BİLGİ TOPLUMUNUN DOĞUŞU VE ANLAMI

Toplumsal bütünü bu yönleriyle birlikte analiz etme amacına sahip genç bir bilim dalı olan “Yeni Ekonomi Sosyolojisi” kendini “ekonomik konuları teknolojik öze dayalı toplumsal (sosyal ve kültürel) örgütlenme içinde yer alan olgular olarak analiz eden bir bilim dalı olarak tanımlamaktadır (Erkan, 2005: 3-4 ve 2011).

Bilgi Toplumu; Tarım Toplumunda toprağın, Sanayi Toplumunda temel üretim faktörleri olduğu süreçlerden sonra bilginin temel üretim faktörü olduğu toplumsal yapılanma biçimidir. Başka bir deyimle bilgi toplumu, bilgiyi ve bilgiye sahip olan insanı merkez alan bir toplumsal yapılanmadır.

Açık bilgi; kitap, kaynak, belge, rapor ve veri tabanlarında işlenip kaydedilerek aktarılabilen bilgidir. Örtük bilgi ise çalışanların beyninde uzmanlık bilgisi olarak var olan bilgidir. Zımni bilgi olarak da adlandırılan örtük bilgi (tacit knowledge) insanlar tarafından açık bilgiye dönüştürülebilir. Ancak örtük bilginin tamamı açık bilgiye dönüştürülememektedir.
Örtük bilginin belge ve kayıtlara geçirilebilmesi zor olduğu için, ancak birlikte çalışanlar zamanla bunu öğrenip içselleştirebilirler. Bununla birlikte öğrenme sürecinde örtük ve açık bilgi birbirine dönüşerek gelişmektedir.

Kullanılabilir olan bilgi, işe yarar olan ve harekete geçen bilgidir. Bilgi, çalışanlara davranış yetisi ve becerisi kazandırmaktadır. Bu nedenle bilgi, işe yaramak için harekete geçmiş olan bilişsel bir bağlam ve sistematik kazandırılmış
enformasyondur. Enformasyon ise henüz bir bağlam, bağlantı kazanmadığı için ayrı, tekil ve pasiftir. Bilgi ise, aktiftir. Bilgi belli bir bağlam ve bağlantı içinde yönünü bulur. Ancak bu bağlam ve bağlantının belirlediği ve çizdiği yönde, nasıl ve hangi işe yarayacağına ilişkin bilgi olarak insanın zihninde şekillenir.

Teknoloji, bilginin uygulamaya yönelik olarak belli bir format ve biçim kazanmış şeklidir.

Sanayi toplumda yaşanan bilimsel gelişme, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde, yeni bilimsel paradigmanın, yani kuantum mekaniğinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kuantum teknolojilerinin günlük yaşama taşıdığı köklü yenilenmeler, daha 20. yüzyılın son çeyreğinde, sanayi toplumunu sona erdirip yeni bir çağın ve yeni bir toplum örgütlenişinin doğuşunu gündeme taşıdı.

Ağ yapılanması, orkestra sistemi gibi eşitler arası, çoğulcu ve açık etkileşime dayalı yatay bir örgütlenme yapısı oluşturur. Sosyal, politik, ekonomik, kültürel ve ekolojik sistemlerin yeniden yapılanıp şekillenmesine yol açan “ağ yapılanması” toplumları, kurumları ve şirketleri yeniden yapılandırmaya yönlendirmiştir. Sanayi toplumunda bağımsız ve bağlantısız,
çevresiyle etkileşimi olmayan bir birey algısı söz konusu iken ağ yapılanması, sosyal ağlar olarak insanların birbiriyle etkileşim, iletişim ve işbirliğine dayalı ortak çalışmasını ön plana çıkarmıştır.

İnternet ağlarının küresel yapılanması sadece ulusal sınırları düzlemekte kalmaz; tüm insanların, şirketlerin, kurumların, kentlerin, bölgelerin, sosyal dernek ve örgütlerin her birinin küresel ağların içine taşınmasına yol açtı.

Bilgi çağının etkin insanı; entelektüel, esneklik, çeşitlilik ve interaktif etkileşim
mantığı içinde bilgi birikimi kazanma uğraşındadır (Vedral, 2010). Bilgi toplumunun etkin insanla entelektüel birikimi yüksek, sürekli öğrenen kişilik yapısı yanında, sadece mekanik zekâsını değil, sezgisel zekâsını da etkin kullanan, bütüncül beynini bilişsel öğrenme yönünde kullanan bir kişilik yapısına sahiptir. Bilgi toplumunun etkin, yaratıcı ve yenilikçi insanı için nitelikli eğitim gereklidir. Yeniliği yadırgayan değil, yeniliğe açık insan yetiştirmek için, bir yenilik ve değişim kültürü oluşturmak gereklidir. Yenilik ve değişim kültürünü özümsemiş insan önyargısız insandır; çevreye ve çevresinde olup bitenlere ilgi duyan insandır. Yenilik ve değişim kültürünü özümsemiş olan bilgi çağının yenilikçi insanı, sürekli kendi kendini aşan birisidir. Başkalarını rakip görmekten çok, kendi kendisiyleyarışır. Kendini sürekli aşar, kendini sürekli yeniler.

Bilgi toplumunda gündeme gelen ekonomik yapılanmanın, yani bilgi ekonomisinin özellikleri genellikle (Erkan, 2013 ve Tapscott, 1998: 39-66) aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bilgi ekonomisi, bilginin temel üretim faktörü olduğu bir ekonomidir.
• Bilgi ekonomisinin teknolojik temeli dijital bir işleyişe dayanmaktadır.
• Bilgi ekonomisi ağ yapılanmasına dayalı bir organizasyona sahiptir.
• Bilgi ekonomisi, ulusal sınırları aşan, küresel bir işleyişe dayanır; Ancak yerel bağlantıyla işbirliği içindedir.
• Bilgi ekonomisinde fizikî varlıklar sanal varlıklara dönüşmektedir.
• Bilgi ekonomisi, ağa katılan çok sayıda birimin ağda biraya gelmesi ile şekillenen moleküler bir işleyişe sahiptir.
• Bilgi ekonomisi aracıları ortadan kaldırarak aracısız bir ekonomi olmuştur.
• Bilgi ekonomisi bir yandan molekülleşirken, diğer yandan farklı endüstrilerin bütünleşmesi ile kümelenme ile bütünleşen bir ekonomidir.
• Bilgi ekonomisi, üretici ve tüketiciyi birleştiren ve bütünleştiren bir ekonomidir.
• Bilgi ekonomisi hız ekonomisidir.
• Bilgi ekonomisi yeniliklerin sürüklediği, yenilik güdümlü bir ekonomidir.
• Bilgi ekonomisi, bazı eski sorunları çözerken, bu kez kendine özgü yeni sorunlar (örneğin teknolojik işsizlik) üreten bir ekonomidir.

Castells (2007: 499) bilgi çağının toplumsal yapılanmasında sorun yaratan üç önemli fay hattı görmektedir. Bunlar;
• Emek; enformasyonel üreticiler ve yer değiştirebilir jenerik emek olarak kendi içinde parçalanmıştır.
• İşçiler/tüketiciler olarak toplumun önemli bir kesiminin değerleri tüketilmiş, görmezden gelinmiş, önemli bir kesim toplumsal olarak dışlanmıştır.
• Küresel sermaye akışı sağlayan ağlarının piyasa mantığı ile işçilerin insanî yaşam deneyimleri birbirinden iyice kopmuştur.

Bilgi toplumunda demokrasi, temsili parlamenter demokrasiden, katılımcı demokrasiye dönüşmüştür.

Bilgi toplumunun kültür ortamı, zaman boyutunda, geçmişten geleceğe, mekân boyutunda tüm farklı ülke ve bölgelerin özelliklerinin birbirine yansıma şansı bulduğu, kozmopolit bir kültür ortamıdır.

Bilgi toplumuna geçiş sürecinde bulunan her farklı kültürel ortamda, sanal ağlar içinde şekillenen yeni örgütsel yapılar söz konusudur. Bu ortamda yeniden düzenlemeye dayalı esnek ve dinamik sistemler ile bu sistemlerin içindeki “zamansız zamanın” yarattığı süreçlerin dinamik akış ve işleyişi devreye girmektedir. Başka bir deyişle ağ örgütlenmesinin sistemleşme ve yapılanma süreçleri, bilişim teknolojileri temelinde yeni içerik ve işleyişler kazanmaktadır. Yeni teknolojik donanımlar, örgütsel sistemler, toplumsal yapılanmaların birlikte yarattığı
çeşitlenmiş, farklılaşmış dinamik süreçler interaktif etki yaratmaktadır.

Değer Standartları-->

Sanayi toplumu: Maddî değerler (fizyolojik ihtiyaçların tatmini)
Bilgi toplumu: Zaman-değeri (hedefe yönelik başarı
ihtiyaçlarının tatmini)

Etik Standartlar-->

Sanayi toplumu:Temel insan hakları, insalcılık 

Bilgi toplumu: Öz-disiplin, toplumun katılımı

Zamanın Ruhu-->

Sanayi toplumu: Rönesans (bireyin özgürleşmesi)

Bilgi toplumu: Küresellik-insan ve doğanın ortak
yaşayışı

Sanayi Toplumu - Bilgi Toplumu

Öz --> Buhar Makinesi (mekanik güç) - Organik Teknolojiler (bilgisayar genetik, nano teknoloji)
Temel Fonksiyon --> Fiziksel emeğin ikamesi - Zihinsel emeğin ikamesi

Üretim Gücü --> Maddî üretim gücü (kişi başına sermaye artışı) - Bilgi üretme gücü (optimum hareketseçim kapasitesinde artış)

Malzemeler --> Yenilenemez kaynaklar (metal vd.) - Yenilenebilir kaynaklar (bioteknoloji, nano ürünler)

Sanayi Toplumu: Newtongil fizik veya kimya

Bilgi Toplumu: Kuantum elektroniği ve moleküler biyoloji

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş bir kimlik bulanımı kadar, bir kimlik arayışını da beraberinde getirmektedir. Farklı yönlere doğru yönelmiş olan bu kimlik arayışı, henüz bir çözüm ve senteze yönelmediği için, karşıtlık ve öteki yaratırken, bunalımın derinleşmesine katkı yapmaktadır.

Bilimsellikle birlikte başarı motivasyonu, yenilik, yaratıcılık ve verimlilik bilgi çağının temel unsurları olarak insanlığı uygarlık rotasında geleceğe taşıyacaktır.

Teknoloji ve bilimsel düşünce bir boşlukta değil, belli bir zaman, mekân ve kültürel ortamların düzeltici ve düzenleyici çerçevesi içinde ve ona ihtiyaç duyarak gerçekleşir.