YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Gazetecilik kitaplarında çok çeşitli haber tanımı yapılmıştır. Bu tanımların birçoğu haberin özellikleriyle ilişkilendirilerek yapılmıştır. Örneğin, haberin yeni olması, çok kişiyi ilgilendirmesi, yakın çevreyle ilgili olması, güncel olması, ünlülerle ilgili olması ya da önemli olması gerektiği söylenmiştir. Bu özellikler aynı zamanda haber değerleri olarak tanımlanmış ve bir olay ya da durumun haber olması bu haber değerleriyle ölçülmüştür. Gündelik hayatımızdaki bilgiler yumağı ne kadar çok haber değeri taşıyorsa o kadar önemli hale gelmektedir. Anlaşılacağı üzerine kıymetli bir bilgi olan haber insanın yaşamında etkili bir unsurdur. Eğer bir bilgi insan hayatına katkıda bulunuyorsa önemsenmektedir. Ayrıca her haber herkesin işine yarar ya da kıymetli kabul edilmeyebilir. Zaten haber kavramının tartışma yaratmasının nedeni de budur.

Sabit olmayan harflerle Johannes Gutenberg tarafından 1456 yılında Almanya’nın Maintz kentinde Latince basılan ilk kitap, “42 Satırlık İncil” ya da “Gutenberg İncili”dir. Bu ilk kitabın ardından gelişen kitap yayıncılığı ve baskı işleri, Rönesans’ın gelişimine ışık tutmuştur. Daha öncesinde aristokratlar, seçkinler, din adamları arasında bireysel olarak kalan yazılı iletişimi (ve araçları), gelişerek kitleselleşmiş, şimdiki gazetelerin doğmasını sağlayarak geniş çaplı bir yayılım sağlamıştır. Matbaanın doğuşu ve gelişimi bilginin çoğaltılması ve yayılımına ön ayak olmuş geniş kitlelere dağılarak, teknolojinin ve ilerlemenin önü açılmıştır. 1600’lü yılların başlarından itibaren Avrupa’da görülen ilk gazeteler yine o yıllarda basılan kitaplar gibi bilginin sıradan insanların hizmetine girmesini sağlamıştır. Seçkinler ve din adamlarının becerisi olan okuma yazma bilgisi sıradan vatandaşlar tarafından da önemsenmeye başlamıştır.

18.yüzyılda gazetenin ve gazeteciliğin gelişmesinde iki önemli olay rol oynamıştır. Birincisi Amerikan Bağımsızlık Savaşı, ikincisi ise Fransız İhtilali’dir. Bu iki olay basının bağımsız olma anlayışının yerleşmesini sağlamıştır. Piyasa ekonomisi içinde toplumun önemli bir parçası olarak yer alan gazete giderek kurumsallık kazanmış endüstri devrimi ile bağlantılı olarak gelişen enformasyon devrimi ile gazetecilik daha fazla özgürlük kazanmış ve bir meslek şekline dönüşmüştür. Son 500 yıl içinde olanlar elbette toplumsal bir dönüşüm ve değişim içinde gerçekleşirken enformasyon devrimini ortaya çıkartan en önemli etken de sanayi devriminin etkisiyle teknolojinin hızla gelişip ilerlemesidir.

20.Yüzyılın başından itibaren sırasıyla gazete, radyo ve televizyonun iktidarı internetin ortaya çıkmasıyla beraber giderek azalmıştır. Dijital yayıncılık bütün bu kitle iletişim araçlarının internet ortamında bir araya getirerek bilginin yayılımını genişletmiş ve hızlandırmıştır.Geleneksel kitle iletişim araçları radyo, televizyon, gazete ve sinemadır.

Etkileşim (İnteraktivite): İletişimde bulunanların karşılıklı olarak iletilerinin birbiriyle ilişkili olması, paylaşması ve birbirlerinin müdahalesine imkân vermesidir. Bununla birlikte alıcı ve verici tarafların eş zamanlı iletişimidir. Geleneksel medyada etkileşim olmakla beraber (okur mektupları ve okur telefonları gibi) dijital çağın getirdiği hızdan bir hayli uzaktır. İnternette çıkan bir haber ile ilgili olarak okurlar/takipçiler fikirlerini anında beyan edebilmektedirler. Hatta haberin doğru olup olmadığı kısa bir süre içinde de ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca, bir okurun gördüğü mesajı başkaları da görebilmekte ve karşılıklı bir etkileşim de sağlanabilmektedir.

İçerik olarak geleneksel (basılı) gazetede olan bütün konu ve bölümler olmakla beraber diğer kitle iletişim araçlarının özelliklerini bir araya getirdiği için bir gazeteden daha fazlasını ifade etmektedir. E-gazetenin en önemli özelliği ses, veri, metin ve sabit ya da hareketli görüntüleri bünyesinde toplayarak tek bir alt yapı üzerinden aktarabilmesi, arşivlemesi, bütün bu verilerin toplanabilmesi ve yeniden işleme tabi tutulabilmesine olanak vermesidir.

Kitlesizleştirme: Geleneksel medya okur-izler kitlesiyle hatta o kitle içindeki tek bir bireyle bile aynı şekilde iletişim kurmakta, aralarında ayırım yapmamakta, başka bir ifadeyle kişiye özel iletişim kurmamaktadır. Yeni medyada ise hem kitlesel yayın yapılmakta hem de kişiye özel iletişim kurulabilmektedir. Enformasyonun kitlesel değil, izleyicinin özellik ve gereksinimlerine göre dağıtımı söz konusudur. Özellikle e-gazete bakımından açıklamak gerekirse her takipçiye özgü konu ve içerik sunulabilmektedir.

Pazarlama aracı olması: İnternet gazetesinde okuyucu profilini tespit etmek ve kamuoyu araştırması yapmak çok kolaydır. Siteye yerleştirilen mesaj panosu sayesinde okurların eleştirileri, istekleri, düşünceleri ve benzeri konular öğrenilebilir. Yine aynı şekilde herhangi bir konuda kamuoyu araştırması yapmak için anket düzenlemek, politika ya da sosyal içerikli forum düzenlemek mümkün olmaktadır.

Gazete, radyo ve televizyona ait özelliklerin bir araya toplanması etkileşimli bir ortamda olan e-gazeteyi çok avantajlı bir hale getirmektedir. Aynı zamanda e-gazetenin internet ortamının sağladığı avantajla bütün haberlere anında veya istendiği anda ulaşma olanağı e-gazeteyi arşivleme konusunda da üstün hale getirmektedir. E-gazeteler haber sunumu açısından yer ve zaman bakımından büyük miktarlarda bir genişlik ve esneklik sağlamaktadır. Gün içerisinde birbiri ile bağlantılı konu ve haberler, bu haberlerin öncesi, sonrası ve günümüz hali ayrıntılarıyla verilebilir. Üstüne üstlük bütün bunlar sesli, fotoğraflı ve videolu olarak yer alabilir. Böylece e-gazete ile haberin derinliği istendiği kadar arttırılabilir. Geçmişe dönük bütün mesajların, bilgilerin, haberlerin, görüntülerin yer ve zaman kısıtlılığı olmaksızın depolanabilmesi ve bunun maliyetinin düşük olması e-gazeteyi üstün bir iletişim aracı haline getirmektedir. Geleneksel gazetelerde haber yazma yöntemlerinde belirleyici olan sınırlı alan ortadan kalktığı için bütünlüklü bir anlatımı gerektiren 5N-1K’ya bağlı ters piramit kuralı, dörtgen kuralı gibi haber yazma yöntemlerine bağlı kalmak yerine haberi hikayeleştiren anlatı yöntemleri yaygınlık kazanmaya başlamıştır.

Mevcut egemen ana akım medyayı devre dışı bırakarak, kitle iletişim araçlarını halkın sorunlarının tartışıldığı kamusal alanlara dönüştürmek. •Bölgesel,yerel, ırk, din, dil, etnik, cinsel vs. ayrımcılığın önüne geçmek. • Ana akım medyada hâkim olan resmi ya da akredite haber kaynaklarından bağımsız olarak halkın içindeki haber kaynaklarına erişmek, dolayısıyla halkı haberin içine katmak. Yerinden haber yaparak yerel ve bölgesel kaynakları güçlendirmek. • Halk adına habercilik değil, doğrudan doğruya halkın kendi sesinin duyurmasını sağlamak. • Demokratik anlamda doğrudan halka erişmek. • Halkı halkın dilinden anlatmak ve kalıplaşmış habercilik rutinlerinin dışına çıkmak. •Yurttaş olma bilinci ve sorumluluğuyla hareket ederek halkta geniş tabanı olan yeni bir okur kitlesi oluşturmak ve gazeteciler ile halk arasındaki mesafeyi kaldırmak.

Türkiye’de internet ortamını kullanarak geleneksel basından online yayın- cılığa ilk kez geçen, Temmuz 1995 yılında Aktüel Dergisi olmuştur. 1996 yılında yayın hayatına başlayan Xn (Eksen) internette habercilik yapan ilk haber sitesi olmuştur. 1999 yılında kapanana kadar Xn, günlük gazeteleri tarayarak önemli haber ve köşe yazılarını takipçilerine aktarmıştır. 1997 yılından itibaren Hürriyet, Milliyet ve Sabah gibi ana akım gazeteler internet ortamında da yayın yapmaya başlamışlardır. Daha sonra ki dönemde ise geleneksel gazeteler internet versiyonlarıyla ayrışarak online versiyonlarının içerikle- rini daha da zenginleştirip günün koşullarına uygun hale getirip farklı bir şekilde yayın hayatlarına devam edenler de olmuştur. Örneğin, Radikal gazetesi başlangıçta kağıt baskı (geleneksel) bir gazeteyken daha sonraki dönemde online versiyonunu bir haber sitesine dönüştürüp Haziran 2014’de kağıt baskıya son vererek gazeteyi tamamen dijital ortama taşımış, Mart 2016 yılında da tamamıyla kapanmıştır.

E-gazetelerin ortaya çıkışı ve değişimi ile ilgili olarak iki evreden söz edilebilir. İlk evrede basılı (geleneksel) gazetenin içeriğinin birebir kopyalandığı elektronik versiyon ile görüntünün aynı olduğu aynı zamanda gün içinde yeni haberlerin çok girilmediği e-gazetelerdir. Yine bu evrede içerik değişmemekte ama Web sitesi şeklinde tasarlanan ve bir haber sitesi gibi yayın yapan versiyonlar da bulunmaktadır. İkinci evrede internet teknolojisinin gelişmesiyle birlikte Web siteleri etkileşimli (interaktif) hale gelmiştir. Devamlı güncellenerek gelişen olaylara göre yeni bilgilerin yer aldığı haberler giderek artmıştır. Etkileşimlilik e-posta ya da e-gazetenin Web sayfasına veri yükleyerek başlamıştır. Etkileşimlilik geleneksel mektup yöntemi düşünüldüğünde basılı gazeteler için de söz konusudur. Ancak, karşılıklı görüş alış verişinin alacağı zaman bakımından bu durum e-gazeteler ile karşılaştırılamaz. Bu evrede haber içerikleri çoğu zaman basılı versiyondan farklı olarak daha fazla metin ve görüntü olacak şekilde zenginleşmiş ve sürekli güncellenerek en yeni haliyle yayınlanmaya başlamıştır. Teknolojik alt yapının artmasıyla ve gelişimiyle beraber hem içeriğin sürekli güncellenerek değişmesi, hem sunumun miktarı ve türü, hem de takipçilere ulaşma hızında belirgin artış olmuştur. Bu değişim ülkedeki internet alt yapısının gelişimine paralel olarak yaygınlık kazanmış internette haber takip etme ve kullanımı her yıl giderek yükselmiştir.

Dijitalleşme (sayısallaşma) enformasyonun, örneğin filmli fotoğraf makinesiyle çekilmiş bir (analog) fotoğrafın elektriksel değerler (dijital) halde ifade edilmesidir. Dijitalleşme sayesinde bugün mobil (cep) telefonlar, fotoğraf çekip, fotoğrafın üzerinde değişiklikler yapıp, mobil iletişim alt yapısı sayesinde sosyal paylaşım uygulamaları vasıtasıyla bireysel ya da kitlesel nitelikteki gruplara aktarımını yapabilmektedir.

Geleneksel kitle iletişim araçları radyo, televizyon, gazete ve sinemadır. Geleneksel iletişim araçlarından farklı olarak yeni medya olarak tanımlanan internet, Web siteleri (bloglar wikiler), bilgisayar oyunları, sanal gerçeklik ortamları, dijital televizyon, multimedya (CD, VCD, DVD), GSM gibi teknolojiler enformasyonun yer aldığı yeni araçlardır.

Hipermetinsellik: E-gazetede bir konuyla ilgili çıkmış haber, başka bilgilerin olduğu Web sayfalarına bağlantılar (linkler) ile geliştirilebilir, Web’in hipermetinsel (hypertext) özelliği ile haber geniş bir platformda sunulabilir.

Multimedyadan söz ederken aynı zamanda internetin gelişimi içindeki bazı değişimlere dikkat çekmek gerekir. İnternet, etkileşim, üretim, saklama, değiştirme, yeniden üretme ve yayma gibi farklı faaliyetlerin bir arada olduğu bir ortamdır. Farklı kitle iletişim araçlarının, ağlarla bir araya geldiği bu ortamda yakınsama ya da yöndeşme kavramını da açıklamak gerekmektedir. Yakınsama kavramı, radyo, televizyon, gazete, telefon ve posta gibi iletişim faaliyetlerinin dijital ortamda bir araya gelerek bilgisayarların ve akıllı mobil telefonların işlevsel bir parçası haline gelmesidir. Özellikle iletişim hizmetlerinin ve cihazların bir ağ üzerinden entegre haline gelmesi iletişim etkinliklerinin kolayca gerçekleşmesini sağlamak- tadır. Yakınsamanın ortaya çıkmasının sebebi dijitalleşmedir (sayısallaşmadır). Ses, görüntü ve metin sayısal olarak kodlandığında aynı ortamda bütünleşebilmektedir. Bu bütünleşme ticari anlamda da birleşmeyi getirmiştir. Yakınsama özellikle haber, radyo, televizyon, film gibi farklı medya endüstrilerinin birleşerek farklı iletişimsel etkinlikler üretmesi, saklaması, dağıtması ve yaymasını sağlayan tek ve tümleşik bir piyasa yapılanmasını tarif etmektedir. İnternet alt yapısının gelişmesiyle birlikte 2000’li yıllardan itibaren dünyanın sayılı medya şirketlerinin birleşmesi ve bu yeni pazar ortamında yeni bir yapılanmaya gitmesiyle beraber yakınsama kavramı daha çok kurumsal ve sektörel birleşmeler için kullanılmaya başlamış- tır. Mobil iletişim sağlayan şirketler, film yapımcıları, yayınevleri ile yayıncılar, bilgisayar ve teknoloji üreticileri tek bir endüstri içinde bir araya gelmişlerdir.

Veri gazeteciliği dijitalleşen haber merkezlerinde dünya ölçeğinde veri toplama, filtreleme, analiz etme, görselleştirme ve hikayeleştirme aşamalarını kapsayarak haber yapmaktır.

Habercilikteki etik ihlalleri özel hayatın gizliliği, reklamların artması ve ticari enformasyonun sınırlarının belirsizleşmesi, tık haberciliği, gazeteci olmayan kullanıcı kaynaklı içerik, telif hakları gibi önemli sorunlardır. 

Tık haberciliği: Dijital ortamda gerçekleşen okur ölçümleri ve analizleri bir haberin kaç kişi tarafından ne kadar süreyle okunduğunun belirlenebilmesine olanak sağlamaktadır. Aynı zamanda bu analizler okurun/takipçinin hangi konudaki haberleri daha çok okuduğunu da belirleyebilmektedir. Daha çok tık almak adına yapılan habercilik, okurun ve dolayısıyla genel olarak kamunun haber alma hakkına karşı yapılan en önemli etik ihlallerdendir. E-gazetelerin temel ekonomik geliri reklamlardır. E-gazeteler ne kadar çok okunursa, başka bir ifadeyle ne kadar çok tıklanırsa, o oranda reklam alabilmektedirler. Dolayısıyla daha özgür ve bağımsız olma iddiasında bulunan birçok haber sitesi reklam verenlerin gölgesi altındadırlar. Dijital gazeteciliğin temel ekonomik belirleyicisi olan tıklanma gerçeğinin yarattığı haber başlıklarıyla, içeriğin uyumsuz hale gelmesi etik ihlallerden birisidir.

Doğrusal olmayan haber yazımı: Geleneksel haber yazımı doğrusaldır. Özellikle gazete ve dergi haberlerinde olay birbirini izleyen gelişmeler içinde aynı sayfada bitecek şekilde yazılır. Doğrusal olmayan bir internet haberi, haber hikâyesindeki ayrıntıları bir sıra içinde vermek yerine internetin hipermetin özelliğinin sunduğu olanaklarla haberi ara başlıklarla bölümlere ayırıp, habere ilişkin ayrıntıların bulunduğu ve başka kaynaklara da yönlendiren bağlantılar ile yazılabilmektedir.

Yurttaş gazeteciliğinin temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:

Mevcut egemen ana akım medyayı devre dışı bırakarak, kitle iletişim araçlarınıhalkın sorunlarının tartışıldığı kamusal alanlara dönüştürmek.

Bölgesel, yerel, ırk, din, dil, etnik, cinsel vs. ayrımcılığın önüne geçmek.

Ana akım medyada hâkim olan resmi ya da akredite haber kaynaklarından bağım- sız olarak halkın içindeki haber kaynaklarına erişmek, dolayısıyla halkı haberin

içine katmak. Yerinden haber yaparak yerel ve bölgesel kaynakları güçlendirmek.

Halk adına habercilik değil, doğrudan doğruya halkın kendi sesinin duyurmasını

sağlamak.

Demokratik anlamda doğrudan halka erişmek.

Halkı halkın dilinden anlatmak ve kalıplaşmış habercilik rutinlerinin dışına çıkmak.

Yurttaş olma bilinci ve sorumluluğuyla hareket ederek halkta geniş tabanı olan yeni

bir okur kitlesi oluşturmak ve gazeteciler ile halk arasındaki mesafeyi kaldırmak.