YENİ TEKNOLOJİLER VE ÇALIŞMA HAYATI - Deneme Sınavı - 9

Bilgisayarların imalat sektöründeki rollerini çok kabaca iki grupta sınıf­landırmak
mümkündür. Bunlardan birincisi üretim sürecinin bilgisayarla izlenmesi ve kontrolü; ikincisi ise üretim öncesi hazırlık ile üretim sonrası süreçleriyle ilgili destek
uygulamalarıdır. İlk gruptaki uygulamalarda bilgisayar, üretim sürecinde izleme
ve kontrol fonksiyonları için üretim aygıtlarına doğrudan bağlıdır. İkinci kategoride ise üretim işlemlerinin başarılı bir biçimde sonuçlanması için tüm destek
fonksiyonları bilgisayarlarca sağlanabilir. Bu destek türlerinden bazıları şunlardır:
CAD (bilgisayar destekli tasarım), CAM (bilgisayar destekli üretim), CAE (bilgisayar destekli mühendislik), CAPP (bilgisayar destekli süreç planlaması), CATS
(bilgisayar destekli araç tasarımı), CAP (bilgisayar destekli planlama).

CAM, ürün parçalarının / bileşenlerinin üretilmesi veya numunelerinin oluşturulmasında kullanılan bilgisayar destekli yazılım araçlarıdır.

Esnek imalat sistemleri ise küçük seri üretim yapan üreticilere kitlesel üretim kadar etkili ve verimli olan bir seri imalat imkânı sunmaktadır. İmalat sistemlerinin esnekliğine dair farklı yaklaşımlardan söz edilebilir. Bu kavram,
yaygın olarak şu şekilde tanımlanmaktadır:

• Herhangi bir önemli makine değişimi olmaksızın üretim programındaki
değişim imkânı
• Üretim programı değişiminin hızı
• Ürün seviyesinde üretim programı değiştirme imkânı

Makine esnekliğinin bağlı olduğu faktörler şunlardır: (1) Kurulum ve farklı uygulamalara geçiş hızı, (2) Kısmi programların makinelere indirilme kolaylığı, (3) Depolama kapasiteleri, (4) Sistemdeki işçilerin nitelikleri.

İmalat sistemleri tarafından sergilenen farklı esneklik tipleri şu şekildedir:

-Makine esnekliği

-Üretim esnekliği

-Karma esneklik

-Ürün esnekliği

-Yönlendirme esnekliği

-Miktar esnekliği

-Yayılma / büyüme esnekliği

Toyota üretim tarzı (veya Toyotizm) olarak adlandırılan bu üretim tarzının
genel ilkeleri Toyota tarafından özetlenmiştir. Toyota Yolu olarak adlandırılan bu yöntemin temel özellikleri dört ana başlıkta on dört ilkede özetlenmiştir.

Mekatronik kavramının ilk kullanımının tarihi 1960’ların sonlarına kadar uzanmaktadır. İlk kez 1969 yılında bir Japon elektrik firması olan Yasakawa bu kavramı kullanmıştır. 1970’ler ve 1980’ler boyunca yapılan araştırma geliştirme faaliyetleri mekatroniğin gelişmesine yol açmıştır. Yasakawa’nın kendi evraklarında kullandığı mekatronik tanımı şu şekildeydi (Najarian vd., 2011: 1): “Mekatronik kelimesi, mekanizmanın ‘meka’sı ile elektroniğin ‘troniki’nden oluşur. Bu, teknoloji ve gelişmiş ürünlerin şimdi elektriği mekanikle derinlemesine ve organik olarak birleştireceği anlamına gelmektedir. Bu durum da hangi alanın (mekanik ve elektrik) nerede başlayıp nerede bittiğini söylemeyi imkânsız kılacaktır.”

1995 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde Mekatronik Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin açılmasını (BU-MRA 2012) yakın zamanlarda birçok üniversitede ön lisans ve lisans bölümlerinin açılması takip etmiştir

Birden fazla mühendislik alanının kullanılması, bu kullanımın uygulandığı alanın karmaşıklığına ve gelişimine bir işarettir. Dolayısıyla mekatroniğin sanayi üretiminde kullanılması da daha karmaşık ancak kullanıcılar (burada tüketiciler) açısından daha kullanışlı mekanizmaların üretilmesi anlamına gelmektedir. Mekatroniğin kullanılmasına yönelik çeşitli nedenlerden söz etmek mümkündür. Burada bu nedenler kısaca belirtilecektir (Hegde 2008: 7-8):

Değişen piyasa koşulları: Müşteri algı ve isteklerinin çok hızlı bir biçimde değişmesi ürünlerin de çok hızlı bir biçimde demode olmasına yol açmaktadır. Bu da piyasa koşullarının çok değişken olmasına yol açmaktadır. Piyasaya yeni girişlerle birlikte rekabet son derece şiddetlenmektedir. Dolayısıyla bu koşullarda tüketicileri memnun etmek ve cezbetmek için imalat sektöründe mekatroniğin girişimciler tarafından kullanılması kaçınılmaz olmaktadır. Ürün yelpazesinin genişliği: Ürünlerin boyutları, şekilleri, özellikleri, performansları ve estetiği tüketicilerin istekleri ve ihtiyaçlarına göre belirlenmektedir. Bundan dolayı da üreticiler, ürünleri çok geniş bir yelpazede üretmek durumunda kalmaktadırlar. Bu noktada mekatronik, işleri oldukça kolaylaştırmaktadır. İyi ürün kalitesi ve uyum: Daha iyi bir itibar, rekabeti sürdürmek ve daha iyi bir ihracat işi için ürün kalitesi ve aynı kalitenin sürdürülmesi temel önemdedir. Burada da mekatroniğin kolaylaştırıcılığından söz etmek mümkündür.

Sürecin yeniden ayarlanmasının kolaylığı: Esnekliğin sağlanması noktasında mekatronik, makinalardaki sürecin yeniden ayarlanmasında son derece uygun bir kolaylaştırıcıdır. Mekatronik akıllı ve kendi kendini düzeltici mekanizmalar ile üretimde üretkenlik sağlarken tüketiciler için ise yüksek kaliteli ürünlerin üretilmesini mümkün kılmaktadır. 1 2. Ünite - Üretim Teknolojilerinin Bilgisayarlaşması ve Sonuçları 43 Süreç kabiliyetindeki artış: Süreç kabiliyeti, istenen parametrelerdeki ortalamadan sapmaların düşürülmesiyle artar. Bu ise üretim sistemindeki kesinlik, kararlılık ve iyi bir yinelenebilirlik ile mümkün olabilir. En az hatayla (kesinlik) aynı kaliteyi yeniden üretme (yinelenebilirlik) kabiliyeti, mekatronik özelliklerle geliştirilmiş bir makinaya bağlıdır. Yüksek esneklik talebi: Esnek üretim sistemleri, bilgisayarlı sayısal kontrol (CNC) makinaları, robotlar ve otomatik yönlendirilen taşıtlar (AGV’S) üretimde esnekliği arttıran ileri mekatronik uygulamalarıdır. Dağıtılmış kontrol ve yerel karar verme: Sanayiler, otomasyon ve mekatronikle mümkün olabilen merkezîleşmiş yerel karar verme kapasitelere ve ademimerkezileşmiş (dağıtılmış) kontrole gereksinim duyarlar.

CAD, bilgisayar yazılım paketleriyle desteklenmiş karmaşık bilgisayar grafik tekniklerini kullanan bir tasarım süreci olarak tanımlanabilir. Bu tasarım sürecinde bilgisayarların kullanılma amacı, tasarım işindeki analitik, ergonomik ve maliyet sorunlarına yardımcı olmaktır (Alavala 2008: 4). Başka bir deyişle CAD, kullanıcılarına sistem tasarlarken yardımcı olmak üzere bilgisayar kullanımına dayanmaktadır.

Adam Smith, 18. yüzyılın sonlarında bu kendiliğinden dengeye gelme ilkesini ‘görünmeyen el’ olarak adlandırmıştır. Piyasalara herhangi bir müdahale olmadığında, “görünmeKapitalist üretim tarzında üretim ile ihtiyaç arasındaki bağ kopmuştur. 2. Ünite - Üretim Teknolojilerinin Bilgisayarlaşması ve Sonuçları 47 yen el” dengeyi sağlayacaktır görüşü 1929 Ekonomik Bunalımı sonrasında değişmiştir. Piyasalardaki krizin giderilmesi için devletin savunma ve adalet gibi aslı fonksiyonlarının sınırlarının genişletilmesi gerektiği düşüncesi “sosyal devlet” düşüncesini ortaya çıkarmıştır (Bauman, 2005). Sosyal Devlet ve Refah Devleti uygulamaları İkinci Dünya Savaşı sonrasında doruğa ulaşmıştır.

Esnek imalat sistemi (EİS)

Bu kavram, yaygın olarak şu şekilde tanımlanmaktadır: (Kostal ve Velisek 2011: 826). • Herhangi bir önemli makine değişimi olmaksızın üretim programındaki değişim imkânı • Üretim programı değişiminin hızı • Ürün seviyesinde üretim programı değiştirme imkânı.

Yönlendirme esnekliği: Belirli istasyonlarda meydana gelebilecek problemler / arızalar durumunda ürün parçalarının üretiminin alternatif istasyonlarda üretilebilmesi yeteneği anlamına gelir. Parçaların benzerliği iş istasyonlarının benzerliği ve ortak araçlar bu esnekliği belirleyen faktörlerdir.

Fordist sistem, belirtildiği gibi esnek olmayan bir sistemdi ve tek tip ürün üretmek üzerine tasarlanmıştı. Ford’un uzun yıllar tek tip bir model ürettiği hatırlanacaktır. Sistemin başka özelliği aşırı iş bölümüne dayalı olmasıdır. Yani üretim işin çok sayıda parçaya bölünmesi ve bu parçaların montajına dayanmaktadır. Böylece nitelikli çalışanlara gereksinim olmaksızın üretim yapmak mümkün olabilmektedir.

iyimser bir değişime de işaret etmektedir. Bilindiği gibi sanayi toplumunun temel bir özelliği sınıf­lı bir yapıya dayalı olmasıdır. Bu sınıf farklılığı özellikle Marksist kuramda belirgin kamplar şeklinde çözümlenir ve birbiriyle savaşan karşıt kutuplar olarak resmedilir (örneğin bkz. Marx ve Engels, 2005). Hâlbuki esnek uzmanlaşma modeli emeğin, artık mümkün olduğunca makineyle ikame edilecek, kısıtlanacak ve sıkı bir biçimde kontrol edilecek bir üretim faktörü olmadığını öne sürmektedir. Bu nedenle fordist dönemin vasıfsızlaştıma (bkz. Braverman 2008) ve doğrudan kontrol stratejileri artık ileri teknoloji ve zanaata dayalı, daha insani, daha esnek ve daha etkin çalışma şekilleriyle değişmektedir (Özdemir ve Parlak 2011: 54). Dikkat edilecek olunursa bu modelin, emek cephesinde modern sanayi üretiminin meydana getirdiği birçok olumsuz sonucu ortadan kaldırdığına yönelik bir yaklaşım içinde olduğu görülecektir. Çünkü bu yaklaşıma göre bilgisayar teknolojisinin yoğun olarak kullanıldığı esnek uzman firmalarda emeğin niteliği, emek açısından daha doyurucu bir tarz olan zanaat tipine kaymıştır. Zanaatçılık döneminde karşımıza çıkan kafa ve kol işinin bütünleşmiş hâli (Taylorist/Fordist üretim tarzında bu iki emek birbirinden ayrılmıştı) ve üretimin bütünlüklü hâli bilgisayarlı üretimle yeniden ortaya çıkmıştır

Toyota üretim tarzı (veya Toyotizm) olarak adlandırılan bu üretim tarzının genel ilkeleri Toyota tarafından özetlenmiştir. Toyota Yolu olarak adlandırılan bu yöntemin temel özellikleri dört ana başlıkta on dört ilkede özetlenmiştir. Toyota Yolu’nun on dört temel ilkesi şunlardır (Liker, 2004: 38-40): Birinci bölüm: Uzun dönem felsefesi 1. Kısa dönemli mali hedef­ler pahasına da olsa yönetim kararlarının uzun dönemli bir felsefeye dayalı olması, İkinci bölüm: Doğru süreç doğru sonuçlar üretir 2. Sorunları gün yüzüne çıkarmak için sürekli akış oluşturmak, 3. Fazla üretimden kaçınmak için ‘çekme dizgesi’ kullanımı, 4. İş yükünü düzlemek, 5. Kaliteye ulaşmak için sabit problemleri durdurma kültürü inşa etmek, 6. Sürekli iyileşme ve personel güçlendirilmesi için standart görev ve süreçler, 7. Hiçbir problemin gizli kalmaması için görsel kontrolün kullanılması, 8. Çalışanlarınıza ve süreçlerinize hizmet edecek, sadece güvenilir ve test edilmiş teknolojilerin kullanılması, Üçüncü Bölüm: Çalışanlarınızı geliştirerek örgüte değer katmak 9. İşi tüm detaylarıyla anlayan, örgüt felsefesini yaşayan ve bunu diğerlerine öğreten liderler yetiştirmek, 10.Şirket felsefesini izleyen müstesna çalışanlar ve takımlar geliştirmek, 11.Gelişmelerine yardım ederek, dış ortak ve tedarikçilerinize saygılı olmak, Dördüncü Bölüm: Köklü sorunları çözmedeki süreklilik örgütsel öğrenmeye yol açar 12.Durumu tüm boyutlarıyla anlayabilmek için gidip kendin bak (genchi genbutsu), 13.Tüm seçenekleri düşünerek bir uzlaşma içinde acele etmeden yavaşça karar ver ve alınan kararları hızlı bir biçimde uygula (nemawashi), 14.Sürekli iyileştirme (kaizen) yoluyla öğrenen bir organizasyon olmak, Tüm bu ilkeler bir şekil üzerinde gösterildiğinde ‘Toyota Yolu’ modeli gösterilmiş olunur.

Prekarya: Güvencesiz, keyfî şartlarda çalıştırılan, kronik geçici işlere mahkum, bir işe sahip olmakla işsizlik arasındaki müphem alanda bulunanlar.