, Venezüella’da %11,9, İsveç’te %11,7, Yunanistan’da %11’dir.

Derin ekoloji kavramı ilk kez Norveçli felsefeci Arne Naess tarafından kullanılmıştır. Derin ekoloji insan doğa ilişkisini derinlemesine sorgular ve temelden değiştirilmesi gereğine inanır.

Çevreciliğin tarihi küresel çevresel değişimin tarihiyle iç içe geçmiştir. Modern çevreciliğin tarihi 1960’ların sonunda görülen yeni sosyal hareketlere dayandırılır.

En eski çevre örgütlerinden biri olan Sierra Kulübü 1892’de ABD’de kurulmuştur.

Doğanın korunması için yasal düzenlemeler yapılmasını sağlayan bu hareket Birinci Dünya Savaşı nedeniyle kesintiye uğramış, İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar durağan kalmıştır. Savaş sonrasında yeniden canlanan hareketin en önemli kazanımlarından biri 1948’de doğa korumaya hizmet edecek uluslararası bir kuruluş olarak devlet kurumları ile sivil toplum örgütlerini bir araya getiren Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin (IUCN) kuruluşudur.

Doğal alanların, türlerin ve yaban yaşamının korunmasının başlıca itici güç olduğu Birinci Dalga seçkinci bir karaktere sahipti. Hareketin öncüleri çoğunlukla bilim insanları, doğa ve doğal kaynaklarla ilişkili mesleklerden gelen uzmanlar, teknisyenler ve varlıklı kişilerdi.

Endüstri toplumuna dönük siyasal olduğu kadar kültürel bir eleştiri olan ekoloji hareketi, insan-doğa ilişkisi, ekonomi-toplum-doğa ilişkisi hakkındaki düşünme biçimimizi de sorguluyor ve insan-merkezci, mekanik, atomistik bakışın karşısına holistik yeni bir kültürü koyuyordu. Bürokratik, hiyerarşik, merkeziyetçi, kapalı, cinsiyetçi ve eşitsiz toplumsal ve siyasal düzenin yerine çoğulcu, açık, yerinden yönetimci, eşitlikçi, demokratik ve katılımcı bir toplumsal ilişkiler düzeni talep ediyordu.

Yeşil hareketin ve ardından gelen yeşil partilerin nüvelerinden biri de 1970’lerde gelişen nükleer enerji karşıtı hareketlerdir. Amerika’da, Fransa, İngiltere, İsveç, İsviçre dahil pek çok Avrupa ülkesinde etkili olan nükleer karşıtı hareketin en güçlü ve uzun soluklu varlık bulduğu yer Almanya olmuştur. Bunda nükleer karşıtı hareketi önceleyen yurttaş girişimlerinin önemli payı vardır.

1980’de Alman Yeşiller Partisi (Die Grünen) kurulmuş; Parti kuruluşunun hemen ardından birçok yerde yerel meclislerde ve eyalet meclislerinde sandalyeler kazanmış; 1983’te de Federal Meclis’e girmiştir.

Hindistan’da 1970’lerde başlayan Chipko hareketi bugün de Güney çevreciliğine esin kaynağı olmaya devam etmektedir. Aslında, yakın zamana kadar endüstri toplumlarıyla, başka bir deyişle, Batı ya da küresel Kuzeyle özdeşleştirilen çevrecilik, ekolojik bozulmanın ekonomideki küreselleşmeye koşut olarak kürenin genelini kaplamasıyla son dönemde daha Güneyli bir karakter kazanmıştır.

Canlı merkezci (biyosantrik) bir yaklaşım olan derin ekolojiye göre, doğa kendinde bir değere sahiptir; öteki varlıklar insanların amaçları için yararlı olup olmadıklarından bağımsız olarak salt varoluşları dolayısıyla değerlidirler. İnsanlar doğadan ayrı ya da üstünde değil, öteki canlılarla birlikte onun bir parçasıdır. Doğru yanıt B'dir.

İleri endüstri toplumlarına yön veren egemen paradigmaya, toplumsal ve siyasal yaşamı biçimlendiren kurumlara karşı bir kültürel eleştiri niteliğindeki ekoloji hareketi, diğer sosyal hareketlerle birlikte bir karşı-kültür hareketi olarak da görülebilir. Ekoloji hareketi dönemin Yeni Sol hareketleriyle de yakından bağlantılıdır. Hedefinde endüstri toplumunun doymak bilmez materyalizmi ve aşırı tüketimciliği bulunan hareket, çevresel yıkımın nedeni olarak gördüğü dizginsiz ekonomik büyüme, merkezîleşmiş devlet ve endüstrileşme ideolojisini sorguluyordu. Ekoloji hareketi bu yönüyle, önceki kuşağın doğa korumacılığından farklı olarak, Batı toplumlarına temelden bir eleştiri yöneltiyor ve sistemin köktenci biçimde değiştirilerek yeniden yapılandırılmasını savunuyordu. Doğru yanıt E'dir.

çevresel örgütlenme günümüzde sergilediği görünüme aslında kökleri 19. Yüzyıl’ın sonlarına dayanan uzun bir evrilme sürecinin sonucunda ulaşmıştır. en eski çevre örgütlerinden biri olan Sierra Kulübü 1892’de ABD’de kurulmuştur. Doğru yanıt C'dir.

Yeşil hareketin ve ardından gelen yeşil partilerin nüvelerinden biri de 1970’lerde gelişen nükleer enerji karşıtı hareketlerdir. Amerika’da, Fransa, İngiltere, İsveç, İsviçre dahil pek çok Avrupa ülkesinde etkili olan nükleer karşıtı hareketin en güçlü ve uzun soluklu varlık bulduğu yer Almanya olmuştur. Bunda nükleer karşıtı hareketi önceleyen yurttaş girişimlerinin önemli payı vardır. Doğru yanıt D'dir.

Çevrenin daha genel bir muhalefet söyleminin taşıyıcısı olduğu ülkeler Macaristan, Polonya, Romanya, Bulgaristan, eski Çekoslavakya gibi ülkelerdir. Daha çok milliyetçilik bağlamında kurgulanan söylemin parçası olduğu ülkeler ise Baltık ülkeleri, Gürcistan, Ermenistan, Orta Asya Cumhuriyetleri. Doğru yanıt D'dir.

Çevre-merkezcilik, doğanın araçsallaştırılmasına karşı çıkar. Çevre-merkezcilik çevrenin merkeze konması değildir, insanın yerleştirildiği merkezî konumdan çıkarılmasıdır. İnsan yeryüzünü paylaştığı öteki varlıklarla birlikte doğa çevrenin yalnızca bir parçası ve eşit üyesidir. İnsanlarla insan olmayan dünya arasında hiyerarşik değil, karşılıklı bağımlılık ilişkisi vardır. Çevre-merkezcilik insan çıkarlarını dışlamaz. İnsanlarla birlikte diğer tüm canlıların şimdiki ve gelecek kuşaklarının çıkarlarının gözetildiği bütünsel (holistik) bir ekolojik felsefeyi temsil eder. Doğru yanıt A'dır.

Çevre hareketleri kültürel dönüşüm, politika ve kararları etkileme, ekonomik etkinliklerde değişiklik yaratma amaçlarına ulaşmak için çeşitli ortak eylem yöntemlerine başvurmaktadır. Ortak eylem repertuarını oluşturan protesto biçimleri arasında yürüyüşler, gösteriler, oturma eylemleri, imza kampanyaları, boykotlar, işgaller, yol kapatma, çalışmayı engelleme, insan zincirleri, grevler, referandumlar sayılabilir. Doğru yanıt E'dir.

Çevre hareketinin toplumsal alanda önemli bir varlık kazanması 1980’li yıllarda gerçekleşmiştir. Çevrecilik feminizm ile birlikte 1980’ler boyunca toplumsal muhalefetin taşıyıcısı rolünü üstlenmiştir. Doğru yanıt C'dir.

Türkiye'de 1980’lerden 1990’lara geçerken ekolojik düşüncedeki farklı duruşları temsil eden grupların sayısının arttığı görülmektedir. Dönemin önemli gelişmelerinden biri kuşkusuz 1988’de Yeşiller Partisi’nin kurulmasıdır. Siyasal parti kimliğinin çevresel muhalefetin etkisini ve gücünü artıracağına dair görüşün ağır basması sonucunda kurulan parti, Avrupa’daki yeşillere benzer biçimde iktidarı değil, çevresel muhalefetin sesini duyuracağı yeni bir kanal olmayı hedeflemiştir. Doğru yanıt B'dir.

Habitat II Konferansı, Türkiye’de çevreciliğin kurumsallaşmaya başlamasında önemli dönüm noktalarından biridir. Ulusal düzeyde olduğu kadar ulus ötesi alanda tanınırlığın büyük ölçüde profesyonel kurumsal yapılara sahip olmayı gerektirdiğinin fark edilmesiyle çevre örgütlerinin ilgisi kurumsallaşmaya doğru kaymıştır. Doğru yanıt D'dir.