YEMEK SOSYOLOJİSİ

Birleşmiş Milletler - Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) açıklamalarına göre dünyada her dokuz kişiden biri, yani 820 milyon insan açlık çekiyor (http://www.fao.org/hunger/en/).

Birinci gıda rejimi, Avrupa’da sömürge ülkelerinden elde edilen ucuz hammadde ve işgücüyle üretilen endüstriyel ürünler ve sömürge ülkelerinde üretilen tarım ürünlerinin küresel değişimini kapsar. Birinci gıda rejiminde tarım üretimi ve ürün çeşitliliği değişime uğrar. Bir taraftan da kırsaldan şehre işgücü hareketliliği tarım işçilerini de azaltırken, şehirde tarım ürünlerine ihtiyaç duyan insan sayısını da artar.

Gastro-endişeyle ilgili toplumsal hareketler konularına göre (tohum mirası, yemek kültürel mirasını koruma, yerel ürünleri tüketme, küçük çiftçilere destek, beslenme akımları, su hakkı vb.) bireylerin yeni kimlik alanları inşa ederek bir araya gelmelerine fırsat verir.

küreselleşen toplumsal hareketlerin parçası olan bireyler, hassas oldukları konuyla ilgili hem kendilerini ve hem de kendi gibi olmayandan farklılıklarını ifade edebildikleri “aktivist” ve “kolektif” kimlikler edinmeye başlarlar.

Etsiz Pazartesi (Meatless Monday) Günü gastro endişeyle ilgili hareketlerden biri olarak küresel bir karşılık bulmuştur. Bu hareket esas itibariyle etsiz menülerin, yemeklerin ve dolayısıyla vegan ve/veya vejetaryen yemeklerin yaygınlaşmasını amaçlamaktadır.

Yavaş Yemek Hareketi (Slow Food) İtalya’da ulusal bir hareket olarak başlayan ancak küresel ölçekte bir hareket dönüşen, fast food yiyeceklere karşı gelişmiş bir toplumsal harekettir.

Yavaş Yemek Hareketi (Slow Food) tarihine baktığımızda 1986 yılında İtalya’da Carlo Petrini’nin öncülük ettiği ve altmış iki arkadaşının da parçası olduğu, İtalya çapında ulusal bir hareket olarak başlamıştır. Carlo Petrini, fast-food beslenmenin simgesi olan McDonald’s restoranının ilk şubesi Roma’da açıldığından yemek kültürel mirasını ve biyoçeşitliliği korumak amacıyla Yavaş Yemek (Slow Food) Hareketi başlattığını belirtir.

Bu hareket bir restoranın öncülüğünde ortaya çıkıp yayılmaya başlar. San Francisco’da Alice Waters’ın, Chez Panisse restoranında bu hareket başlasa da bu hareket hızla bütün ABD’ye yayılır. Bu hareket çerçevesinde dikkat çekilen konu, yiyeceklerin tarladan yetiştirilmesinden, çatalda tüketmeye hazır hâle gelinceye kadar nasıl bir süreç yaşadığı ve sürecin nasıl sonuçları olduğudur. Çiftçilerin yani üreticilerin emeklerinin daha değerli hâle getirildiği, tüketicinin bu emeğin farkına vararak yiyeceklerini tükettiği bir beslenme ilişkisini öneren toplumsal bir harekettir. Bu hareketin yayılmasında en önemli faktörlerden bir tanesi de kurduğu işbirlikleridir. Restoranlarla, şeflerle ve tabii ki tüketicilerle kurduğu işbirlikleri takipçi sayısını da artırmaktadır. Yerel besin uzmanı Molly Watson, Çiftlikten Masaya (Farm to Table) hareketini masaya gelen ürünün belli bir çiftlikten gelmesi olarak tanımlar.

Vejeteryanlığa geçişe sebep olan en sık gösterilen faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: (Beardsworth, Keil, 2011)
1. Sağlık
2. Etik kaygılar
3. Manevi yâda metafizik kaygılar
4. Çevresel meseleler
5. Etten hoşlanmama
6. Tatsal ve estetik tercihler

Ovo vejetaryen: Yumurta yerler fakat süt ürünleri ile hayvan ürünleri yemezler.

Lakto vejetaryen: Hayvan ürünleri ile yumurtayı kesinlikle yemeyip süt ürünleri tüketirler.

Pesko vejetaryen: Et ürünleri yemeyip balık ve balık ürünleri yerler.

Lakto-Ovo vejetaryen: En sık karşılaşılan tarz olan bu gruptakiler süt ürünleri ile yumurta tüketip hiçbir hayvanın etini yemezler.

Yaşam tarzı üreten, neyin tüketileceğine göre sınıflanan diyetlerden bazıları şunlardır: Protein ağırlıklı (Dukan diyeti, Dr. Canan Karatay’ın önerdiği Karatay diyeti, İsveç, Taş devri diyeti; düşük karbonhidratlı diyetler (Atkins, Hollywood, Ketojenik, Stillman Diyeti); karbonhidrat ve proteinin birlikte tüketilmediği diyetler (Montignac Diyeti); tek tip besine yönelik diyetler (Karpuz, Lahana, Üzüm, Patates Diyeti vb.); düşük kalorili diyetler (Açlık, Prenses, Simeons Diyeti vb.) (http://www.milliyet.com.tr/populer-diyetlerdenuzak-durun-pembenar-detay-diyetler-203852)

Gıda rejimi kavramı, temel olarak gıda üretimi ve tüketiminin, küresel ölçekte kurallarca yönetilen yapısını ifade etmekte, gıda üretim ve tüketimine ait ilişkilerin küresel kapitalizmin işleyişinde ve yeniden üretiminde sahip oldukları öneme işaret etmektedir.

Gıda güvencesi, bütün insanların aktif ve sağlıklı bir hayat sürdürebilmeleri için gerekli olan besin ihtiyaçlarını ve gıda önceliklerini karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenilir ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleridir.

Gıda bağımsızlığı, beslenme endişesinin ürettiği kavramlardan biridir. Gıda bağımsızlığını sağlayan iki unsur vardır. İnsanların gıdaya olan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, yani yeterli gıdanın olması ve gıda fiyatlarının alım gücüne uygunluğudur.

Claude Fischler, beslenme davranışlarında var olan belirsizlikleri ve normsuzlukları yani yabancılaşmayı gastro-anomi olarak adlandırır.

Gastro-endişeyle ilgili toplumsal hareketler konularına göre (tohum mirası, yemek kültürel mirasını koruma, yerel ürünleri tüketme, küçük çiftçilere destek, beslenme akımları, su hakkı vb.) bireylerin yeni kimlik alanları inşa ederek bir araya gelmelerine fırsat verir.

Marion Nestle’nin gastro-endişeyle ilgili toplumsal hareketleri sınıflandırmasına göre yapılan tabloda üretimi, tüketimi, hem üretim hem de tüketimi hedefleyen hareketler yer almaktadır.

Marion Nestle’nin gastro-endişeyle ilgili toplumsal hareketleri sınıflandırmasına göre yapılan tabloda üretimi, tüketimi, hem üretim hem de tüketimi hedefleyen hareketler yer almaktadır.

Etsiz Pazartesi Hareketi, kültürel farklılıklarla vegan-vejetaryen yemeklerin ve etsiz yemek kültürünün popülerleşmesini amaçlar.

Yavaş Yemek Hareketi, İtalya’da ulusal bir hareket olarak başlayan ancak küresel ölçekte bir harekete dönüşen, fast-food yiyeceklere karşı gelişmiş bir toplumsal harekettir.

Çiftlikten Masaya Hareketi gastro-endişe ile ilgili toplumsal hareketlerden bir diğeridir. San Francisco’da Alice Waters’ın Chez Panisse restoranında başlayıp Amerika Birleşik Devletleri’nde hızla yaygınlık kazanan, gıdaların üretildiği çiftliklerle tüketildikleri masalar arasındaki mesafenin azaltılması ekseninde gelişmiştir.