YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Küreselleşmenin karşı konulamaz bir süreç olduğuna ilişkin kabullerin yanı sıra Wallerstein’in de belirttiği gibi bir geçiş çağı olarak da görülebilir.

Holst (2002 aktaran Haluza-DeLay, 2007)’a göre eğitimciler toplumsal hareketler yoluyla öğrenme konusunu üç nedenle göz ardı etmektedir: a) Toplumsal hareketler eğitsel olmaktan çok politik süreçler olarak görülmektedir. b) Eğitim araştırmaları gündelik hayatta oluşan informel öğrenmeyi görmezden gelmektedir. c) Yetişkin eğitimindeki profesyonelleşme ve iş yerinde eğitim gibi trendler araştırmacıları sınırlandırmaktadır.

Eğitimin tamamen ortadan kalkmasını savunan radikal bir görüş söz konusu değildir.

William Godwin ve Francisko Ferrer ve Ivan Illich gibi radikal eğitimciler siyasal ve toplumsal sistemin buyrukları karşısında itaatkâr ve otoriter olmayan bireyler yaratacak bir eğitim sürecini savunmuşlardır.

Eğitimin toplumsal değişmeye ilişkin iki işlevi olduğu söylenebilir (Tezcan 1992).

• Eğitimin tutucu işlevi: Eğitimin görevlerinden biri, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç üyelere aktarmaktır. Bu araçlarla toplum, temel toplumsal uyumu sağlar ve geleneksel yaşam biçimini korur.

• Eğitimin yaratıcı işlevi: Modern toplumun aynı zamanda eleştirici ve yaratıcı, yeni buluşlar ve keşifler yapan ve toplumsal değişmeyi başlatacak bireylere gereksinimi vardır. Değişikliği hazırlamak, eğitimin yaratıcı işlevini oluşturur.

Toplumsal hareketler özellikle 1960’larda yaşanan köklü değişimlere koşut olarak dönüşüm geçirirken eğitimle olan ilişkisi de değişime uğramıştır. 1960’larda gerçekleşen toplumsal hareketlerin dağınık hâle gelmesi, marjinalleşmesi ve muhafazakârlığın ideolojik zemin oluşturmasıyla birlikte eğitim ile arasındaki bağ da belirsizleşmiştir

İlk yetişkin eğitimi kuramcılarından Eduard Lindeman (1926) daha yirminci yüzyılın başlarında, toplumsal hareketlerin demokrasinin yaşatılmasındaki önemini vurgulamıştır. Lindeman’a göre bireylerin toplumsal eyleme katılmaları konusunda yetişkin eğitimi önemli bir araçtır (DomokosBays,1997:7).

Toplumsal hareketlerdeki öğrenme süreçlerine ilişkin önemli katkı sağlayan az sayıdaki toplumbilimciden en önemlileri Ron Eyerman ve Andrew Jamison’dur. Toplumsal hareketlerle baskı grupları arasında ayrım yapılması gerektiğini savunmuşlar, toplumsal hareketlerdeki “bilişsel praksis” (bir amaca yönelik bedensel ve ruhsal etkinlik) olgusuna dikkat çekmişlerdir.

Brezilya’da The Movimento Sem Terra (Topraksız İnsanlar) Hareketi sürekli göç edenler için hareketli okulları geliştirerek “eğitimin yapılacağı yer” konusunu etkinliklerinin merkezi haline getirmiştir (Watkins, 2000:68).

Red Power Hareketi (AIM, 1968) kapsamında ise yaşamlarını kendi etnik dokuları çerçevesinde sürdürmeyi amaçlayan Kızılderililer için kendilerinin yönettikleri alternatif okullar açılmıştır.

Eğitimciler toplumsal hareketler yoluyla öğrenme konusunu üç nedenle göz ardı etmektedir:

a) Toplumsal hareketler eğitsel olmaktan çok politik süreçler olarak görülmektedir.

b) Eğitim araştırmaları gündelik hayatta oluşan informel öğrenmeyi görmezden gelmektedir.

c) Yetişkin eğitimindeki profesyonelleşme ve iş yerinde eğitim gibi trendler araştırmacıları sınırlandırmaktadır.

Yeniden oluşumcu ve modernist görüşlere göre eğitim, ekonomik ve teknolojik gelişmeyi sağlayan, hürriyet, adalet ve eşitlik ilkelerine dayanan yeni bir toplumsal düzenin yaratıcısıdır. Eğitim kurumları diğer toplumsal yapı ve kurumlardan bağımsız ya da yarı bağımsız kurumlardır. Dolayısıyla eğitim, toplumsal değişme meydana getirebilir ya da toplumsal değişmeye neden olabilir. Diğer seçenekler tutucu ya da çatışmacı görüşün eğitim ve toplumsal değişme arasındakini ilişkisine açıklar niteliktedir.

Modern eğitimin tarihi de bir anlamda eğitim üzerinde egemenlik kurma mücadelesi olarak görülebilir. Örneğin 19. yüzyıl İngilteresi’nde olduğu gibi kimi zaman eğitim, açık bir şekilde yönetici ve orta sınıfların çıkarlarını güden bir eğitim sisteminin büyük ölçüde istilası altındadır. Toplumsal hareketlerin modern yaşamın ve endüstrileşmenin ortaya çıkardığı sorunlara karşılık olarak gelişimine benzer biçimde, eğitim alanındaki egemenlik mücadelesinin yarattığı sorunlar farklı tepkilerin gelişmesine yol açmıştır. Radikal eğitim anlayışı buna örnek olarak verilebilir. Zorunlu, genel ve yaygın bir okul eğitimi talebi ile toplumsal hareketler ortaya çıkarken zorunlu ve resmî eğitime karşı çıkan alternatif yaklaşımlar da gözlenmiştir. Bu durum, 19. ve 20.yy’da devlet tarafından verilen kitlesel zorunlu okul eğitiminin ortaya çıkmasının yanı sıra bu gelişmeye tepki olarak radikal eğitim yaklaşımın ortaya çıkmasında da önemli rol oynamıştır. William Godwin ve Francisko Ferrer ve Ivan Illich gibi radikal eğitimciler siyasal ve toplumsal sistemin buyrukları karşısında itaatkâr ve otoriter olmayan bireyler yaratacak bir eğitim sürecini savunmuşlardır. Bu noktada eğitime ilişkin talepler ve bu taleplere dayalı toplumsal girişimler aynı dönemde gelişen toplumsal hareketlere de kaynaklık etmiştir.

Yeni toplumsal hareketler, “katılımcılar” açısından eski sınıflardan farklı olan ve yeni orta sınıf olarak adlandırılan kesimlerden, gençleri ve yüksek eğitim almış bireyleri kapsayan hareketlerdir. Yeni toplumsal hareketlerin ortaya çıkmasında rol oynayan etkenler arasında eğitim düzeyi yüksek olan yeni bir orta sınıfın oluşması da gösterilmektedir. Bu durum, eğitim ve toplumsal hareketler arasındaki etkileşimsel ilişkinin önemli bir göstergesidir. Örneğin toplumsal hareketlere katılımda yaş, gelir ve eğitim düzeyi arasında önemli bir ilişki vardır. Gelir ve eğitim düzeyi arttıkça katılım da artmaktadır. Eğitim düzeyi yükseldikçe kişilerin, kendi etnik köken, din ve kültürel kimlikleri hakkında daha duyarlı oldukları söylenebilir.

Eğitimin toplumsal hareketler açısından yaşamsal öneme sahip olan özelliği, katılımcılar üzerindeki özendirici etkisidir. Eğitim kurumları ve genel olarak eğitim süreci bireyleri toplumsal hareketlere yönlendirecek özgün niteliklere sahiptir. Eğitim süreçlerinde bireyleri toplumsal hareketlere katılmaya yönlendirecek mekanizmalar söz konusudur:

• Okullar, mahallelerde ve topluluklarda psikolojik ve fiziki bir merkez niteliğindedir.

• Kaliteli eğitime ulaşabilmek bir sivil haktır.

• Anne-babalar çocuklarının kaliteli eğitim alması için çaba sarf ederler.

• Öğretmen ve yöneticilerin toplum üyelerine ulaşma, yardım alma ve organize olma olanakları vardır.

Alan yazında otoritelerin toplumsal hareketlerdeki öğrenmenin farklı biçimlerine ilişkin farklı tanımlamaları olmuştur. Eyerman ve Jamison (1991) öğrenmeyi kozmolojik, örgütsel ve uygulamaya dönük teknolojik biçiminde tanımlarken, Branagan ve Boughton (2003) özgürleştirici, iletişimsel ve araçsal biçiminde sınıflandırmış, Conway (2004) ise dünyanın yorumlanması ve praksis biçiminde bir sınıflama yapmıştır. Holst (2002) ise Genel ve teknik ayrımı yapmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde, toplumsal hareketlerde, bireylerin kendilerine ve dünyayı algılayışlarına ilişkin değişimlere yol açan öğrenme ile toplumsal hareketteki iletişim ve gerçekleştirilen uygulamalara ilişkin öğrenme temelinde kavramsallaştırmalar yapıldığı görülmektedir.

Enformal ve rastlantısal öğrenmenin farklı türleri, toplumsal hareket örneklerinde gözlenebilir. Kadınlara yönelik bir toplumsal hareketteki informel ve rastlantısal öğrenmeyi inceleyen Foley, bu öğrenmenin informel, rastlantısal ve başka faaliyetlerin içinde ortaya çıkan bir öğrenme olduğunu, katılanlar tarafından çoğunlukla öğrenme olarak algılanmadığını, ancak bu tür öğrenmenin çok önemli olduğunu belirtir.

Eski toplumsal hareketlere bakılacak olursa, modernizmin ürünü olan koşullarda biçimlenen toplumsal hareketlerden, işçi hareketi, feminist hareket, insan hakları hareketi, barış ve adalet hareketleri ile ekonomik, toplumsal ve siyasal kurtuluş mücadeleleri gibi felsefi kökeni modernizm projesi olan eski hareketlerin eğitimdeki yansımalarının en önde geleni John Dewey’in ilerlemeci eğitim hareketidir. Yine bu yansımalar arasında yetişkin eğitimi kapsamındaki iş eğitimi hareketi, çiftçi hareketi ve Avrupa halk üniversiteleri hareketleri sayılabilir. Bu hareketlerin ortak özellikleri eğitim yoluyla siyasal kurtuluş idealidir.

Dewey’e göre eğitim toplumsal ilerleme ve reformun temel yöntemidir. Kanunlara, cezalara veya mekanik ve dışsal düzenlemelere dayalı reformlar nafiledir. Eğitim toplumsal bilinci paylaşma sürecinin kurallı hâle getirilmesi, düzenlenmesidir ve bireysel etkinliğin toplumsal bilinç temelinde ayarlanması yeni toplumsal inşaa için tek güvenli yöntemdir.

Var olan radikal yetişkin eğitimi uygulamalarının en ilginç örneklerinden bir 70 yıl boyunca sendikacıları, insan hakları çalışanlarını ve çevre eylemcilerini eğiten ve Tenesse’de bir yatılı okul olan Highlander Halk Okulu’nu kuran Myles Horton’un çalışmalarıdır. Horton ve meslektaşlarının, yetişkinlerle çalışmanın gerçekten demokratik bir yolunu geliştirdikleri görülmüştür. Onların başlangıç noktası, öğrenenlere ve onların yaşam deneyimlerine duyulan derin saygı olmuştur.