YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER - Deneme Sınavı - 31

Yapısalcı - fonksiyonalist yaklaşım, sistem modeli çerçevesinde düşünülür. Sistem modeli, herhangi bir düzeyde gerçekleşen toplumsal değişmenin diğer düzeyleri etkileyeceği düşüncesini içerir. Doğru cevap A'dır.

Modern sosyal yaşamı modernite öncesi sosyal yaşamlardan ayıran en önemli özelliği dinamik oluşudur. O halde modern toplumu dinamik yapan nedir? Modern toplum her şeyden önce zaman ve mekân ayrışmasına işaret eder. Modernite öncesi toplumlarda zaman ve mekân insanların günlük yaşamlarını idâme ettirdikleri yer ile sınırlıydı. Bilimin gelişmesi, evrensel bir takvim sisteminin icadı ve standartlaşmış zaman dilimleri modern toplumun modern öncesi toplumlardan temel farkını oluşturur. Doğru cevap C'dir.

Simmel'e göre modernite bireyleşme olmadan gerçekleşemez. Geleneksel toplumlarda bireyler daha ziyade aile ve hısım-akraba bağlantıları içinde sosyalleşirken, moderniteyle birlikte bireyler bağlantı kurmak istedikleri grupları akılcı bir biçimde seçmeye başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Kapitalist Dünya Sistemi modelini geliştiren Andre Gunder Frank ve Immanuel Wallerstein'dir. Wallerstein, Frank'ın görüşlerini geliştirmiştir. Ona göre dünya ekonomik sisteminde üç konum vardır: merkez, yarı-çevre ve çevre. Frank'tan farklı olarak bu konumların sabit olmadığını ve bazı ülkelerin sistem içinde yer değiştirmelerinin mümkün olduğunu öne sürmüştür. Yarı-çevre ülkeler merkez ve çevre arasındaki kutuplaşmayı azaltıp sistemin kalıcılığını sağlamaktadır. Doğru cevap A'dır

Neoliberal küreselleşme özellikle 1980 sonrasına ilişkin bir kavramdır. 1980 sonrasında petrol ihracatçısı ülkelerin ellerindeki petro dolarlar içe dönük sanayileşme modeli uygulayan az gelişmiş ülkelere yönlendirilmiş ve bu model bir süre devam edebilmiştir. Ayrıca bu yönlendirme finansal piyasaların önemini arttırmıştır. Sürecin sonunda ortaya çıkan borç krizi içe dönük sanayileşme modelinin sona ermesine ve küreselleşme adı verilen sürecin başlamasına neden olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Toplumsal değişme sürecinin üç temel ve genel özelliğinden bahsetmek mümkündür:
1. Hangi toplum söz konusu olursa olsun, toplumsal değişme kaçınılmazdır.

2. Toplumsal değişme genelde planlanmadan ortaya çıkar. Planlandığı durumlarda ise öngörülmemiş sonuçlar ortaya çıkabilir.

3. Toplumsal değişme tartışmalı bir süreçtir. Çünkü nasıl yaşanılması gerektiğine dair görüşler birbirleriyle çelişebilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Bu kavramı ileri süren sosyolog Weber’dir. Weber’e göre karizma bir insanın sıradan insanlardan ayrı bir yerde durmasını ve insanüstü ya da istisnai güçler ve niteliklerle donatılmış olarak görülmesini sağlayan kişilik özelliğidir. Bir insan bu olağanüstü özellikleri sayesinde lider olarak kabul edilir. Karizmatik lider kavramı din ve siyaset sosyolojilerinde yaygın biçimde kullanılmaktadır.  Tarihte önemli kişiler ve karizmatik liderler de toplumsal değişmede önemli rol oynamıştır. Doğru cevap E'dir.

Sınıf çatışması görüşüne göre, toplumsal değişmeyi etkileyen sosyal etmen toplumun dinamizmini de yaratan insanlar arasındaki eşitsizliktir. Toplumsal eşitsizlikler sadece sınıflar arasında değil, aynı zamanda etnik gruplar ve toplumsal cinsiyetler arasında da mevcuttur. Doğru cevap C'dir.

Sosyolojinin kurucusu sayılan Comte, kuramını “toplumsal statik” ve “toplumsal dinamik” olarak ikiye ayırmıştır. Toplumsal statik, toplumun denge haline işaret eder ve toplumun belirli bir zaman dilimi içerisinde incelenerek tasvir edilmesini içerir. Toplumsal dinamik ise toplumun değişme sürecine işaret eder ve zaman içerisinde hangi toplumsal olguların başka toplumsal olguları izlediğine dikkatimizi çeker. Doğru cevap A'dır.

Auguste Comte, Herbert Spencer ve Emile Durkheim evrimci yaklaşımı; Talcott Parsons yapısal-fonksiyonalist yaklaşımı ve Max Weber sosyal eylemlilik yaklaşımı ile anılmaktadır. Weber’in temel entelektüel çabası kapitalizmin neden Hristiyan Batı’da geliştiğini anlamak üzerine kuruludur. Bu soruya cevap ararken Hristiyan Batı ve Hristiyan olmayan öteki olarak konumlandırdığı uygarlıkları (Müslüman, Hindu, Budist vd.) karşılaştırır. Akılcılığın sadece Batı’da gelişmesinin bu uygarlığı üstün kıldığı sonucuna varır. Doğru cevap B'dir.

Modernleşme ise endüstrileşme ile başlayan toplumsal değişme sürecine verilen isimdir ve ağırlığını 20. yüzyılda dünya çapında hissettirmiştir. Modernitenin bir boyutu endüstrileşme ise öbür boyutu kapitalizmdir. Kapitalizm pazarda gerçekleşen rekabeti ve işgücünün metalaşmasını içerir.

Dünya kültürü kuramı küresel meta, insan ve kültür dolaşımı zincirlerini analiz eder. Küreselleşme sürecinde gerek malların, gerekse insanların dolaşımını görürüz. Küreselleşme sürecinde ürünlerin olduğu kadar bilginin, enformasyonun, değer ve düşüncelerin yanı sıra insanların dolaşımını görürüz. Örneğin; Türkiye’ye yönelik düzensiz göç küresel bir sorundur. Küresel çaptaki enformel iş ve ticaret faaliyetleri uluslararası nüfus hareketlerini etkilemekte, Türkiye de bundan payını almaktadır. Dünya kültürü kavramı meta dolaşımı ve insan dolaşımı süreciyle, uluslararası finans ve banka sistemiyle, iletişim ağıyla, uluslararası kurumsallaşmalarla (Dünya Ticaret Örgütü, Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Bankası, Dünya Satranç Federasyonu gibi) ve küresel popüler kültür ile bireylerde ulus ötesi yeni bir bilinçlenme düzeyine işaret etmektedir. Üstelik bu kültür dinamiktir. Sürekli oluşum ve yenilenme halindedir. Doğru cevap E'dir.

1970’lerin başından itibaren kavramsal olarak sermayenin ulusal düzeyde tanımlanamayacağı görüşü ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bu tartışmanın çerçevesini anlayabilmek için sermayenin toplam sosyal döngüsünü oluşturan üç sürece açıklık kazandırmak gereklidir. Birinci aşamada ticari sermaye uluslararasılaşmıştır. Kapitalist üretim tekniklerinin gelişmesi üretim hacmini arttırmış; dolayısıyla uluslararası ticaret artmıştır. Bu durumda çok uluslu şirketler güçlenmiştir. İkinci aşamada erken endüstrileşen ülkelerde sermaye aşırı artmış; yeni kârlılık koşullarının aranması gündeme gelmiştir. Anonim şirketler gelişmiş ve toplumda var olan mülkiyet hakları tek elde yoğunlaşmıştır. Buna bağlı olarak sermaye yaratıcısı bankalar güçlenmiş ve sermaye hem borç sermaye hem de hayâli sermaye olarak ulus dışına çıkmıştır. Bu sürece para sermayesinin uluslararasılaşması demek mümkündür. Üçüncü aşamada gelişen teknoloji ve ulaşım maliyetlerinin ucuzlaması üretim faaliyetinin uluslararasılaşmasına neden olmuştur. Üretim için gerekli iş gücü ve üretim araçlarının sağlanmasında olduğu gibi üretim sürecinde yaratılan artı değer de  uluslararasılaşmıştır. Doğru cevap D'dir.

Toplumsal değişme düşüncesinin ortaya çıka­bilmesi için tarih akışının bir birikimle sonuçlan­ması ve nitelik değiştirmesi gerekmiştir. Avrupa’da Rönesans ile ortaya çıkan, insanların kaderlerine hâkim olabilecekleri fikri, insanları gerçek anlam­da tarihin öznesi konumuna getirmiştir. Bu fikir, Fransa’da gelişen Aydınlanma ve İngiltere’de başla­yan Endüstri Devrimi ile de pekişmiştir. Bu bilgilere göre doğru yanıt B şıkkıdır.

Avrupa düşüncesinin, aklın, deneyimin, dinsel ve geleneksel otoritelere kuşkuyla bakmanın yanı sıra, seküler, liberal ve demokratik toplumların ideallerinin tedrici biçimde şekillendiği döneme Aydınlanma adı verilmiştir. Aydınlanma, edebiyat, sanat, bilim, din ve felsefe gibi çeşitli kollardan ya­yılmakla birlikte genelde, materyalist bir insanlık görüşüyle eş tutulmaktadır. En belirgin özellikleri akılcı ve bilimsel bilgiye, eğitimle ilerleme konusu­na olan inancı ve etik ile topluma faydacı yaklaşımı içermesidir. Kiliseye olan güven ise sarsılmıştır. Buna göre, doğru yanıt A şıkkıdır.

Endüstri Dev­rimi'nin en önemli özellikleri şunlardır: 1) Ölüm oranlarında azalmaya bağlı olarak nüfusta artış, 2) Kırdan ken­te göçün sürekli artışı, 3) Kentlerde işçi sınıfının ortaya çıkışı, 4) Demiryolu sisteminin bulunması ve taşımacılıkta devrim, 5) Çiftçilik tekniklerinin ilerlemesi, 6) Sömürge pazarlarının gelişmesi saye­sinde sömürgelerden hammaddeler gelirken bitmiş malların sömürgelere satılışı, 6) Buhar gücünde­ki ilerlemelere bağlı olan teknolojik yeniliklerdir. Bu bilgilere göre doğru yanıt A şıkkıdır.

Durkheim toplumun değişmesini nüfusun artması ve iş bölümünün gelişmesi ile ilişkilendirmiştir. Ona göre iş bölümünün gelişmesinin üç temel nedeni vardır. Birincisi belli bir coğrafyada yaşayan nüfus yoğunluğunun artması, ikincisi buna bağlı olarak kentlerin gelişmesi, üçüncüsü de kentlerde yaşayan sosyal kitlenin artışına bağlı olarak sosyal hacmin çoğalmasıdır. Doğru yanıt E şıkkıdır.

III., Auguste Comte'un görüşüdür. Spencer’e göre evrim basitlikten karmaşıklığa, homojenlikten heterojenliğe, tek tiplikten uzman­laşmaya giden doğrusal bir süreçtir. Dünyanın olu­şumu, dünya üzerinde yaşamın oluşumu, toplu­mun, ticaretin, bilimin ve sanatın gelişimi hep aynı süreçten geçer. Spencer toplumu evrim sırasında gittikçe karmaşıklaşan bir organizmaya benzetmiş­tir. Nasıl insan organizması bir sistem ise ve vücu­dun uzuvları bu organın parçaları iseler, toplum da parçalardan oluşan bir bütündür. Toplumun bü­tünü bir yapıyı oluşturur. Toplum içinde yer alan kurumlar bu yapının sağlıklı işlemesi için gerekli fonksiyonları yerine getirir. Spencer’e göre değiş­menin kaynağı toplumun içindedir ve tüm top­lumlar evrim sürecinden geçmektedir. İnsan top­lulukları önceleri homojen şekilde yaşamaktadır ve iş bölümü çok farklılaşmamıştır. Ancak kalıtımsal nedenler ve çevre koşulları yüzünden insanlar ay­rışmaya ve farklı roller, fonksiyonlar, prestij, güç, mal ve mülk edinmeye başlar. Giderek insanlar ara­sında zenginlik ve güç farkları artar. Farklı rollere ve fonksiyonlara sahip insanlar farklı gruplar oluş­turur. Dolayısıyla farklı meslek grupları ve sınıflar ortaya çıkar. Toplum o kadar karmaşık bir hal alır ki eski homojenliğe dönmek imkânsızlaşır. Evrim sürecinde farklılaşan parçalar yani kurumlar arasın­da karşılıklı bağımlılık artar. Spencer’e göre evrim sürecinde belirleyici öge endüstrileşmedir. Endüstrileşmenin getireceği yeni par­çaların toplumsal sisteme uyum sağlayarak bütün­leşeceği varsayılmıştır. Hatta Spencer, endüstrile­şen düzen sonunda savaşların yok olacağını, birey haklarının daha iyi korunacağı için hükümetlerin fonksiyonlarını yitireceğini öngörmüştür. Bu bilgiler ışığında, doğru yanıt C şıkkıdır.

Weber kapitalizmin Batı’da gelişmesini Protestan ahlâkı ile ilişkilendirmiştir. Batı’da sermaye birikimine yol açan çok çalışma, tutumlu ve disiplinli olma rasyonalitesini Protestan ahlâkına bağlamıştır. Bu ahlâkın gelişmesine John Kalvin adında Lutheryan kilisesine bağlı bir din lideri önderlik etmiştir. Dini motife bağlı olarak ortaya çıkan çok çalışma ve tu­tumlu olma düşüncesi giderek seküler bir davranış biçimini almış ve “ekonomik rasyonalite”ye dönüş­müştür. Weber sınıf kavramını, insanların hayat­ta elde edecekleri olanaklar ve piyasadaki mallara sahiplik dereceleri ile ilişkilendirmiştir. Ona göre eşitsizliğin bir başka boyutu da aynı itibara sahip ve aynı değerleri paylaşan insanların oluşturduğu statü grubudur. Weber’e göre bilinç sosyal statü ile orta­ya çıkar. Çünkü statü farklılıkları yaşam tarzındaki farklılıkları ortaya çıkarır. Sınıf ve statü kavramları arasında bir ilişki söz konusudur. Piyasadaki malla­ra sahip olanlar itibar elde edebilmek, başka deyişle statülerini arttırabilmek amacı ile yaşam tarzlarını da birbirlerine yakınlaştırmaktadır. Toplumsal Eylemlilik Yaklaşımı'nın temsilcilerinden olan Weber'in görüşleri I. ve III.'te belirtilmiştir. II. ise Evrimci Yaklaşımlar'ın temsilcilerinden olan Emile Durkheim'ın görüşüdür. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Marx liberal görüş açısından ön plana çıkan bireye karşılık toplumsal olanı ortaya koymuştur. Maddeci tarih görüşüne da­yanan diyalektik yaklaşımıyla diğer evrimci yakla­şımlardan ayrılır. Ona göre toplumsal değişmenin temel nedeni sınıf çatışmalarıdır. Sınıflar toplumlardaki farklı üretim biçimlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Üretim güçleri ile üretim ilişkileri üretim bi­çimlerini oluşturur. Marx’a göre üretim güçleri ile üretim ilişkileri arasındaki çatışma insanların ira­deleri dışında meydana gelir. İnsanların ideolojileri maddi hayat tarafından biçimlenir. Bu bağlamda II. ve III. Karl Marx'ın görüşleri arasında yer alır. I. ise "Yapısal-Fonksiyonalist Yaklaşımlar"ın temsilcisi Talcott Parsons'ın görüşüdür. Doğru yanıt B şıkkıdır.