YEMEK SOSYOLOJİSİ

İnsanların, kadın ve erkek olarak doğuştan getirdikleri biyolojik ve fizyolojik özelliklerini tanımlayan kavram, cinsiyet kavramıdır. Toplumsal cinsiyet ise kadınlık ve erkeklik rollerinin ve davranışlarının kültür tarafından belirlenmesidir. Dolayısıyla, kadın ve erkeğin toplumsal cinsiyet rolleri evrensel değildir, kültürden kültüre değişir. Her kültürün kadın ve erkekten beklediği davranış ve roller değişir. Toplumsal cinsiyet kadın ve erkeğin nasıl yaşayacağını ya da nerede nasıl davranacağını belirler. Ayrıca toplumsal olarak belli bir cinsiyetten beklenenler deyişler yoluyla sürekli tekrarlanarak toplumsal cinsiyetin devamını sağlar. Soyda, temel olarak babayı alan ve ailede çocukları baba soyuna mal eden düzen ise toplumsal cinsiyet değil, ataerkilliktir. Tüm bunlar göz önüne alındığında doğru yanıt, D seçeneğidir.

Ataerkil düzen içinde; bebekken mavi giysiler giyme ve mavi aksesuarlar takma, araba, silah ya da yapı-inşa malzemeleri gibi oyuncaklarla oynama, askerlik görevini yerine getirerek vatana hizmet etme ve atik ve cesur olup tuttuğunu koparma, eşe söz geçirme erkeklerden beklenen toplumsal cinsiyet rolleriyken; yiyecek hazırlama ve beslenme faaliyetinin sorumluluğunu alma kadınlardan beklenen toplumsal cinsiyet rolleridir. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Kadınların ve erkeklerin birbirinden farklı olduğu düşüncesi, iki cinsin ait oldukları alanların ve yaptıkları işlerin birbirinden farklılaşmasına neden olur. Herhangi bir şeyin kadınsı ya da eril özellikler ya da karakter taşıdığının ifade edilir, yapılan işler “kadın işi” ve “erkek işi” olarak ayrılır. Bu durum literatürde cinsiyetlendirme ile kavramlaştırılır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Erkeklerin, dışarıda yaptıkları iş için harcadıkları emeğin bir ücreti-maddi karşılığı vardır. Erkekler harcadıkları emek sonucunda değişim değeri olan yani para ile alınıp satılabilen bir ürün üretir ve bu üretimin maddi olarak karşılığını alır. Kadınlar ise evde yemek pişirir, bulaşık ve çamaşır yıkar, ev temizliği yapar, eşinin, çocuğunun, hasta ev yaşlı aile üyelerinin bakımını yapar. Bu işler için harcadıkları emek sonucunda kulanım değeri olan ürünler ortaya çıkartır. Yukarıdaki boşluklara sırasıyla değişim değeri ve kullanım değeri geleceğinden, doğru yanıt B seçeneğidir.

İş yaşamında kadınların yükselmesini engelleyen, yasal olmayan ve varlığı gözle görülmeyen bariyerler, kadınların iş yaşamında karşılaştıkları ayrımcılıklardan biridir. Bu ayrımcılık cam tavan kavramıyla açıklanır. Bu nedenle doğru yanıt A seçeneğidir.

Ataerkil düzende cinsiyete dayalı iş bölümünün verdiği sorumluluk paylaşımında, kadınlardan ev içinde rutin olarak ev temizliği, çamaşır, bulaşık, çocuk bakımı ve yemek pişirme gibi işleri yapması beklenir. Bu tür faaliyetler yeniden üretim faaliyetleri olarak adlandırılır. Bu nedenle doğru yanıt C seçeneğidir.

Geleneksel feminen yemek pişirme, hane halkının ihtiyaçlarına uygun olarak oluşturulan menüleri pişirmek anlamına gelir. Bu menüdeki yemekleri pişirmek için taze sebze ve meyve alışverişi yapmak, mümkün olduğunca az katkı maddesinin bulun duğu sağlıklı yemekleri ve tatlıları yapmak gerekir. Geleneksel feminen tarzda yemek pişirenler, günlük, sıcak, taze “ev yemekleri” pişirir, yemeği yiyecek kişilerin zevkleri, tercihleri, sağlıklı ve dengeli beslenmeleri için gereken besinleri dikkate alarak yemek hazırlar. Geleneksel eril yemek pişirme tarzı olarak adlandırılan yemek pişirme tarzında erkekler, kendilerini iyi hissettiklerinde mutfağa girerler. Geleneksel feminen tarzdan farklı olarak kendi damak tatlarına, tercih ve beğenilerine göre yemekler yapar. Kadınlar her gün girdikleri mutfaklarda harcamalarına dikkat edip ekonomik davranmaya çalışırken erkekler mutfakta oldukça savurgan davranır, pahalı malzemeler kullanarak “özel yemekler” yaparlar. Erkekler, belli zamanlarda girdikleri mutfaklarda daha çok et ve deniz mahsulleri gibi genellikle statüsü yüksek gıdalarla yemek yapar ve yemeklerin sunumuna önem verir. Bu açıklamalar dikkate alındığında, E seçeneği geleneksel eril yemek pişirme tarzına daha yakın bir yemektir.

Özelliği yaratıcılık olan haute cuisine mutfak erkeklerle, sıradan ev mutfağı ise kadınlarla eşleştirilir. Aşağıdakilerden hangisi, mutfaklar arasında kurulan bu hiyerarşinin güçlenmesinde rol oynayan bir faktörler; mutfak hakkındaki bilgi ve deneyimlerin erkekler tarafından kayda geçirilmesi, erkeklerin yaptıkları işin karşılığında ücret almaları, erkeklerin mutfakta yaptıkları işleri profesyonelleştirmeleri, yeme içme literatürünün dışarıda yemek pişirmeyi eril iş olarak vurgulaması ve yiyecek içecek medyasının uzman kişi olarak erkekleri işaret etmesi ve kullanmasıdır. Buna göre D seçeneğinde verilen faktör doğru olmadığından, doğru yanıt D seçeneğidir.

İlk yemek kitapları erkekler tarafından hazırlanmıştır. Mutfakla ilgili ilk bilimsel çalışma Atheaneus’un MS. 200 yılında yazdığı, yemek hazırlama ile bilgiler ve çeşitli tariflerin bulunduğu The Deipnosophist’tir. Diğer çalışma ise zenginler için hazırlanmış bir gastronomi kitabı olarak Apicius tarafından hazırlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda basılan ilk Türk yemek kitabı, Melceü’t Tabbâhîn (1844) Mehmet Kâmil tarafından yazılmıştır. Bu bilgiler dikkate alındığında, yalnızca “Mutfakla ilgili ilk bilimsel çalışma The Deipnosophist’tir” bilgisi doğru olduğundan, doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Profesyonel mutfaklar feminenlikle değil, erillikle; usta-çırak ilişkisiyle değil, uzmanlık gerektiren eğitimle; sevgi karşılığı yemek yapmayla değil, para karşılığı yemek yapmayla; dayanışmayla değil, hiyerarşi ve disiplinle tanımlanırlar. Dolayısıyla, profesyonel mutfakları tanımlayan seçenek hiyerarşi ve disiplinin yer aldığı A seçeneğidir.