YEMEK SOSYOLOJİSİ

Üreticiler ve yöneticiler arasındaki ayrışma ve hiyerarşi, yerleşik düzene geçmeyle beraber gelen şehirleşmenin ve devlet oluşumun en temel gerginliklerinden biridir. Bu rekabeti azaltmanın en basit yollarından biri, kimin devlet memuru olabileceğini sınırlamaktır. Bu sınır kimi yerlerde soylu bir aileden gelmek, kimi yerlerde toprak sahipliği, kimi yerlerdeyse topluluğun bir üyesi olmak (yani vatandaş olmak) şeklini almıştır. Bu iki grup arasındaki gerginlik, ancak 19.  yüzyıl ve sonrasında kapitalizme geçiş ve peşinden gelen devrimci ve demokratik siyasi hareketlerle idari güç herkese yasal olarak eşit, açık ve erişilebilir hâle gelebilmiştirDoğru cevap D seçeneğidir.

Yayılma sonucu sömürgelerin artması başka problemleri beraberinde getirir. Mesela, sömürgelerdeki farklı ekonomik, sosyal ve siyasi gerginlikler ana şehir-devlete yansıyabilir ve ana şehir-devletteki gerginliklerle harmanlanarak büyüyebilir. Ayrıca, yayılma arttıkça, sömürgelerle ana şehir devlet arasındaki mesafeler de artacak, sömürgelere müdahale zorlaşacak ve aksayacaktır. Dahası, sömürgeleri bol ve kendi kaynaklarının kat kat üzerine çıkarak zenginleşmiş şehirler, kendileri gibi yayılmacı ve sömürgeci başka şehir-devletleri cezbedecektir. Bu da özellikle sınır bölgelerindeki sömürgelerin devamlı topluluk-dışı kaynaklı güvenlik sorunları yaşamalarına neden olur. Yayılma ve sömürgelerin artması, devlet teşkilatındakiler arasındaki gerginlikleri de arttırır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sınıfsal farklılıklar, tarihsel olarak sadece darlık-bolluk ikileminde değil, aynı zamanda yemeğin nasıl piştiği ve nasıl yendiği noktalarında da kendilerini göstermiştir. Yemeğin nasıl pişirildiği de benzer bir sınıfsal göstergedir. Üst sınıf yemekleri, yerel ve kolay bulunabilir ürünlerden hazırlansa bile çok adımlı ve karmaşık pişirme süreçlerine tabidir. Yapımları zor, emek ve zaman gerektiricidir. Baharatlar ve aromatik bitkilerle çeşnilendirilen sos, zenginliği, birbirinden farklı yiyeceklere erişim ile gösterirken, üzüm suyunda terbiye edilmiş balık, meşakkatli bir işleme süreciyle zenginliği dışa vurmuştur.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Toplum sözleşmesi teorisinin en temel kuramcılarından biri olan Thomas Hobbes’tur. Hobbes’un Leviathan: Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi  ve Kudreti isimli eserinde toplum sözleşmesini anlatır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Devletin temel görevi bireyi korumak, bireyin yaşamsal süreçlerini devam ettirebilmesi için gerekli koşulları sağlamaksa, devlet, her bireyin yeterli beslenmesinden, hiçbir bireyin aç kalmamasından sorumludur. Eğer bir bireyin yeterli gıdaya erişimi yoksa, yetersiz besleniyor hatta aç kalıyorsa, devlet bu bireye karşı sorumluluğunu yerine getirmiyordur ve o bireyden itaat bekleyemez. Devlet asgari olarak, bireylerin gıda güvencesinin olup olmadığını sürekli denetlemeli ve olmayanlara gerekli desteği sağlamalıdır. Bu, devletin temel görevi – hatta varoluş sebebidir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Kıtlıkla mücadele için ticaretin serbestleştirilmesi ve kaynakların verimli kullanılması suretiyle üretimin arttırılması yaklaşımı ile bugün melez ve genetiği değiştirilmiş tohumlar, suni gübreler, tarım ilaçları ve makineleşme ile verim arttırarak sağlanırken, 17. yüzyılda topraklarını verimlim kullanmayanların topraklarının ellerinden alınması ve tarım alanlarının genişletilmesi ile sağlandı.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Yoğun Tarım (İntensif Tarım): Daha etkin girdiler kullanılarak tarımsal verimin arttırılması suretiyle üretimin arttırılmasıdır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Plantasyon tarzı üretim ile kastedilen, tek parça ve büyük topraklarda genelde ihracata yönelik tek tip ürün yetiştirilmesidir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Plantasyon tarzı üretim ile sömürgelerde ucuza üretilen gıdalarla sömürgeci ülkelerdeki alt gelir grubu doyabilmiştir. Ancak açlık ve kıtlık sömürgelerde artarak devam etmiştir. Hatta kimi durumlarda, sömürgelerde açlık ve kıtlık devam ederken gene sömürgelerde üretilen ürünler, sömürgede tüketilmek yerine daha çok kâr elde edilebileceği için sömürgeci ülkeye satılmış ve milyonlarca insan açlıktan ölmüştür.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Açlık ve kıtlığın sömürgelere hapsedilmesinin toplum sözleşmesi için de sonuçları olmuştur. Bunlardan en önemlisi, toplum sözleşmesine dahil olan her bireyin yaşamsal süreçlerini devam ettirmeye hakkı olduğu, devletin de bu hakkın gerçekleşebilmesini sağlamakla yükümlü olduğu fikrinin ortadan kalkmasıdır. Devlet bu yükümlülüğünü kendi üzerinden bireye aktarmış, bireyi kendi kendini yaşatmakla sorumlu tutmuştur. Bu yeni anlayışa göre kendini besleyememek bireyin sorunudur. Kısacası, gelir eşitsizliği ve fakirlik sonucu açlık, kötü beslenme ve ölüm, toplum sözleşmesini ihlal eden durumlar olmaktan çıkmışlardır. Bunun sonucunda da modern toplumlarda ekonomik eşitsizlik kemikleşmiş, açlık ve kötü beslenme fakirliğin doğal uzantıları olarak sıradanlaşmıştır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

İlk devletler de işte bu topluluk içinden ve topluluk dışından kaynaklanabilecek güvenlik sorunlarını çözmek için geliştirilmiş örgütlenmelerdir. Kamusal alanda zor kullanımını kendi tekellerine almışlar ve zor kullanılacak durumları yasalarla sınırlamışlardır. Böylelikle, yönettikleri insan toplulukları arasındaki şiddete dayalı olayları azamiye indirmeyi amaçlamışlardır. Bir diğer önemli mesele su ve yol gibi bugün altyapı olarak tanımladığımız hizmetlerin yerleşim alanına ulaştırılmasıdır. Mesela, yerleşim alanı etrafındaki kaynakların öncelikli ve daha yoğun kullanılması, bu kaynakların daha uzak mesafeden getirilmesini, bu da bu hizmeti düzenli sağlayacak bir teşkilatı gerektirmiştir. Ayrıca, kuraklık, salgın, sel, yangın, deprem gibi ani ve tüm topluluğu etkileyebilecek, topluca ve örgütlü olarak mücadele edilmesi gereken krizler, devletin ortaya çıkışında etkin olmuştur. Benzer şekilde topluca bulunulan alanların inşası ve denetimi için gerekli planlamanın yapılması, hasat ve ekim-dikim gibi imece yapılan işlerin düzenlenmesi, dini ayinlerin, evlilik ve ölüm törenlerinin yönetilmesi gibi tüm topluluğu ilgilendiren faaliyetler, tüm topluluğu temsil eden ve tüm topluluk adına bu işleri idare edebilecek bir örgütlenmeyi gerektirmiştir. Bunların da ilk devletlerin ortaya çıkmasına katkı sağladığı düşünülebilir. Tarımsal faaliyetlerin nasıl yapılacağını düzenlese de Devlet bizzat tarım üretiminden sorumlu değildir. Doğru cevap E'dir.

Bu rekabeti azaltmanın en basit yollarından biri, kimin devlet memuru olabileceğini sınırlamaktır. Bu sınır kimi yerlerde soylu bir aileden gelmek, kimi yerlerde toprak sahipliği, kimi yerlerdeyse topluluğun bir üyesi olmak (yani vatandaş olmak) şeklini almıştır. Tabii üçünün birden istendiği durumlar da mevcuttur. Ayrıca, mevkiinin kendisinin getirdiği sınırlamalar da vardır: Okur yazar olmak, işe göre yasaları ve mevzuatı bilmek ya da matematik ve fizik bilmek, kısacası eğitim alabilecek imkanlara sahip olmak başlı başına bir sınırlamadır. Doğru cevap D'dir.

Devlet görevleri ile gelen iktidar ve saygınlığına ek olarak büyük toprak sahipleri olarak da zenginleşen soylular böylece hem idari güce hem de ekonomik güce sahip olmuşlardır. Kiracıları olarak çalışanlar ve küçük toprak sahipleriyse her ikisinden yoksundurlar. Bu iki grup arasındaki gerginlik, insanlık tarihinin büyük bir bölümü süresince devam etmiş, ancak 19. yüzyıl ve sonrasında kapitalizme geçiş ve peşinden gelen devrimci ve demokratik siyasi hareketlerle idari güç herkese yasal olarak eşit, açık ve erişilebilir hâle gelebilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Sorunun çözümü 117. sayfanın geneline yayılmaktadır. 

Yayılma ve sömürgelerin artması, devlet teşkilatındakiler arasındaki gerginlikleri de arttırır. Daha önce de belirtildiği gibi, üst mevkideki görevlilere niş topraklar verilmesi, bu mevkilere talip olanlar arasındaki rekabeti ve yayılmacı savaş, baskın ve fetihlere desteği arttırır. Doğru cevap C'dir. 

Bu 3 tip yönetimin de iyi ve kötü örnekleri bulunur. İyi örnekler, demokrasi (özgür çoğunluğun hep beraber yönetime katılması), aristokrasi (soylu azınlığın tüm topluluğu yönetmesi), monarşi (tek bir soylunun tüm topluluğu yönetmesi); kötü örnekler de avam idaresi (çoğunluk), oligarşi (azınlık) ve istibdattır (tek kişi). İyi yönetimler, çeşitli nedenlerle zaman içerisinde kötü türlerine, kötü türler de isyan, direniş ve iç huzursuzlukla bir sonraki iyi türe dönüşürler. Bu, her siyasi topluluğun ömrü boyunca yaşayacağı bir döngüdür. Doğru cevap E'dir.

Hinterland, bir yerleşkenin etrafındaki alandır. Yerleşke, bu alandaki kaynakları (su, toprak, madenler, vs.) kullanır. Yerleşkeyi besleyen tarımsal üretim birincil olarak genelde bu alanda yapılır. Yerleşke büyüdükçe, hinterlandı da genişler. Doğru cevap A'dır.

Toplum sözleşmesi teorisine göre toplum bireylerin toplamından oluşur. Bireyler de kişisel çıkarları doğrultusunda hareket eden, temel gayeleri hayatta kalmak ve mutlu olmak olan özgür insanlardır. Doğru cevap B'dir.

Gıda güvencesi: Herkesin, her zaman, sağlıklı ve faal bir yaşam için kendi tercihleri ve beslenme ihtiyaçları ile uyumlu, yeterli, güvenli ve besleyici gıdalara fiziksel, sosyal ve ekonomik erişiminin olup olmadığını anlamaya yarayan ölçüdür. Doğru cevap B'dir.

Ticaret serbestliği tartışmaları, genel hatlarıyla kıtlığın nasıl aşılacağı üzerinden devletin bireye ve özel hayata müdahalesinin sınırlarını çizmeye çalışmıştır. Doğru cevap A'dır.

Bugün hâlâ sevilerek tüketilen baharatlar, kakao, kahve, çay ve şeker, yaygın olarak plantasyonlarda üretilmiştir. Doğru cevap C'dir.