YENİ TEKNOLOJİLER VE ÇALIŞMA HAYATI

Sanayileşmenin önemini yitirip bilim ve teknolojinin söz sahibi olduğu yeni işgücü piyasasında kadın işçilerin tercih edilme nedeni literatürde kadınların güvencesi olmayan, ücreti düşük ve düzensiz işlerde çalışmayı kabul etmeleri olarak belirtilmektedir.

İşverenler çalışanların moralinin esnek çalışma süreleri ile iyileştiğini; daha etkin ve verimli çalıştıklarını savunmaktadırlar. Esneklik sayesinde işletmenin rekabet edebilirliği, verimliliği ve dolayısıyla karlılığı da artmaktadır. Çalışanların tarafından bakıldığında ise esnekliğin çalışanların iş-yaşam dengesi üzerindeki etkisi hakkında iki farklı düşünce öne çıkmaktadır. Çalışma sürelerinin esnekliğinin çalışanların iş-aile yaşam dengesini kolaylaştırdığını iddia eden çalışmalar bulunmaktadır (Parlak ve Özdemir, 2011). Bu iddianın açıklaması olarak çalışan annelerin aile ve çocuklarına zaman ayırabilmelerine izin vermesi öne sürülmektedir. Bunun yanında, esnek çalışmanın iş-aile yaşamı dengesini olumsuz yönde etkilediğini savunan çalışmalar da bulunmaktadır. Kişinin ailesinin, çevresinin ve işinin talepleri ve birtakım ihtiyaçları vardır; tüm bunlar kişi üzerinde birtakım baskılar oluşturabilmektedir (Çarıkçı vd., 2010). Çalışanlar genel olarak sınırlı olan zamanlarını iş yaşamı ve özel yaşamın sorumluluklarını taşıyabilecek şekilde paylaştırıp bir denge tutturmaya çalışırlar; bu nedenle iş yaşam dengesi birey için son derece önemlidir (Erdoğan, 2010)

İş yaşam dengesinin sağlanması ya da iş yaşam dengesizliği kişiyi ve çalıştığı işyerini etkilemektedir. İş yaşam dengesinin sağlanmadığı durumda işe dair isteksizlik, stres, örgütsel bağlılıkta düşüş, yüksek miktarda devamsızlık, iş kazaları ve performansın düşmesi meydana gelebilmektedir. İş yaşam dengesizliği yaşayan bireylerde şiddet eğilimi, iş kazalarına yatkınlık, alkol ve sigara tüketiminde artış görülebilmektedir. İş yaşam dengesinin sağlanamaması kişinin çalıştığı işyerini de etkilemektedir; çalışma performansında düşüş, devamsızlığın artması, tatminsizlik ve işgücü devri artışı, örgüte ve işe bağlılıkta eksilme ortaya çıkan olumsuz sonuçlardan bazılarıdır.

Esneklik istihdam ilişkilerinde ve işte esneklik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Benner, 2002). İstihdamda esneklik, geçici ve belirli süreli istihdam, kısmi-za- manlı istihdam, kiralık işçi, taşeronluk gibi yeni istihdam türlerini kapsamaktadır. İşte esneklik ise üretim için gerekli olan vasfın, bilginin ve üretim miktarının sü- rekli değişmesine uyum sağlama becerisidir.

Tarih boyunca ortaya çıkan üretim biçimleri ve işgücü piyasalarına etkileri incelendiğinde geçiş sürecinin “yapısal uyum” sorunlarına yol açtığı görülmektedir. Ortaya çıkan yeni işler beceri düzeyleri ve mekânları itibariyle eski işleri karşılamamaktadır. Bu durumda ise teknolojik değişime bağlı yapısal dönüşüm ortaya çıkmaktadır.

İş yaşam dengesinin çeşitli tanımları bulunmaktadır; genel olarak bireyin işi ve
özel yaşamının gereklerini dengeli bir şekilde yerine getirmesi şeklinde ifade edilebilir.

Emek piyasası birincil ve ikincil piyasa olarak ikiye ayrılmaktadır (Bourman,
1991). İkincil piyasalar; küçük, kurumsallaşmamış ve küçük ölçekli firmaların
hâkim olduğu piyasalardır. Gençlerin, kadınların, engellilerin ve göçmen işçilerin
ikincil piyasalarda istihdam edildiği ileri sürülmektedir.

Küreselleşme, sınırların giderek şeffaflaşması, teknolojik ilerleme, bilginin giderek daha ulaşılabilir olması, üretim tekniklerinin sürekli ilerlemesi; çalışma yaşamını, emek piyasalarını işin yapısını ve endüstri ilişkilerini dönüştürmektedir.

Kadınların ve gençlerin yanında engelliler göçmen işçiler de istihdamda dezavantajlı gruplar olarak tanımlanan sosyo-politik anlamda özel olarak korunması gereken kesimler içerisinde sayılmaktadır.

Dezavantajlı grup içerisinde yer alan engellilerin dünya nüfusunun yaklaşık
olarak %10’unu oluşturduğu belirtilmektedir.

Verimliliği arttırmak yalnızca ücret artışı ile geçekleşmemektedir. Çalışanın takdir
görmesi, övgü alması, yönetime katılması, eğitim fırsatlarına sahip olması gibi uygulamalar motivasyonu arttırmakta ve dolayısıyla verimliliği pozitif yönde etkilemektedir

Göçmen işçilerin istihdam edildikleri işler kısaca “3D” şeklinde tanımlanmaktadır. “3D” Dirty (pis), Dangerous (tehlikeli) ve Demeaning (nitelik gerektirmeyen) işler anlamına gelmektedir (Health&Safety Executive, 2006).

Castells (1996) çalışma ilişkileri ve işgücü piyasaları incelenirken
işletmelerin değil ağ-yapısının ele alınmasının daha yerinde olduğunu iddia
etmektedir.

Emek piyasasının bölümlenmesi, düşük vasıflı, güvencesi olmayan, düşük ücretli işlerin kadınlara ya da göçmen işçilere yaptırılması; erkeklerin ve göç alan ülkenin kendi vatandaşlarının ise daha vasıflı kabul edilen, daha yüksek ücretli ve güvenceli işlerde istihdam edilmelerini tanımlamaktadır.

Verimliliği arttırmak yalnızca ücret artışı ile geçekleşmemektedir. Çalışanın takdir görmesi, övgü alması, yönetime katılması, eğitim fırsatlarına sahip olması gibi uygulamalar motivasyonu arttırmakta ve dolayısıyla verimliliği pozitif yönde etkilemektedir.

Esneklik istihdam ilişkilerinde ve işte esneklik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır
(Benner, 2002). İstihdamda esneklik, geçici ve belirli süreli istihdam, kısmi-zamanlı
istihdam, kiralık işçi, taşeronluk gibi yeni istihdam türlerini kapsamaktadır.
İşte esneklik ise üretim için gerekli olan vasfın, bilginin ve üretim miktarının sürekli
değişmesine uyum sağlama becerisidir.

Engelliler işgücü piyasasında ayrımcılığa en fazla maruz kalan grup olarak
dikkati çekmektedir.

Emek piyasasının bölümlenmesi ile ilgili farklı yaklaşımlar vardır. Bazılarına göre
emek piyasası teknolojik gereklere göre bölümlenmektedir. Gelişen teknoloji ve
günün rekabetçi ortamında ayakta kalabilmek yatırımlarda ve üretim birimlerinde
istikrar sağlanmasına bağlı olmaktadır. Bu nedenle işletmeler işe alma ve diğer
istihdam şartlarını belirli bir prosedüre bağlayarak birer içsel piyasa oluşturmaktadırlar.
Bu piyasalara belirli noktalar dışından girebilmek çok güçtür. Diğerleri
ise emek piyasasının bölümlenmesinin nedeni olarak, işgücünün bölünerek sınıf
bilincinin azaltılması, üzerlerinde baskı uygulayarak çalışma şartlarını iyileştirmeden
piyasa dalgalanmalarına ayak uydurarak maliyetleri düşük tutmak ve kâr
maksimizasyonunu sağlamak olarak belirtilmektedir (Uyanık, 2003).

ILO’nun 2010 yılı verilerine göre, gençler işgücü piyasasında düşük ücretlerle çalıştırılmakta ve gençlerin önemli bir bölümü çalışan yoksul kategorisinde yer
almaktadır. Buna ek olarak, genç işgücünün düzensiz, kayıtsız, yarı-zamanlı, geçici “atipik” iş türlerinde çoğunlukla istihdam edildiği görülmektedir.

Kadınların ve gençlerin yanında engelliler ve göçmen işçiler de istihdamda dezavantajlı gruplar olarak tanımlanan sosyo-politik
anlamda özel olarak korunması gereken kesimler içerisinde sayılmaktadır.