YENİ TEKNOLOJİLER VE TÜRKİYE'DE BİLİŞİM İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ UYGULAMALARI

m-Ticaret, mal ve hizmetlerin kablosuz araçlar yardımıyla alınıp satılması biçiminde tanımlanmaktadır. Son yıllarda sabit hatları aşan sayıda mobil telefon aboneliği söz konusudur. Türkiye’de online perakende de mobilin payı % 17 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de online alışveriş yapan her 3 kişiden 1’i mobil alışverişi tercih etmektedir. Mobil alışveriş yapanların %52’si ürün araştırması veya karşılaştırması ve ödemesi yapmaktadır. Bu kitle içerisinde ağırlıklı olarak 25- 34 yaş arasındaki üniversite ve üstü eğitim seviyesindeki kişiler mobil araçlar ile alışveriş yapmaktadır. Türkiye’de mobil ticaret yolu ile en fazla satış yapan sektörlerin başında %53’lük o %53’lük oran ile giyim, %34’lük pay ile elektronik, ve %27 ile seyahat sektörleri gelmektedir. Dünyada ise eğlence, seyahat ve elektronik ilk sırada yer almaktadır.

Bilişim iletişim teknolojilerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin somut olarak göründüğü örneklerden biri e-ticarettir. Ticarette etkinlik ve gelişmekte olan ülkelerin küresel ekonomiyle bütünleşmesini sağlayan e-ticaret; işletmelere ve girişimcilere rekabetçi bir ortam sunarak, yeni işler ve refah artışı yaratmaktadır. e-ticaret gibi uygulamalarla iş ortamı teknoloji ile değişmekte, bilişim iletişim teknolojileri kullanımındaki uzmanlaşmış uygulamalar ve e-ticaret yoluyla firmalar genişlemektedir. Ulusal ve uluslararası rekabet, mal ve hizmetlerin piyasada dağıtımını ve ürün yapısını değiştirmiştir.

2000 yılının Mart ayında toplanan Lizbon Avrupa Devlet ve Hükûmet Başkanları Konseyi’nde AB üye devletleri, yoksulluk ve sosyal dışlanmanın 2010 yılına kadar köklü biçimde çözülmüş olması için kesin bir etki yapmayı taahhüt etmişlerdir. Bu hedefe ulaşmak için sosyal kapsama hakkında Açık İşbirliği Yöntemi’ne karar verilmiştir. Üye devletler, sosyal dışlanma tehdidi altında yaşayanların toplumla bütünleşmesini sağlamak amacıyla, iki yılda bir, öncelik ve taahhütlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı oluşturma kararı vermiştir. Buna ek olarak, genişlemeye konu olan her ülke, yoksulluk, sosyal dışlanma, göç, evsizlik, engelliler, sosyal güvenlik sistemi, sağlık, eğitim ve diğer sosyal hizmetler alanındaki mevcut durumlarını belirten Ortak Kapsama Antlaşması’nı (Joint Inclusion Treaty) katılım sürecinde imzalamak zorundadır.

Türkiye’de bilişim ve iletişim teknolojileri ile ilgili gelişmelere ve bu teknolojilerin ekonomik-sosyal hayata etkilerine ilişkin politika, strateji ve arayışları 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren olmuştur. Türk kamu yönetiminde politika tercihlerini ortaya koyan bir dizi politika metni ve aracı bulunmaktadır. Birincil ve ikincil mevzuat düzenlemeleri, Hükümet programı, Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program, Orta Vadeli Mali Plan, Yıllık Program, Bütçe ve Yatırım Programı, kamu kurumlarının strateji ve eylem planları, bölge ve imar planları, idari teamüller ve yönetim tercihleri ile yönetim gelenekleri bu metin ve araçlar içinde sayılabilir.

1999-2013 yılları arasında Türkiye’nin bilgi toplumuna yönelik temel politika metinleri şunlardır;

• 1999 TUENA
• 2000 e-Türkiye Girişimi
• 2003-2004 Kısa Dönem Eylem Planı
• 2005 Eylem Planı
• 2006-2010 Eylem Planı

Bilgi Toplumu Stratejisi 2015-2018 döneminde büyüme ve istihdam odağında 8 ana eksen söz konusudur. Odak ve kapsamın belirlenmesinde beş ana unsur belirleyici olmuştur. Bunlar; Türkiye’nin bilgi toplumu alanında geldiği aşama ve devam eden ihtiyaçları, Türkiye’nin temel sorunları ve önündeki fırsatlar, Onuncu Kalkınma Planı başta olmak üzere ulusal, tematik ve bölgesel politika belgeleri ve “Avrupa Birliği’nin Avrupa İçin Sayısal Gündem Girişimi” başta olmak üzere uluslararası alandaki politika tercihleridir.

2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı eksenleri şu şekilde sıralanabilir;

• Bilgi Teknolojileri Sektörü
• Genişbant Altyapısı ve Sektörel Rekabet
• Nitelikli İnsan Kaynağı ve İstihdam
• Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Topluma Nüfuzu
• Bilgi Güvenliği ve Kullanıcı Güveni
• Bilgi ve İletişim Teknolojileri Destekli Yenilikçi Çözümler
• İnternet girişimciliği ve e-ticaret
• Kamu Hizmetlerinde Kullanıcı Odaklılık

İnternet Nüfuz Etme Oranı: Penetrason oranı olarak da ifade nüfuz etme oranı internet abonelerinin toplam sayısının 15-74 yaş grubu nüfusa bölünmesiyle elde edilen, yüzdelik olarak ifade edilen bir orandır.

Avrupa’da internet kullanımı ve internet nüfuz etme oranı Kuzey Amerika’nın çok
altındadır. Avrupa; farklı bilişim sektörü gelişimi, düzenleyici uygulamaları, internet nüfuz etme oranları olan ülkelerden oluşmaktadır. Avrupa’da doğudan batıya ve kuzeyden güneye sayısal uçurumun varlığından söz edilebilir. İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya’da internet nüfuz etme oranları %35-40’lar düzeyindedir.

Avrupa’da tüm üye ülkelerin bilişim iletişim teknolojileri devrimlerinin getirdiği sosyal ve ekonomik faydalardan tam olarak yararlanabilmesi için e-Avrupa projesi başlatılmıştır. Bilişim iletişim teknolojileri ilerlemesinin ABD’ndeki kadar yoğun olmadığı pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke de bu alana yönelmiş, uzun vadeli ve geniş bir alanı kapsayan politikalar üretmeye başlamışlardır. AB’nin “e-Avrupa”, projesi bilişim iletişim teknolojileri gelişmelerini yakalamakta geç kalan Avrupa ülkelerinin bu programla gerekli altyapıyı oluşturarak, yeni ekonomiye hızla geçmesi amacını taşımaktadır. AB politikaları ülkelerin ulusal stratejileri açısından şemsiye politikalar niteliğindedir. Günümüzün bilgi toplumu gelişmeleri, AB istihdam politikalarının ve sosyal politikalarının yeniden şekillendirilmesini gündeme getirmektedir. Bireylerin özel yaşamları kadar iş yaşamlarını da yakından etkileyen bilişim iletişim teknolojileri, beşerî sermaye ve sosyal sermayeyi doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle politika yapıcılar tarafından, optimal etkinliği sağlamaya yönelik bilgi toplumu politikalarının geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.

AB üyesi ülkeler dışındaki ülkelerde bilgi toplumu söyleminin temel yapı taşlarını rekabet, verimlilik ve ekonomik büyüme oluştururken, AB’de ekonomik büyümenin niceliksel boyutunun yanı sıra niteliksel yönüne de dikkat çekilmektedir. AB’de bilgi politikasının temel yapı taşını “ahlaki ekonomi” oluşturmaktadır. “Ahlaki ekonomi” ile tanımlanan; toplumsal koruma, toplumsal diyalog ve toplumsal katılımdır.

“Avrupa Bilgi Toplumu Modeli” yüksek düzeyde toplumsal içerme/kapsama (dijital okur-yazar Avrupa) ile Avrupa’nın kültürel ve dilsel çoğulluğunun korunmasına dayanmaktadır. AB’de “nasıl yeni teknolojiler geliştiririz ya da uygularız” sorusunun yerine, bu yeni teknolojileri temel toplumsal hedefler ve gereksinimler yönünde nasıl uygulamaya geçirebiliriz sorusu sorulmaktadır. Ancak rekabet gücü ve sosyal uyum ile bir arada düşünüldüğünde Avrupa’yı küresel anlamda rakipleri olan ABD’nden ve Japonya’dan geri durumda bırakan bir geçiş süreci yaşanmaktadır.

AB bilgi toplumu politikaları ülkeler için şemsiye politika niteliğindedir. Genel olarak bu politikalar;

• Avrupa’nın dijital çağa girmesinin hızlanması hedefine yönelik olarak; birinci derecede “eu”alan adı, e-Avrupa, herkes için bilgi toplumu, “e-Avrupa+”, aday ülkeler için bilgi toplumu, e-içerik, yasadışı içerik ile ilgili düzenlemeler yapılması,
• Telekomünikasyon hizmetlerinde rekabetin arttırılmasını destekleme hedefine yönelik olarak; düzenleyici çerçevenin gözden geçirilmesi, mevcut durumun izlenmesi,
• Dijital televizyon gibi yeni hizmetlerin geliştirilmesi,
• Bilgi teknolojileri alanındaki araştırma ve geliştirme potansiyellerini güçlendirme hedefine yönelik olarak; çerçeve programlarına katılım (5. Çerçeve Prog., 6. Çerçeve Prog. 7. Çerçeve Prog. gibi)
• Bilgi toplumu etkileri konusunda toplumu bilinçlendirmek, biçiminde özetlenebilir.

1999 yılındaki Yeşil Kitap sonrasında, özel yasal düzenlemelerin geliştirilmesi süreci hızlanmıştır. Yeşil Kitabın ana ilkeleri;

• Enformasyona erişim imkânlarının arttırılması,
• Demokrasi ve sosyal uyumun geliştirilmesi,
• İstihdam edilebilirlik ve yaşam boyu öğrenmenin desteklenmesi,
• Sürdürülebilir büyüme ve istihdam için AB ekonomik kapasitesinin güçlendirilmesi,
• Kadın ve erkeklere eşit fırsatlar sunulması,
• Özel destek gerektiren grupların içerilmesi için fırsatlar sunulması,
• Kamu yönetimi etkinliğinin ve kalitesinin artırılması,
• Modern bilişim iletişim teknolojileri altyapısı ve erişebilirliği artıracak uygun fiyatların sağlanması,
• Evrensel hizmet ve kamu erişiminin oluşturulması,
• Dinamik bir şekilde değişen teknoloji ile paralel olarak insan ihtiyaçlarını en iyi düzeyde karşılayacak evrensel hizmet sunumu,
• Eşit erişimin sağlanması, olarak sıralanabilir.

Genel olarak Lizbon Stratejisi hedefleri;
• Herkes için bilgi toplumunun oluşturulması,
• Avrupa Bölgesi için yenilik ve AR-GE faaliyetlerinin geliştirilmesi,
• Liberalizasyon (Tek piyasanın oluşturulması, devlet desteklirekabet politikası,
• Ağ (network) endüstrilerinin kurulması
• Telekomünikasyon ve ilgili hizmetler,
• Etkin ve bütüncül finansal hizmetler,
• Girişimciliğin özendirilmesi,
• Sosyal içermenin artırılması (İşgücüne dönüş, becerilerin güncellenmesi,
sosyal korumanın modernize edilmesi),
• Sürdürülebilir kalkınmanın başarılması olarak sıralanabilir.

Lizbon Stratejisi ile bağlantılı olarak çizilen genel çerçeve;
• Avrupa Ekonomik Büyüme İnisiyatifi’nce (European Growth Initiative)
onaylanan öncelikli projeler başlatılarak ağyapılaşmaya (networking) ve
bilgiye yatırım yapılması,
• Sanayi politikası, hizmet pazarı ve çevre teknolojileri ile ilgili konularda
gösterilen çabalar arttırılarak, sanayi ve hizmet sektörlerinde rekabet yeteneğinin güçlendirilmesi,
• Yaşlanan nüfusun çalışma hayatından kopmaması için gerekli düzenlemelerin yapılması biçiminde özetlenebilir.
• e-iş, e-devlet, e-öğrenme, e-sağlık alanlarında AB düzeyinde eylemler ile
“herkes için bilgi toplumu” hedefine yönelik düzenlemeler yapılmaktadır.

Sosyal Dışlanma; uzun dönem işsizlik, yoksulluk, işgücü piyasalarında değişime uyum sağlayamama, aile veya sosyal ağ yokluğu gibi olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Ayrıca; göç, hastalıklar, gettolar gibi sosyo ekonomik değişimlere neden olmaktadır.

Sayısal dışlanma sayısal okur-yazarlığın olmayışı, internet erişiminde teknik ve ekonomik sınırlar, yeni hizmetler ve imkânlar için bilişim iletişim teknolojilerine erişim imkânlarının olmaması ile tanımlanmaktadır.

Bilişim ve iletişim teknolojileri ile ilgili temel göstergeler bilgisayar ve internet kullanımı olarak ele alındığında Türkiye’de bu alanda hızlı bir gelişmenin olduğu söylenebilir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2018 Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım araştırması verilerine göre; İnternet kullanan bireylerin oranı %72,9’dur. Bilgisayar ve İnternet kullanımı 2018 yılında 16-74 yaş grubundaki bireylerde sırasıyla %59,6 ve %72,9 olmuştur. Bu oranlar 2017 yılında sırasıyla %56,6 ve %66,8 olarak gerçekleşmiştir. Bilgisayar ve internet kullanım oranları 16-74 yaş grubundaki erkeklerde %68,6 ve %80,4 iken, kadınlarda %50,6 ve %65,5’tir. 2018 yılı verilerine göre Türkiye’de her on hanenin sekizi internet erişim imkânına sahiptir. Hanelerin %83,8’i evden internete erişim imkânına sahiptir. Mobil uygulamaların temel altyapısını oluşturan genişbant ile internete erişim sağlayan hanelerin oranı %82,5 olmuştur. Buna göre hanelerin %44,5’i sabit genişbant bağlantı (ADSL, kablolu İnternet, fiber vb.) ile internete erişim sağlarken, %79,4’ü mobil genişbant bağlantı ile İnternete erişim sağlamıştır.

Türkiye’de 2018 yılı itibarıyla bireylerin %45,6’sı e-devlet hizmetlerini kullanmıştır. İnternet üzerinden alışveriş yapma oranı %29,3 olarak gerçekleşmiş ve internet üzerinden kişisel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi veren ya da satın alan 16-74 yaş grubundaki bireylerin oranı, 2017 yılı Nisan ayı ile 2018 yılı Mart aylarını kapsayan on iki aylık dönemde %29,3 olmuştur. Cinsiyete göre İnternet üzerinden alışveriş yapma oranı erkeklerde %33,6 olarak gerçekleşirken kadınlarda %25 düzeyindedir. İnternetten en çok alınan ürünler %65,2 ile giyim ve spor malzemesidir. Bunu %31,9 ile seyahat bileti, araç kiralama vb. %26,8 ile ev eşyası (mobilya, oyuncak, beyaz eşya, vb; tüketici elektroniği hariç), %22,1 ile gıda maddeleri veya günlük gereksinimler ve %20,6 ile kitap, dergi, gazete (e-kitap dâhil) takip etmektedir.

Bilişim iletişim teknolojileri bilgiye erişim, yönetme, değerlendirmede, word gibi kelime işlemci, excel çözücü gibi işlem tabloları kullanımında, e-posta, sanal grup iletişimi, sunum, web geliştirme, internet arama motorlarını kullanmada, karmaşık problemlerin çözümünde, eleştirel düşünmede, yaratıcılıkta, tasarım programları gibi programları kullanabilme bilgisayar okur-yazarlığı gereklilikleri arasında sayılabilir. Ayrıca, kişisel gelişim ve verimlilik artışı amacıyla bilişim iletişim teknolojileri kullanımı, e-öğrenme, zaman yönetimi konularını bilişim iletişim teknolojileri ile yürütebilme de bilişim okur-yazarlığı kavramı içinde ele alınmaktadır.