YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Türkiye’de Cumhuriyet Projesi ile yeni bir top­lum yaratmak amaçlanmıştır. 1927’de yapılan ilk nüfus sayımına göre nüfusun % 80’den fazlası kır­sal kesimde yaşamaktaydı. Köylülüğün çözülmesi planlanmadan ortaya çıkan bir dizi süreci içerdi. 1950’lerden beri köylüler kent­lere göç etmekte ve gecekondu mahalleleri oluş­turmaktadır. Bu durum planlanmamış, ancak bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Yeni kentlerde göre­ce farklılaşmış sanayi ve iş bölgeleri yanı sıra apartmanlaşmış geniş konut alanları da ortaya çıkmıştır. Evler ve iş yerleri birbirlerinden uzaklaştıkça insan taşımacılığı önemli bir sorun haline gelmiştir. Ör­neğin, İstanbul’da apartman tipi konutlarda otu­ranlar ile gecekondularda oturanlar özel arabalara karşı dolmuş ve minibüs taşımacılığını geliştirmiş­tir. İstanbul trafiğine son çözüm olarak ise metrobüs taşımacılığı devreye girmiştir. Bu unsurlar et­kileşim halinde yeni kentlilerin zaman bilincini ve çalışma alışkanlıklarını biçimlendirmiştir. Buna göre doğru yanıt E şıkkıdır.

Toplumsal değişme düşüncesinin ortaya çıka­bilmesi için tarih akışının bir birikimle sonuçlan­ması ve nitelik değiştirmesi gerekmiştir. Avrupa’da Rönesans ile ortaya çıkan, insanların kaderlerine hâkim olabilecekleri fikri, insanları gerçek anlam­da tarihin öznesi konumuna getirmiştir. Bu fikir, Fransa’da gelişen Aydınlanma ve İngiltere’de başla­yan Endüstri Devrimi ile de pekişmiştir. Bu bilgilere göre doğru yanıt B şıkkıdır.

Avrupa düşüncesinin, aklın, deneyimin, dinsel ve geleneksel otoritelere kuşkuyla bakmanın yanı sıra, seküler, liberal ve demokratik toplumların ideallerinin tedrici biçimde şekillendiği döneme Aydınlanma adı verilmiştir. Aydınlanma, edebiyat, sanat, bilim, din ve felsefe gibi çeşitli kollardan ya­yılmakla birlikte genelde, materyalist bir insanlık görüşüyle eş tutulmaktadır. En belirgin özellikleri akılcı ve bilimsel bilgiye, eğitimle ilerleme konusu­na olan inancı ve etik ile topluma faydacı yaklaşımı içermesidir. Kiliseye olan güven ise sarsılmıştır. Buna göre, doğru yanıt A şıkkıdır.

Endüstri Dev­rimi'nin en önemli özellikleri şunlardır: 1) Ölüm oranlarında azalmaya bağlı olarak nüfusta artış, 2) Kırdan ken­te göçün sürekli artışı, 3) Kentlerde işçi sınıfının ortaya çıkışı, 4) Demiryolu sisteminin bulunması ve taşımacılıkta devrim, 5) Çiftçilik tekniklerinin ilerlemesi, 6) Sömürge pazarlarının gelişmesi saye­sinde sömürgelerden hammaddeler gelirken bitmiş malların sömürgelere satılışı, 6) Buhar gücünde­ki ilerlemelere bağlı olan teknolojik yeniliklerdir. Bu bilgilere göre doğru yanıt A şıkkıdır.

Durkheim toplumun değişmesini nüfusun artması ve iş bölümünün gelişmesi ile ilişkilendirmiştir. Ona göre iş bölümünün gelişmesinin üç temel nedeni vardır. Birincisi belli bir coğrafyada yaşayan nüfus yoğunluğunun artması, ikincisi buna bağlı olarak kentlerin gelişmesi, üçüncüsü de kentlerde yaşayan sosyal kitlenin artışına bağlı olarak sosyal hacmin çoğalmasıdır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

III., Auguste Comte'un görüşüdür. Spencer’e göre evrim basitlikten karmaşıklığa, homojenlikten heterojenliğe, tek tiplikten uzman­laşmaya giden doğrusal bir süreçtir. Dünyanın olu­şumu, dünya üzerinde yaşamın oluşumu, toplu­mun, ticaretin, bilimin ve sanatın gelişimi hep aynı süreçten geçer. Spencer toplumu evrim sırasında gittikçe karmaşıklaşan bir organizmaya benzetmiş­tir. Nasıl insan organizması bir sistem ise ve vücu­dun uzuvları bu organın parçaları iseler, toplum da parçalardan oluşan bir bütündür. Toplumun bü­tünü bir yapıyı oluşturur. Toplum içinde yer alan kurumlar bu yapının sağlıklı işlemesi için gerekli fonksiyonları yerine getirir. Spencer’e göre değiş­menin kaynağı toplumun içindedir ve tüm top­lumlar evrim sürecinden geçmektedir. İnsan top­lulukları önceleri homojen şekilde yaşamaktadır ve iş bölümü çok farklılaşmamıştır. Ancak kalıtımsal nedenler ve çevre koşulları yüzünden insanlar ay­rışmaya ve farklı roller, fonksiyonlar, prestij, güç, mal ve mülk edinmeye başlar. Giderek insanlar ara­sında zenginlik ve güç farkları artar. Farklı rollere ve fonksiyonlara sahip insanlar farklı gruplar oluş­turur. Dolayısıyla farklı meslek grupları ve sınıflar ortaya çıkar. Toplum o kadar karmaşık bir hal alır ki eski homojenliğe dönmek imkânsızlaşır. Evrim sürecinde farklılaşan parçalar yani kurumlar arasın­da karşılıklı bağımlılık artar. Spencer’e göre evrim sürecinde belirleyici öge endüstrileşmedir. Endüstrileşmenin getireceği yeni par­çaların toplumsal sisteme uyum sağlayarak bütün­leşeceği varsayılmıştır. Hatta Spencer, endüstrile­şen düzen sonunda savaşların yok olacağını, birey haklarının daha iyi korunacağı için hükümetlerin fonksiyonlarını yitireceğini öngörmüştür. Bu bilgiler ışığında, doğru yanıt C şıkkıdır.

Weber kapitalizmin Batı’da gelişmesini Protestan ahlâkı ile ilişkilendirmiştir. Batı’da sermaye birikimine yol açan çok çalışma, tutumlu ve disiplinli olma rasyonalitesini Protestan ahlâkına bağlamıştır. Bu ahlâkın gelişmesine John Kalvin adında Lutheryan kilisesine bağlı bir din lideri önderlik etmiştir. Dini motife bağlı olarak ortaya çıkan çok çalışma ve tu­tumlu olma düşüncesi giderek seküler bir davranış biçimini almış ve “ekonomik rasyonalite”ye dönüş­müştür. Weber sınıf kavramını, insanların hayat­ta elde edecekleri olanaklar ve piyasadaki mallara sahiplik dereceleri ile ilişkilendirmiştir. Ona göre eşitsizliğin bir başka boyutu da aynı itibara sahip ve aynı değerleri paylaşan insanların oluşturduğu statü grubudur. Weber’e göre bilinç sosyal statü ile orta­ya çıkar. Çünkü statü farklılıkları yaşam tarzındaki farklılıkları ortaya çıkarır. Sınıf ve statü kavramları arasında bir ilişki söz konusudur. Piyasadaki malla­ra sahip olanlar itibar elde edebilmek, başka deyişle statülerini arttırabilmek amacı ile yaşam tarzlarını da birbirlerine yakınlaştırmaktadır. Toplumsal Eylemlilik Yaklaşımı'nın temsilcilerinden olan Weber'in görüşleri I. ve III.'te belirtilmiştir. II. ise Evrimci Yaklaşımlar'ın temsilcilerinden olan Emile Durkheim'ın görüşüdür. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Marx liberal görüş açısından ön plana çıkan bireye karşılık toplumsal olanı ortaya koymuştur. Maddeci tarih görüşüne da­yanan diyalektik yaklaşımıyla diğer evrimci yakla­şımlardan ayrılır. Ona göre toplumsal değişmenin temel nedeni sınıf çatışmalarıdır. Sınıflar toplumlardaki farklı üretim biçimlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Üretim güçleri ile üretim ilişkileri üretim bi­çimlerini oluşturur. Marx’a göre üretim güçleri ile üretim ilişkileri arasındaki çatışma insanların ira­deleri dışında meydana gelir. İnsanların ideolojileri maddi hayat tarafından biçimlenir. Bu bağlamda II. ve III. Karl Marx'ın görüşleri arasında yer alır. I. ise "Yapısal-Fonksiyonalist Yaklaşımlar"ın temsilcisi Talcott Parsons'ın görüşüdür. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Modernleşme ise endüstrileşme ile başlayan toplumsal değişme sürecine verilen isimdir ve ağırlığını 20. yüzyılda dünya çapında hissettirmiştir. Modernite’nin bir boyutu endüstrileşme ise öbür boyutu kapita­lizmdir. Kapitalizm pazarda gerçekleşen rekabeti ve iş gücünün metalaşmasını içerir. Modern toplumda bireylerin aktivitelerini eşgüdümlü hale getirmek için enformasyon ve bireyleri kontrol altında tutabil­mek için denetim sistemleri gelişir. Modern toplumun politik örgütlenme biçimi ulus devlettir. Giderek ulus devletler tarih sahnesine aktörler olarak çıkmış ve uluslararası ilişkilerin çapı gelişerek küreselleşme sürecini hızlandırmıştır. Dolayısıyla, modernite olmasaydı, küreselleşme de gelişemezdi. Modern sosyal yaşamı modernite öncesi sosyal yaşamlardan ayıran en önemli özelliği dinamik oluşudur. O halde modern toplumu dinamik yapan nedir? Modern toplum her şeyden önce zaman ve mekân ayrışmasına işaret eder. Modernite öncesi toplumlarda zaman ve mekân insanların günlük yaşamlarını idâme ettirdikleri yer ile sınırlıydı. Bilimin gelişmesi, evrensel bir takvim sisteminin icadı ve standartlaşmış zaman dilimleri modern toplumun modern öncesi toplumlardan temel farkını oluşturur. Mekanik saatin icadı zaman ile mekânı ayrıştırmıştır. Küresel haritanın icadı ile ayrıştırılan zaman ve mekânın farklı biçimlerinde sosyal ilişkiler yeniden örgütlenmiştir. Bu bilgilere göre doğru yanıt D şıkkıdır.

Küreselleşmenin en önemli özellikleri zaman ve mekânın sıkışması; mekânın yeniden biçimlenmesi ve uluslararasındaki karşılıklı bağımlılıkların geri dönülmez bir biçimde artmasıdır. Ulusaşırı “iş adamı kültü­rü" gelişir ve ulusaşırı sermayenin akışı hızlanır. Tüketim kalıpları standartlaşmaya başlar. Artık süper marketlerde dünyanın her yöresinden gıda ve ürün çeşitleri bulmak mümkündür. Öte yandan ulusaşırı şirketlere bağlı üretim zincirleri oluşur. Dünyanın bir köşesinde ekonomik kriz bahane edilerek bir fabrika kapatılır ve hayatlarında süper marketlere uğrayamamış milyonlarca işçi işsiz kalabilir. Küresel finansal ağlar sayesinde banka hesaplarımız kü­resel kapitalist pazara bağlanır. Medya teknolojileri uzak­lardaki imajları oturma odamıza getirir ve bizde “aşinalık" duygusu uyandırır. İnsanlar ceplerindeki paraya ve sosyal hareketliliklerine göre az ya da çok biçimde “yersiz-yurtsuzlaşma" duygusundan paylarını almaktadır. Kimi in­sanlar doğdukları yerde karınlarını doyuramadıkları için göç etmek zorunda kalır. Kimileri izledikleri televizyon sayesinde dünyanın başka bir köşesinde olup bitenlerden haberdar olur. Kimileri de daha çok para kazanabilmek için fabrikasını emeğin en ucuz olduğu ülkelere taşır. Bu bilgilere göre I. ve II. doğru örneklerdir. Ancak III.'te belirtilen özellik ve ilgili örnek uyuşmaz çünkü Türk filmlerinin uluslararası festivallerde gösterilmesi yerel kültürün uluslararası arenada tanıtımına katkı sağlar. Yabancı menşeili sinema filmlerinin ya da dizilerin, Türk izleyicilere farklı medya kuruluşları tarafından sunulması ve bunların Türk izleyiciler tarafından kanımsanmış ve "aşina" bir biçimde tüketilmesi, bu özelliğe örnek olarak verilebilir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Durkheim toplumun değişmesini nüfusun artması ve iş bölümünün gelişmesi ile ilişkilendirmiştir. Ona göre iş bölümünün gelişmesinin üç temel nedeni vardır. Birincisi belli bir coğrafyada yaşayan nüfus yoğunluğunun artması, ikincisi buna bağlı olarak kentlerin gelişmesi, üçüncüsü de kentlerde yaşayan sosyal kitlenin artışına bağlı olarak sosyal hacmin çoğalmasıdır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Karizmatik lider kavramını ileri süren sosyolog Weber’dir. Weber’e göre karizma bir insanın sıradan insanlardan ayrı bir yerde durmasını ve insanüstü ya da istisnai güçler ve niteliklerle donatılmış olarak görülmesini sağlayan kişilik özelliğidir. Bir insan bu olağanüstü özellikleri sayesinde lider olarak kabul edilir. Karizmatik lider kavramı din ve siyaset sosyolojilerinde yaygın biçimde kullanılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Weber, toplumsal değişmeyi sosyal eylemlilik yaklaşımı çerçevesinde ele almaktadır.  Weber toplumsal değişmenin nedenleri arasında önemli bir unsurun düşünceler olduğunu öne sürmüştür. Ona göre toplumda zaman içerisinde gelişen düşünceler kültürel birikim sağlar ve değişmenin etkili gücü haline gelir. Düşünceler sosyal eylemliliğe yol açtığı ölçüde önem kazanır. Bu gelişme sonucunda eski toplumsal yapı meşruluğunu kaybeder. Doğru cevap A'dır.

Comte'a göre insan zihni teolojik ve metafizik aşamalardan geçerek pozitif aşamaya ulaşır. Her aşamada egemen olan düşünce şekli o aşamadaki toplumsal yapıyı belirler. Teolojik aşamada toplum doğaüstüne önem verir. Toplumsal olayların arkasında insanların iradesine benzeyen tanrı iradesi aranır. İnsanlık tanrı düşüncesinde Fetişist (nesnelerin canlı olarak düşünülmesi) ve Çok Tanrıcılık inançlarından sonra Tek Tanrıcılık inancına ulaşır. Doğru cevap C'dir.

Bir toplumu oluşturan bireyler birtakım kolektif inançlara ve duygulara sahiptir. Bu sisteme Durkheim “kolektif bilinç” ya da “kolektif vicdan” adını vermiştir. Mekanik dayanışmada suçlu kişi kolektif vicdanı incittiği için cezalandırılır. Burada söz konusu olan öç duygusudur. Ama bu duygunun arkasında topluluğun benliğini koruma çabası vardır. Doğru cevap D'dir.

Weber sınıf kavramını, insanların hayatta elde edecekleri olanaklar ve piyasadaki mallara sahiplik dereceleri ile ilişkilendirmiştir. Ona göre eşitsizliğin bir başka boyutu da aynı itibara sahip ve aynı değerleri paylaşan insanların oluşturduğu statü grubudur. Weber’e göre bilinç sosyal statü ile ortaya çıkar. Çünkü statü farklılıkları yaşam tarzındaki farklılıkları ortaya çıkarır. Sınıf ve statü kavramları arasında bir ilişki söz konusudur. Piyasadaki mallara sahip olanlar itibar elde edebilmek, başka deyişle statülerini arttırabilmek amacı ile yaşam tarzlarını da birbirlerine yakınlaştırmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Marx, maddeci tarih görüşüne dayanan diyalektik yaklaşımıyla diğer evrimci yaklaşımlardan ayrılır. Ona göre toplumsal değişmenin temel nedeni sınıf çatışmalarıdır. Sınıflar toplumlardaki farklı üretim biçimlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Doğru cevap D'dir.

Huntington kültürel homojenleşme yerine “uygarlıklar çatışması” dönemine girdiğimizi öne sürmüştür. Uygarlıkları kültürel/dinsel özelliklerine göre kategorilere ayırmış; uygarlıkların çoğunun modernleşmek istediğini ama Batılılaşmak istemediğini iddia etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Bağımlılık kuramında ön plana çıkan düşünürler “kapitalist dünya ekonomisi” kavramını kullanan Andre Gunder Frank ve Immanuel Wallerstein’dır. Wallerstein, Frank’ın görüşlerini geliştirmiştir. Ona göre dünya ekonomik sisteminde üç konum vardır: merkez, yarı-çevre ve çevre. Frank’tan farklı olarak bu konumların sabit olmadığını ve bazı ülkelerin sistem içinde yer değiştirmelerinin mümkün olduğunu öne sürmüştür. Yarı-çevre ülkeler merkez ve çevre arasındaki kutuplaşmayı azaltıp sistemin kalıcılığını sağlamaktadır.Doğru cevap A'dır.

1970’li yılların sonunda IMF ve Dünya Bankası’nın katkılarıyla neoliberal ekonomi politikaları az gelişmiş ülkelerin büyük bir kısmına sıçramıştır.Türkiye’de de bu model Ocak 1980’de önemli bir borç krizi sırasında IMF ve Dünya bankası ile yapılan anlaşmalar ile uygulamaya konmuş ve alternatifsizlik söylemi içinde devam etmiştir. Neoliberal küreselleşme derinleşmiş ve yaygınlaşmıştır. Doğru cevap D'dir.