YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Andre Gunder Frank “azgelişmişliğin gelişmişliği” kavramını geliştirerek, merkez ve çevre arasındaki ilişkinin sömürü ilişkisi olduğunu belirterek, merkez ülkelerin çevre ülkelerin ürettiği artı değere el koyduğunu öne sürmektedir.

Modernleşme ise endüstrileşme ile başlayan toplumsal değişme sürecine verilen isimdir ve ağırlığını 20. yüzyılda dünya çapında hissettirmiştir. Modernite’nin bir boyutu endüstrileşme ise öbür boyutu kapita­lizmdir. Kapitalizm pazarda gerçekleşen rekabeti ve iş gücünün metalaşmasını içerir. Modern toplumda bireylerin aktivitelerini eşgüdümlü hale getirmek için enformasyon ve bireyleri kontrol altında tutabil­mek için denetim sistemleri gelişir. Modern toplumun politik örgütlenme biçimi ulus devlettir. Giderek ulus devletler tarih sahnesine aktörler olarak çıkmış ve uluslararası ilişkilerin çapı gelişerek küreselleşme sürecini hızlandırmıştır. Dolayısıyla, modernite olmasaydı, küreselleşme de gelişemezdi. Modern sosyal yaşamı modernite öncesi sosyal yaşamlardan ayıran en önemli özelliği dinamik oluşudur. O halde modern toplumu dinamik yapan nedir? Modern toplum her şeyden önce zaman ve mekân ayrışmasına işaret eder. Modernite öncesi toplumlarda zaman ve mekân insanların günlük yaşamlarını idâme ettirdikleri yer ile sınırlıydı. Bilimin gelişmesi, evrensel bir takvim sisteminin icadı ve standartlaşmış zaman dilimleri modern toplumun modern öncesi toplumlardan temel farkını oluşturur. Mekanik saatin icadı zaman ile mekânı ayrıştırmıştır. Küresel haritanın icadı ile ayrıştırılan zaman ve mekânın farklı biçimlerinde sosyal ilişkiler yeniden örgütlenmiştir. Bu bilgilere göre doğru yanıt D şıkkıdır.

Küreselleşmenin en önemli özellikleri zaman ve mekânın sıkışması; mekânın yeniden biçimlenmesi ve uluslararasındaki karşılıklı bağımlılıkların geri dönülmez bir biçimde artmasıdır. Ulusaşırı “iş adamı kültü­rü" gelişir ve ulusaşırı sermayenin akışı hızlanır. Tüketim kalıpları standartlaşmaya başlar. Artık süper marketlerde dünyanın her yöresinden gıda ve ürün çeşitleri bulmak mümkündür. Öte yandan ulusaşırı şirketlere bağlı üretim zincirleri oluşur. Dünyanın bir köşesinde ekonomik kriz bahane edilerek bir fabrika kapatılır ve hayatlarında süper marketlere uğrayamamış milyonlarca işçi işsiz kalabilir. Küresel finansal ağlar sayesinde banka hesaplarımız kü­resel kapitalist pazara bağlanır. Medya teknolojileri uzak­lardaki imajları oturma odamıza getirir ve bizde “aşinalık" duygusu uyandırır. İnsanlar ceplerindeki paraya ve sosyal hareketliliklerine göre az ya da çok biçimde “yersiz-yurtsuzlaşma" duygusundan paylarını almaktadır. Kimi in­sanlar doğdukları yerde karınlarını doyuramadıkları için göç etmek zorunda kalır. Kimileri izledikleri televizyon sayesinde dünyanın başka bir köşesinde olup bitenlerden haberdar olur. Kimileri de daha çok para kazanabilmek için fabrikasını emeğin en ucuz olduğu ülkelere taşır. Bu bilgilere göre I. ve II. doğru örneklerdir. Ancak III.'te belirtilen özellik ve ilgili örnek uyuşmaz çünkü Türk filmlerinin uluslararası festivallerde gösterilmesi yerel kültürün uluslararası arenada tanıtımına katkı sağlar. Yabancı menşeili sinema filmlerinin ya da dizilerin, Türk izleyicilere farklı medya kuruluşları tarafından sunulması ve bunların Türk izleyiciler tarafından kanımsanmış ve "aşina" bir biçimde tüketilmesi, bu özelliğe örnek olarak verilebilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Durkheim toplumun değişmesini nüfusun artması ve iş bölümünün gelişmesi ile ilişkilendirmiştir. Ona göre iş bölümünün gelişmesinin üç temel nedeni vardır. Birincisi belli bir coğrafyada yaşayan nüfus yoğunluğunun artması, ikincisi buna bağlı olarak kentlerin gelişmesi, üçüncüsü de kentlerde yaşayan sosyal kitlenin artışına bağlı olarak sosyal hacmin çoğalmasıdır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Karizmatik lider kavramını ileri süren sosyolog Weber’dir. Weber’e göre karizma bir insanın sıradan insanlardan ayrı bir yerde durmasını ve insanüstü ya da istisnai güçler ve niteliklerle donatılmış olarak görülmesini sağlayan kişilik özelliğidir. Bir insan bu olağanüstü özellikleri sayesinde lider olarak kabul edilir. Karizmatik lider kavramı din ve siyaset sosyolojilerinde yaygın biçimde kullanılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Weber, toplumsal değişmeyi sosyal eylemlilik yaklaşımı çerçevesinde ele almaktadır.  Weber toplumsal değişmenin nedenleri arasında önemli bir unsurun düşünceler olduğunu öne sürmüştür. Ona göre toplumda zaman içerisinde gelişen düşünceler kültürel birikim sağlar ve değişmenin etkili gücü haline gelir. Düşünceler sosyal eylemliliğe yol açtığı ölçüde önem kazanır. Bu gelişme sonucunda eski toplumsal yapı meşruluğunu kaybeder. Doğru cevap A'dır.

Comte'a göre insan zihni teolojik ve metafizik aşamalardan geçerek pozitif aşamaya ulaşır. Her aşamada egemen olan düşünce şekli o aşamadaki toplumsal yapıyı belirler. Teolojik aşamada toplum doğaüstüne önem verir. Toplumsal olayların arkasında insanların iradesine benzeyen tanrı iradesi aranır. İnsanlık tanrı düşüncesinde Fetişist (nesnelerin canlı olarak düşünülmesi) ve Çok Tanrıcılık inançlarından sonra Tek Tanrıcılık inancına ulaşır. Doğru cevap C'dir.

Bir toplumu oluşturan bireyler birtakım kolektif inançlara ve duygulara sahiptir. Bu sisteme Durkheim “kolektif bilinç” ya da “kolektif vicdan” adını vermiştir. Mekanik dayanışmada suçlu kişi kolektif vicdanı incittiği için cezalandırılır. Burada söz konusu olan öç duygusudur. Ama bu duygunun arkasında topluluğun benliğini koruma çabası vardır. Doğru cevap D'dir.

Weber sınıf kavramını, insanların hayatta elde edecekleri olanaklar ve piyasadaki mallara sahiplik dereceleri ile ilişkilendirmiştir. Ona göre eşitsizliğin bir başka boyutu da aynı itibara sahip ve aynı değerleri paylaşan insanların oluşturduğu statü grubudur. Weber’e göre bilinç sosyal statü ile ortaya çıkar. Çünkü statü farklılıkları yaşam tarzındaki farklılıkları ortaya çıkarır. Sınıf ve statü kavramları arasında bir ilişki söz konusudur. Piyasadaki mallara sahip olanlar itibar elde edebilmek, başka deyişle statülerini arttırabilmek amacı ile yaşam tarzlarını da birbirlerine yakınlaştırmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Marx, maddeci tarih görüşüne dayanan diyalektik yaklaşımıyla diğer evrimci yaklaşımlardan ayrılır. Ona göre toplumsal değişmenin temel nedeni sınıf çatışmalarıdır. Sınıflar toplumlardaki farklı üretim biçimlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Doğru cevap D'dir.

Ritzer, modern toplumu tanımlarken “Toplumun McDonaldlaştırılması” kavramını ortaya atmıştır. Ritzer’a göre akılcılaşma süreci, modern yaşamın ihtiyaçlarına verdiği yanıtları dört temel unsura dayandırır: verimlilik, hesaplanabilirlik, öngörülebilirlik ve denetim. Bu unsurların hepsi özünde kapitalist toplumda egemen olan üretim biçiminin gereksinimleri ile ilgilidir. Kapitalizmde üretim artmalı, ne kadar üretilebileceği öngörülebilmeli ve denetlenebilmelidir. Giderek tüm yaşam alanlarına hâkim olan akılcılaşma süreci standardizasyonu getirmiştir. Güneş yüzü görmeyen tavukların yumurtladığı yumurtalar ile standart lezzetlerdeki patates kızartmalarının arkasında tavukların kapatıldığı hapis ortamı ve standart besinler üretilirken yapılan çevre tahribatı vardır. Zengin ülkelerin yanı sıra diğer ülkelerde de tüketim toplumu modeli yerleşmeye başlamıştır. Doğru cevap C'dir.

Huntington kültürel homojenleşme yerine “uygarlıklar çatışması” dönemine girdiğimizi öne sürmüştür. Uygarlıkları kültürel/dinsel özelliklerine göre kategorilere ayırmış; uygarlıkların çoğunun modernleşmek istediğini ama Batılılaşmak istemediğini iddia etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Bağımlılık kuramında ön plana çıkan düşünürler “kapitalist dünya ekonomisi” kavramını kullanan Andre Gunder Frank ve Immanuel Wallerstein’dır. Wallerstein, Frank’ın görüşlerini geliştirmiştir. Ona göre dünya ekonomik sisteminde üç konum vardır: merkez, yarı-çevre ve çevre. Frank’tan farklı olarak bu konumların sabit olmadığını ve bazı ülkelerin sistem içinde yer değiştirmelerinin mümkün olduğunu öne sürmüştür. Yarı-çevre ülkeler merkez ve çevre arasındaki kutuplaşmayı azaltıp sistemin kalıcılığını sağlamaktadır.Doğru cevap A'dır.

1970’li yılların sonunda IMF ve Dünya Bankası’nın katkılarıyla neoliberal ekonomi politikaları az gelişmiş ülkelerin büyük bir kısmına sıçramıştır.Türkiye’de de bu model Ocak 1980’de önemli bir borç krizi sırasında IMF ve Dünya bankası ile yapılan anlaşmalar ile uygulamaya konmuş ve alternatifsizlik söylemi içinde devam etmiştir. Neoliberal küreselleşme derinleşmiş ve yaygınlaşmıştır. Doğru cevap D'dir.

Bir toplumda kurumların değişmesi kadar düşüncelerin, tutumların ve değerlerin değişmesi de önemlidir. Bununla birlikte, yasa ve kurumlar değişse de birey psikolojisi hemen değişememektedir. Bu çerçevede, maddi kültürün manevi kültürden daha hızlı değişmesi durumunu anlatmak üzere Ogburn “kültürel geri kalma”  ifadesini kullanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Değişmenin toplumsal yapının bütün kurumlarında aynı anda ve hızda meydana gelmediğini düşünen Mübeccel Kıray, bir toplumda hem eski hem de yeni yapıya ilişkin özelliklerin bir arada bulunabildiğini ifade etmiş; “tampon mekanizmalar”ın bir toplumdaki fonksiyonel bütünlüğü yarattığına işaret etmiştir. Bu çerçevede, Kıray’ın Ereğli araştırmasında annenin aile içinde gittikçe önem kazanan yeri ve ebeveynlerin kız evlat yanında barınmasıyla ortaya çıkan genişlemiş aile tampon mekanizmaya bir örnek teşkil etmektedir. Doğru cevap D'dir.

Toplumu evrim sırasında gittikçe karmaşıklaşan bir organizmaya benzeten Spencer, aksiyonalist yaklaşımın değil, tıpkı Comte ve Durkheim gibi evrimci yaklaşımın temsilcilerinden biridir.

Doğru cevap D'dir.

Nüfusun az, işbölümünün basit olduğu mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçiş sürecinde artan nüfusla birlikte işbölümü karmaşıklaşır, bireysel çeşitlilik artar, bilinç giderek genelleşerek, bulanıklaşır. Bununla birlikte, mekanik dayanışmada insanların bilinçleri ve değer yargıları birbirlerine çok benzerken, organik dayanışma içindeki toplumlarda bireyleri bir arada tutan evrensel değerlerdir. Doğru cevap E'dir.

Yapısalcı -fonksiyonalist yaklaşımın dayandığı sistem modeli, herhangi bir düzeyde gerçekleşen toplumsal değişmenin diğer düzeyleri etkileyeceği düşüncesini içermektedir. Bu çerçevede, toplumsal değişme makro, orta düzey ve mikro olmak üzere üç düzeyde ele alınmaktadır. Makro düzey için uluslararası sistem ve devletler; orta düzey için şirketler, siyasi partiler ve dinsel hareketler ve mikro düzey için aileler, meslek grupları ya da arkadaşlık grupları örnek teşkil edebilir. Doğru cevap B'dir.

Toplumsal değişmeyi etkileyen teknoloji, ekonomi ya da kültüre bağlı bir ya da birden fazla etmen düşüncesini yeterli bulmayan aksiyonalist yaklaşıma göre, değişme için bütün bu etmenlerden ziyade sosyal aktörlerin aksiyonları gereklidir. Başka bir ifadeyle, bu yaklaşıma göre toplumsal değişme toplumsal hareketler neticesinde gerçekleşebilir. Doğru cevap D'dir.