YEMEK SOSYOLOJİSİ

Türklerdeki sofra adabına dair ilk bilgilere Kutadgu Bilig’de rastlanmıştır. Aşırı yememe, yemeğe sağ elle başlama, yemeğe Besmele ile başlama, başkalarının önündeki yemeğe uzanmama, yemekte bıçak kullanmama, kemikleri sıyırmama, hızla veya yavaş yememe, sıcak yemeği ağız ile üflememe gibi çeşitli kurallar aktarılır.

Saldırganlık ifadesine dair olasılığı Çin ve Japon halkları da bıçağı tamamen
masadan kaldırarak yok etmişlerdir.

Tuzluk ev sahibinin sağ elinin hizasında dururdu. Bu bir hiyerarşi ve iktidar sembolüydü.

MÖ yaklaşık 1000’de Orta Amerikalı Olmek halkı tarafından keşfedildiği ve kullanıldığı düşünülen çikolatayı (chocólatl), Aztek ve Maya halkları da öğrenmiştir.

Yemeğin dinle ilişkisi malzemelerde de görülür. Geçmişten bu yana yiyecek ve içecekleri tanrılara ve ruhlara da sunan insanlar, kendi yetiştirdikleri ve hazırladıkları yiyecek-içecekler kadar tanrılara ve ruhlara özel besinler de yetiştiriyor ve hazırlıyorlardı. Suların aktığı, balıklı havuzlar olan Antik Mısır’ın tapınaklarındaki bahçelerde, rahip ve rahibeleri besleyen ürünlerin yanı sıra tanrılara sunulacak sebze ve meyveler de yetiştirilirdi. Besinlerin kutsallıkları, onları aynı zamanda sunu ürünü de yapıyordu. Örneğin mercimek, tanrı Amun-Min’in kutsal besiniydi.

Kahvehaneler, Osmanlı döneminde de önemli sosyalleşme ve siyaset mekânlarıydı. IV Murat’ın kısıtlamalarının ardından III. Selim döneminde
(1789-1807) orduda yapılan yenilikler kahvehanelerde eleştirildi.

Kahvenin köpüklü olması, kıvamının iyi tutturulması, servisine özen gösterilmesi, dökülmeden getirilmesi ve sessizce içilmesi bugün de izlenen kurallardır.

Arkeolojik çalışmalar, insanların ilk evcilleştirdiği bitkinin arpa ve sonra buğday olduğunu ve Mezopotamya’da evcilleştirildiğini göstermektedir.

Patatesin anavatanı Güney Amerika’dır

Çayı 17. yüzyılın başlarından Çin’den Avrupa’ya taşıyan Hollandalı tüccarlardır.

Beraber pişirmenin bir başka boyutu da dayanışmadır. Türkiye’de özellikle nişan, düğün, sünnet, cenaze gibi çok sayıda kişinin ağırlanmasını gerektiren yemeklerde, imece usulüyle bir arada yemek hazırlayanlar, dayanışma temelinde bir araya gelmektedir. Birçok toplumda ihtiyaç duyanlara bu tür aşamalarda yardım edilir

Yemeğin içeriği, toplumun ulaşabildiği ve üretebildiği ürünleri, alım gücünü, hazırlama ve pişirme kalitesini gösterebilir. Ziyafetler başlı başına bir etkinlik oldukları için bu özelliklerin en üste çekilmesi hem yemeği gündelik olandan hem de ev sahibini diğerlerinden ayırabiliyordu.

Türklerdeki sofra adabına dair ilk bilgilere Kutadgu Bilig’de rastlanmıştır. Aşırı yememe, yemeğe sağ elle başlama, yemeğe Besmele ile başlama, başkalarının önündeki yemeğe uzanmama, yemekte bıçak kullanmama, kemikleri sıyırmama, hızla veya yavaş yememe, sıcak yemeği ağız ile üflememe gibi çeşitli kurallar aktarılır (Koçak, 2018:21).

Masada bulunmasından veya yemekte kullanılmasından kaçınılan, ancak günümüz sofralarında önemli bir gereç olan bıçağın masadaki tarihçesi hayli toplumsaldır. Örneğin Avrupa ve ABD’de bıçak masada bulunabilir. Fakat bıçakla herhangi bir yiyecek ağza alınmamalıdır. Bu, tehlikesinden öte bir kabalık olarak algılanır. Aynı şekilde bıçağın sapının yumruk içinde tutulması da saldırganlık ifadesi olduğundan, bir kabalık olarak görülür.

Yemekten önce ve sonra birçok kültürde dua edilmesi, kutlamalarda veya dinî bayramlarda şükür içeren dualara yer verilmesi, birçok kültürde mutfağa, kilere, depoya, amulet, yazı veya gıda maddeleri asılması, bereket sağlayacakları veya kötü ruhları buralardan uzak tutacakları düşüncesinin bir ürünüdür.

Örneğin, birçok kültürde yemeği yiyen kişinin yemeğe dair beğenisini sözlü olarak veya bediliyle ifade etmesi beklenir. Noodle hüpletmek, beğenircesine iç çekmek, geğirmek kimi kültürlerde yemeğin beğenildiğini, yemekten sonra sessiz kalmak, herhangi bir işaret göstermemek de beğenilmediğini ifade eder (Visser, 2003:589).

Kahve bir kereliğine hazırlanması ve ikram edilmesi gereken bir içecektir

Bakır uzun bir süredir en yaygın kap kacak hammaddesidir. Yüzyıllardır Anadolu’da ve dünyanın birçok bölgesinde, dayanıklı ve hafif bir madde olması nedeniyle sini, sahan, kapaklı sahan, kulplu sahan, dipli sahan, tabak, tencere, tas, tepsi gibi kap kacaklarda bakır tercih edilmiş

Mısır komşu ülkelerle ticaret hatları kurmuştu: Ortadoğu ve Yakın Doğu’ya tahıl, kuru balık, giysi ve papirüs ihraç ediyordu. Kıbrıs’tan bakır, ülkesinin güneyinden abanoz, fildişi, sığır ve farklı hayvanlar ithal ediyordu (Alcock, 2006: 25). Akdeniz’in uzun süre en önemli tüccarları Fenikelilerdi. Uygarlık tarihine alfabeleriyle katkı yaptıkları düşünülse de erken dönemde gemilerle uzak diyarlara ticaret yapma, koloni kurma, dayanıklı gemiler inşa etme adımlarıyla da tarihte önemli bir yere sahip olmuşlardır

Yemeğin ailenin itibarını temsil eden özellikleri; yemekler, içecekler, bunların çeşitlilikleri, oturma düzeni, sofra düzeni, kullanılan kap kacaklar, araç ve gereçlerin kalitesi, servisin kurallarının takip edilmesi, katılımcıların ve ev sahiplerinin kurallara uygun davranmasıdır