YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Kuramcıların ortaklaşa vurguladıkları nokta da yeni toplumsal hareketlerin (YTH) yeni bir dönemi temsil ediyor olmasıdır. Söz konusu yeni dönemin başlangıcı olarak 1960’lar gösterilmektedir. Gustave Le Bon ve Karl Marks’tan bu yana toplumsal hareketler büyük değişim geçirmiş, özellikle 1960’lardan itibaren nitel ve nicel açıdan yoğunluk, hız ve çeşitlilik kazanmıştır. Ticaret birlikleri, öğrenci hareketleri ve klasik milliyetçi hareketlerden başka feminizm, çevrecilik, insan hakları hareketleri, dinsel köktencilik, kültürel, etnik, cinsel tercih hareketleri birbiri ardınca ortaya çıkmıştır. 1960’ların sonlarında dünyada açıkça gözlenebilen derin ve dramatik bir dönüşüm ve kimilerine göre bir devrim söz konusuydu: 1970’lerin yeni siyasal ortamını şekillendirecek olan 1968 Mayısında Fransa, Almanya, Britanya ve Meksika’da baş gösteren öğrenci gösterileri, İtalya’daki Kızgın Sonbahar’daki öğrenci işçi koalisyonu, Frankocu Madrid, Komünist Prag gibi yerlerdeki demokrasi talepleriyle gelişen hareketler, Güney Afrika’dan Roma’ya kadar eleştirel Katolikliğin gelişimi, kadın ve çevre hareketlerinin ilk işaretleri. Bütün bu olgular köklü dönüşümün göstergeleri olarak değerlendirilmektedir. Fransız sosyolog Alaine Touraine 1968 yılında yeni toplumsal hareketlerin başladığını ilan etti. Doğru cevap C’dir.

Yeni Toplumsal Hareketler Kuramı, Marksizm’in yüksek düzeyde akademik ve yapısal yorumuna ilişkin yaşanan düş kırıklığına dayandırılmıştır. YTH paradigma olarak eski olan işçi hareketlerine, politikanın merkez olgusunun sınıf olduğunu ve politik ekonomik dönüşümün bütün toplumsal hastalıkları iyileştireceğini varsayan Marksizm ile sosyalizme ve sabit kimlikler ile çıkarlara odaklanan geleneksel liberalizme karşı olması nedeniyle yenidir. YTH anlayışı, kapitalist toplumda var olan temel iki sınıfın, burjuva ve proletaryanın mücadelesine dayalı çözümlemeyi reddeder. YTH kuramcılarına göre toplum değişmiştir ve Marks’ın ortaya koyduğu modele uygun değildir. Bir toplumsal hareket olarak adlandırılan bu oluşumların gerçekte farklı yönelimlere sahip olanların karmaşık bir gruplaşması niteliğinde olduğu öne sürülmektedir. Devleti ele geçirmeyi amaçlayan eski hareketlerin tersine YTH, politika belirleyicileri üzerinde lobicilik yapmayı ve kamuoyunu etkilemeyi hedeflemiştir. YTH ise Touraine’e göre devlet gücünü kontrol etme düşüncesinden uzaklaşması ve sivil ilişkileri dönüştürmeyi hedeflemesi nedeniyle yenidir. Doğru cevap D’dir.

YTH, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası egemen olan “eski paradigma”dan konular, ilgileri, değerleri ve hareket biçimleri açısından farklılıklar gösteren “yeni paradigma”dan kaynaklanmaktadır. Eski paradigmanın egemen olduğu dönemde Batı Avrupa’da, ekonomik büyüme, refah dağılımı ve güvenlik, politikanın başat konuları olmuştur. YTH’de ise bu konuların yerini baskın kolektif aktörler, kurumsallaşmış baskı grupları ve siyasal partiler almıştır. YTH’de toplumsal ve siyasal çatışmaların çözüm mekanizması kolektif pazarlıklar, parti rekabeti ve temsili hükümettir. Özellikle Avrupalı otoriteler tarafından günümüzde yaşanan toplumsal hareketlerin geçmiştekilerden köklü farklılıklar içerdiği ileri sürülmektedir. Bu bağlamda geliştirilen Yeni Toplumsal Hareketler Kuramı, 1970’lerin post-yapısalcı ve post-Marksist eğilimlerinden kaynaklanmıştır. Toplumda gözlenen çatışma ve hareketlerde ekonomik ve politik sorunlara odaklanan eski politikalardan farklı olarak eşitlik, farklılık, katılım ve kimlik inşasını esas alan yeni bir kimlik politikası söz konusudur. YTH, liberal siyaset kuramına göre özel ve kamusal biçimindeki sınıflandırmaya uymamakta ve üçüncü bir ara kategoriye, kurumsal olmayan siyaset alanına yerleşmektedir. Sınıf çözümlemesine dayalı eski hareketlerden farklı olarak yeni orta sınıfın gelişimi ve küçük burjuvazi YTH’nin ortaya çıkışında yaşamsal öneme sahiptir. Doğru cevap A’dır.

Calhoun, “19. yüzyıl Başlarının Yeni Toplumsal Hareketleri” başlıklı nükteli bir makale ile YTH kavramsallaştırmasına eleştirel yaklaşmıştır. 19. yüzyılda etnik azınlık kadın ve işçi hakları ile dinsel canlanışa yönelik düzenli bir biçimde yürütülen hareketlerin de özerklik ve kimlik taleplerini vurguladığını öne sürerek toplumsal hareketlerin yaygınlaşmasının moderniteye özgü olduğunu ve özel bir açıklama gerektirmediğini belirtmiştir. Doğru cevap A’dır.

Modernleşme, sanayileşme, kentleşme ve küreselleşme gibi süreçlerin yoğun bir şekilde yaşandığı toplumlarda köklü dönüşümler söz konusudur. Bu dönüşümlerle birlikte toplumsal yapıda önemli farklılaşmalar meydana gelmektedir. Literatürde “eski hareketler” olarak tanımlanan toplumsal hareketler ideolojik kökenlerini 20. yüzyılın modern toplum projesinden alırken, 1960’lardan sonra gözlenmeye başlanan yeni birtakım hareketler modernlik sonrası toplumun düşünce yapısını ve toplumsal koşulları yansıtmaktadır. Özellikle son yirmi yılda ortaya çıkan kolektif hareketler yaş, cinsiyet farklılıkları, sağlık, doğa ile ilişki, insan neslinin devamı gibi daha önce gündeme hiç gelmemiş olan toplumsal çelişkilerden kaynaklanmaktadır. Analistler ve katılımcılar, biçimsel kurumsallaşma kanallarının dışında işleyen ve ekonomik çıkarlardan çok yaşam biçimi, etik ya da kimlik konularını vurgulayan ‘YTH’ den söz etmeye başlamışlardır. Bu hareketlerin konular, kullandıkları taktikler ve katılımcılar açısından yeni olduğu iddia edilmiştir. YTH paradigma olarak eski olan işçi hareketlerine, politikanın merkez sınıf olduğunu ve politik ekonomik dönüşümün bütün toplumsal hastalıkları iyileştireceğini varsayan Marksizm ile sosyalizme ve sabit kimlikler ile çıkarlara odaklanan geleneksel liberalizme karşı olması nedeniyle yenidir. Gustave Le Bon ve Karl Marks’tan bu yana toplumsal hareketler büyük değişim geçirmiş, özellikle 1960’lardan itibaren nitel ve nicel açıdan yoğunluk, hız ve çeşitlilik kazanmıştır. Ticaret birlikleri, öğrenci hareketleri ve klasik milliyetçi hareketlerden başka feminizm, çevrecilik, insan hakları hareketleri, dinsel köktencilik, kültürel, etnik, cinsel tercih hareketleri birbiri ardınca ortaya çıkmıştır. Yeni toplumsal hareketler ve eski toplumsal hareketler ayrımının önyargılara dayandığı görüşünden yola çıkan 18. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanan hareketlerle yeni olarak tanımlanan hareketler arasında ciddi benzerlikler de olduğunun altını çizilir. Örnek olarak YTH’nin kimlik üzerinde durması, farklı araçlar kullanması ve gündelik hayatı siyasallaştırması gibi özellikleri geçen yüzyıldan beri gerçekleşen milliyetçilik hareketlerinde de görülmektedir. Doğru cavap E’dir.

Direniş hareketlerinin modern dünyanın biçimlenmesinde çok önemli rol oynadığını belirten Ağartan, Choi ve Huynh, her şeyden önce bu hareketleri dönüştürücü hareketler olarak adlandırmışlardır. Hank Johnston ve diğerleri YTH’nin özellilerini şu şekilde sıralar:

Heywood’a göre ise YTH’nin özellikleri şunlardır:

Doğru cevap A’dır.

Eski paradigmada aktörler grup olarak hareket eden, gelir dağılımı çatışmasına müdahil sosyo-ekonomik gruplardan oluşurken yeni paradigmada grup gibi davranmayan, belli temalar etrafında bir araya gelmiş topluluklar lehine hareket eden sosyo-ekonomik gruplar söz konusudur. Eski paradigmada temalar ekonomik büyüme ve refahın dağılımı, askerî ve toplumsal güvenlik, toplumsal kontrol gibi konularken yeni paradigmada bunlar yerini barışın, çevrenin ve insan haklarının korunması gibi konular üzerinde yoğunlaşır. Eski paradigmada değerler özgürlük, tüketim güvenliği ve maddi ilerleme gibi unsurlardan etkilenirken yeni paradigmada merkezî kontrolün karşısında kişisel özerklik ve kimlik gibi konseptler daha ön plana çıkmıştır. Eski paradigmada haret biçimleri (içsel) resmî örgütlenmeler, büyük ölçekli temsil birlikleri (dışsal) çoğulcu ya da korporatist çıkar aracılığı, siyasal parti rekabeti ve çoğunluk oyu ile gerçekleşirken; yeni paradigmada bunlar (içsel) biçimsel olmama, düşük düzeyde dikey ve yatay farklılaşma, (dışsal) olumsuz kavramlarla ifade edilmiş taleplere dayanan protesto politikaları şeklindedir. Doğru cevap C’dir.

Toplumsal hareketlere ilişkin kuramsal ve araştırmaya dayalı oldukça geniş bir alan yazın mevcuttur. YTH’ye ilişkin olarak geliştirilmiş iki rakip yaklaşım söz konusudur; bunlar kaynak hareketliliği ve kimlik yönelimli paradigmalardır. Kimlik yönelimli paradigma için en geniş kuramsal çerçeveyi Alaine Touraine oluşturmuştur. Touraine, YTH’nin kendilerine diğer bir deyişle hareketlere ve ideolojilerine ilişkin yorumsamacı yaklaşımına dikkat çekmektedir. Doğru cevap B’dir.

YTH’ye ilişkin olarak geliştirilmiş iki rakip yaklaşım söz konusudur; bunlar kaynak hareketliliği ve kimlik yönelimli paradigmalardır (Cohen, 1999:110). Kimlik yönelimli paradigma için en geniş kuramsal çerçeveyi Alaine Touraine oluşturmuştur. Touraine, YTH’nin kendilerine diğer bir deyişle hareketlere ve ideolojilerine ilişkin yorumsamacı yaklaşımına dikkat çekmektedir. 1960’lardan sonra ortaya çıkan kuramsal tartışmalarda iki temel gruptan söz edilebilir. Bunlardan ilki Charles Tilly ve Anthony Oberschall’ın öncülük ettiği kaynak hareketliliği kuramına dayalı yaklaşımdır. Bu yaklaşımda toplumsal hareket politik sistemde konumlanabilmek için bir araya gelmiş bireylerin rasyonel davranışları olarak açıklanır. Bireyler bu konumlarını sürdürebilmek için zaman zaman şiddeti de kapsayabilen bütün kaynakları harekete geçirirler. Öte yandan Touraine’in öncülük ettiği ikinci yaklaşımda ise toplumsal hareket, kurulu düzene meydan okuyan bireyin davranışı olarak görülür. Kaynak Hareketliliği yaklaşımı, eski kuramlardaki yapısal gerilimin ve ideoloji egemenliği karşısında bir duruş olarak geliştirilmiştir. Özellikle Tilly, McCarthy ve Zald gibi kuramcılar gerilimlerin toplumda daima var olduğunu ve hareketlilik için hem kaynaklarına hem de harekete rasyonel bir yönelim kazandırılması gerektiğini vurgulamışlardır.  Doğru cevap E’dir.

Günümüz toplumlarına ilişkin kuramsal ve amprik bilgiler şu noktaları vurgulamaktadır:

Doğru cevap B’dir.

Fransız sosyolog Alaine Touraine 1968 yılında yeni toplumsal hareketlerin başladığını ilan etti. Doğru cevap A'dır.

Özellikle Avrupalı otoriteler tarafından günümüzde yaşanan toplumsal hareketlerin geçmiştekilerden köklü farklılıklar içerdiği ileri sürülmektedir. Bu bağlamda geliştirilen Yeni Toplumsal Hareketler Kuramı, 1970’lerin postyapısalcı ve postMarksist eğilimlerinden kaynaklanmıştır. Toplumda gözlenen çatışma ve hareketlerde ekonomik ve politik sorunlara odaklanan eski politikalardan farklı olarak eşitlik, farklılık, katılım ve kimlik inşasını esas alan yeni bir kimlik politikası söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

Yeni toplumsal hareketler, liberal siyaset kuramına göre özel ve kamusal biçimindeki sınıflandırmaya uymamakta ve üçüncü bir ara kategoriye, kurumsal olmayan siyaset alanına yerleşmektedir. Konuları ne özel ne de kamusaldır ancak özel ya da kurumsal siyasal aktörleri kolektif olarak ilgilendiren sonuçlar doğurmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yeni toplumsal hareketleri, eskisinden ayıran, ekonomik boyuttan çok kimliğe dayalı olması, kültürel eşitsizliği kendine temel alması, ulusüstü oluşu, kısa sürede gerçekleşiyor oluşu, herhangi bir din, ırk, sınıf ve ideolojiye indirgenmemesi, aktörlerinin varlıklı ve eğitimli olması gibi özelliklere sahip olmasıdır. Aslında bu ayrışmanın temelinde, moderniteden postmoderniteye ve sanayi toplumundan sanayi sonrası bilişim toplumuna geçiş yatmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Hank Johnston ve diğerleri yeni toplumsal hareketler (YTH) ile geleneksel olarak da adlandırılan eski hareketler arasındaki farkları şöyle sıralamışlardır

YTH’nin aktörlerinin sosyoekonomik yapıları, özellikleri kurulu sınıf sınırlarını geçer.

YTH’nin ideolojik çerçevesi çoğulcu, pragmatist ve katılımcı değerlerle çizilir.

YTH yeni kimlikler oluşturur ya da baskı altındakileri ortaya çıkarır.

YTH ortaklaşa ve bireysel olan arasındaki sınırları dönüştürür, bireyler toplumsal hareketlerin içinde kişisel özerkliklerini ve grup kimliklerinin tadını çıkarır.

YTH, insan yaşamının, kürtaj, cinsel tercih gibi özel boyutlarını yansıtır.

YTH, şiddet karşıtı ve sivil itaatsizlik davranışlarını eklemleyerek yeni hareketlilik biçimleri geliştirir.

Bireylere karar alma sürecine katılım konusunda alternatifler sunar,

Çoğulcu ve merkezci olmayan yapılarda örgütlenmeye eğilimlidir.

Doğru cevap C'dir.

Yeni toplumsal hareketlerin dayandığı yeni paradigmanın özellikleri şu şekildedir:

Aktörler: Grup gibi davranmayan, belli temalar etrafında bir araya gelmiş topluluklar lehine hareket eden sosyo-ekonomik gruplar

Temalar:Barışın, çevrenin ve insan haklarının korunması

Değerler: Merkezî kontrolün karşısında kişisel özerklik ve kimlik

Hareket biçimleri:  a.İçsel: Biçimsel olmama, düşük düzeyde dikey ve yatay farklılaşma

b. Dışsal: Olumsuz kavramlarla ifade edilmiş taleplere dayanan protesto politikaları

Doğru cevap E'dir.

Yeni toplumsal hareketlerde yer alan aktörler yüksek düzeyde kültürel farkındalık sahibi olarak nitelendirilmektedirler. Toplumsal yönelimli olmaktan çok kültürel yönelimlidirler; yaşadıkları toplumdaki kültürel yönelimlere meydan okuma konusunda bir tedirginlik ya da çekingenlik göstermezler ve her şeyleriyle otoriteye karşı dururlar. Yeni toplumsal hareketlerin aktörleri kendilerini sağ-sol, liberal- muhafazakâr gibi belirli siyasal ya da işçi sınıfı, orta sınıf, yoksul-varsıl, kırsal-kentsel nüfus gibi sosyoekonomik kodlara dayandırarak tanımlamazlar. Aktörler kendilerini daha çok katıldıkları hareketin konusu doğrultusunda, toplumsal cinsiyet, yaş, mekân vb. değişkenlerle kodlarlar. Doğru cevap B'dir.

Aslında yeni olmayan ancak yeni toplumsal hareketler içinde farklı bir önem ve öncelik kazanan değerlerin önde gelenleri; adem-i merkeziyetçilik, kendi kendine yetme gibi örgütsel açılımlar, özerklik, kimlik, etki altına girmeye, kontrole, bağımlılığa, bürokratikleşmeye, düzenlemeye karşı muhalefet etme vb. değerlerdir. Doğru cevap A'dır.

Castells, kapitalist dinamiklerin kentsel dönüşümler üzerindeki etkisine ve bu süreçteki kentsel toplumsal hareketlere odaklanmıştır. Kentleri, toplumsal çıkar ve değerler çatışmasının bir sonucu ve toplumsal bir ürün olarak gören Castells’e göre toplumsal hareketler, kentsel toplumsal yaşamı yeniden düzenlemeyi isteyen devlet ve diğer politik güçlerin diyalektik rekabetleri sonucunda yükselişe geçmiştir. Doğru cevap C'dir.

Habermas, Yeni toplumsal hareketlerin yükselişini dünyadaki sömürgecilik ve kültürel fakirleşme ekseninde irdelemektedir. Bu kuramsallaştırmanın anlaşılabilmesi için öncelikle toplum kuramının anlaşılması gerekir. Toplum kuramına göre, toplumun bütünü, sistem ve yaşam-dünya etkileşimi ile oluşur. Doğru cevap E'dir.