YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER - Deneme Sınavı - 21

Politik süreçler kuramına göre toplumsal hareketlerin üç temel bileşeni vardır: İsyan bilinci, örgütsel güç ve politik fırsatlar. İsyan bilinci şu şekilde ifade edilebilir; toplumda bazı kişilerin sıkıntı ve şikâyetleri olur ve adaletsizlik algısına dayanan bu şikâyetler sisteme yöneliktir. Ortaklaşa bir adaletsizlik algısı ve bilinci oluştuğunda bu bireyler toplumsal hareket katılımcılarına dönüşürler. Hareketlere katılanlar hedeflerini rastlantısal seçmezler. Toplumsal hareketler politik sistemin öne çıkardığı şikâyetler ekseninde ortaya çıkar. Doğru cevap A'dır.

Kolektif davranış biçimlerini şöyle sınıflandırabiliriz: Kalabalık (crowd), çeteler (mobs), ayaklanmalar (riots), panik, çılgınlık (fads), moda (fashions), kamu düşüncesi (public opinion) ve dedi-kodu.

Yoksunluk kuramları, bireylerin kendi durumlarını başka gruplarla, kendi geçmişleriyle ya da gelecekleriyle karşılaştırarak değerlendirmelerde bulunmaları ile ortaya çıkan gerilim ve kolektif davranışlar arasındaki ilişkiyi vurgular.

Açıkça tanımlanmış bileşenlerle çatışmacı ilişkiler toplumsal hareketlerin kavramsallaştırılması ve tanımlanmasında ortak eylemlerin niteliğiyle ilgili bir özelliktir.

Toplumsal hareketlerin tarihsel olarak sadece Batı toplumlarındaki sosyoekonomik değişimlerle açıklanmaya çalışılması genel bir yaklaşım olarak gözlenmektedir. Gerçekte 20. yüzyıl öncesindeki küresel toplumsal hareketlere ilişkin dünya tarihi çalışmaları oldukça eksiktir ve bu durum küreselleşen kapitalizme karşı gelişmiş hareketlerin tam olarak çözümlenmesini zorlaştırmaktadır. Türkdoğan’a göre Osmanlı toplum yapısı sistemli bir biçimde toplumsal hareketler kapsamında incelenmemiştir. Örneğin Celali isyanları, toplumsal tabanını köylülerin oluşturduğu bir toplumsal hareket olarak değerlendirilebilir.

Fransız İhtilali Avrupa'da gerçekleşmiştir.

Toplumsal hareketler oldukça genel bir sınıflandırmayla ve daha çok amaçları bakımından dört grupta ele alınabilir. Bu gruplandırmaya göre başlıca toplumsal hareket türleri barış hareketleri, çevreci hareketler, işçi hareketleri ve ifade özgürlüğü-demokratik hareketlerdir.

Reform hareketleri: Taban örgütlenmesine dayalı çevre hareketleri gibi toplumsal yapının belirli bir boyutunu değiştirerek toplumu iyileştirmeyi hedefleyen hareketlerdir.

-Toplumsal hareket, toplumda yeni bir hayattarzını, yeni bir modeli oluşturmak için ey- lemde bulunan kolektif davranış biçimidir.

- Toplumsal hareket, birbiriyle egemenlikilişkileri ve çatışma düzleminde karşı kar- şıya gelen, aynı kültürel yönelime sahip ve bu kültürün ortaya çıkardığı etkinliklerin toplumsal kontrolü için mücadele eden ak- törlerin kolektif hareketidir.

- Toplumsal hareket, belli bir dayanışmayıesas alan, bir çatışma özelliği taşıyan ve yer aldığı sistemin sınırlarını zorlayan kolektif davranış biçimidir.

Smelser’e göre kolektif davranış biçimleri ve il- gili oldukları sistem elementleri farklı açıdan de- ğerlendirilmektedir (Crossley, 2002:44);

• Değer yönelimli toplumsal hareketler - de- ğerler

• Norm yönelimli toplumsal hareketler -normlar

• Düşmanca taşkınlıklar - örgütlenme

• Çılgınlık ve panik - durum kolaylaştırıcılar

Kolektif davranış biçimlerinin ortaya çıkışı- nı açıklamaya yönelik farklı yaklaşımlar gelişti- rilmiştir. Aynı zamanda toplumsal hareketlerin açıklanmasında da kullanılan kolektif davranışları açıklamak üzere geliştirilen yaklaşımlar şöyle ifade edilebilir (Buechler, 2004: 48-50);

Kolektif hareketi açıklayan temel bir yak- laşım olarak gerginlik ve çöküş (strain and breakdown) dönemleri yaklaşımına göre, gerginlik ve çöküş dönemleri kolektif dav- ranış üretir. Bu tür davranışları sınırlandı- ran sosyal kontroller ve moral buyruklar za- yıflatıldığında ya da yok olduğunda kolektif davranışlar ortaya çıkar.

Yoksunluk kuramları, bireylerin kendi du- rumlarını başka gruplarla, kendi geçmiş- leriyle ya da gelecekleriyle karşılaştırarak değerlendirmelerde bulunmaları ile ortaya çıkan gerilim ve kolektif davranışlar arasın- daki ilişkiyi vurgular.

Kitle toplumu kuramı ise küçük toplum- sal grupların yok olmasıyla birlikte modern toplumun, soyutlanma, kişiliklerin kaybol- ması ve yabancılaşmanın egemen olması sonucunda kitle toplumuna dönüştüğünü savunur. Bu bağlamda özellikle soyutlanan ve yabancılaşan bireylerin sosyal güvenlik ve sığınma sağlayacak kolektif davranışla- rın cazibesine daha çok kapıldıkları öne sürülmektedir.

Kitle toplumu kuramı ise küçük toplum- sal grupların yok olmasıyla birlikte modern toplumun, soyutlanma, kişiliklerin kaybol- ması ve yabancılaşmanın egemen olması sonucunda kitle toplumuna dönüştüğünü savunur. Bu bağlamda özellikle soyutlanan ve yabancılaşan bireylerin sosyal güvenlik ve sığınma sağlayacak kolektif davranışla- rın cazibesine daha çok kapıldıkları öne sürülmektedir.

Lofland (1996) ise başka bir açıdan toplumsal hareketlerin tanımlayıcı dört temel elementini be- lirlemiştir.

Geniş ölçekte insan sayısı

Değişimi sağlamaya ya da engellemeye dö- nük ortak bir hedef

Belirli bir düzeyde liderlik ve organizasyon

Göreli olarak uzun bir dönemde kalıcılık vesüreklilik

Toplumsal hareketin oluşabilmesi için kampan- ya, hareket repertuarı ve MBSB gösterilerinin yer alması gereklidir. Kampanya bir seferlik dilekçe, miting ya da gösteriden fazlasını ifade eder. Kam- panyada üç unsur bulunur; Kendi başına oluşmuş talepçiler grubu, talep nesneleri ve bir grup halk. Hak talep edenlerin, nesnelerin ya da halkın tekil eylemleri değil bu üçü arasındaki etkileşim top- lumsal hareketi oluşturur. Kampanya repertuva- rında ise çeşitli siyasal eylem türleri bulunur (Tilly, 2004:17). MBSB hareketleri çeşitli özellikler taşır (Tilly, 2004:18);

• Makul olma: Ölçülü davranışlar, düzgün kıyafetler: din görevlilerinin, yüksek rüt- belilerin ve çocuklarıyla birlikte annelerin katılımı.

Birlik: Benzer rozetler, bandajlar, ilanlar ve kostümler, saflar halinde yürüyüş, şarkı söy- leme ve dua etme.

Sayı: Katılımcı sayısı, imzalanan dilekçe- ler, seçmenlerin mesajları, sokakların dol- durulması.

• Bağlılık: Kötü hava koşullarının dikkate alınmaması, yaşlı ve engellilerin gönüllü katılımı, baskıya direnç gösterme, gösterişli fedakârlık, bağış ve yardım.

Katma değer kuramı, toplumsal hareketlerin oluşması için belirli koşulların gerekli olduğunuöne süren sosyolog Neil Smelser (1963) tarafın- dan geliştirilmiştir. Smelser toplumsal hareketleri, diğer kolektif davranışlar gibi şekillendikleri top- lumsal sistemler içinde açıklamaya çalışır.

Toplumsal hareketler kendilerini çevreleyen toplumdaki derin ve köklü değişimlerin sonucu olarak modern yaşamın artırdığı rasyonelleşmeye tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Smelser'e göre kolektif davranış biçimleri ve ilgili oldukları sistem elementleri farklı açıdan değerlendirilmektedir;

Kolektif davranışların bu bağlamda daha çok olumsuz bir yaklaşımla değerlendirildiği görülmektedir.

“Toplumsal Hareket" kavramını ilk olarak Lorenz Von Stein, siyasal mücadele bağlamında kullanmıştır.

Lofland (1996) işe başka bir açıdan toplumsal hareketlerin tanımlayıcı dört temel elementini belirlemiştir;

Özellikle 1750-1850 döneminde dünyada Avrupa merkezli hareketlerin dışında gerçekleşen toplumsal hareketleri genel olarak kapsayacak şöyle sınıflandırma yapılabilir;