YEMEK SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 10

Yemek olmadan geçirilen bir sosyal etkinlik veya boş zaman eğlencesi çok nadirdir. Her ne kadar hepimiz bu tip deneyimleri az ya da çok yaşamış olsak da yemek uygulamaları ve alışkanlıkları açısından değişik coğrafyalar veya sosyal gruplarda gözlenen anlamlı farklılıklar vardır. Bu da aslında yemek olayının evrensel, kaçınılmaz veya doğal gerçeklerden ziyade sosyal kurgu olduğuna işaret eder. Bu nedenle cevap A seçeneğidir.

1910 gibi erken bir tarihte Alman sosyolog Georg Simmel yemeğe ilişkin yazılar yazmıştır. Aslında yemek çok bireysel bir konu olmakla birlikte dünyadaki herkes tarafından paylaşılan bir deneyimdir. Simmel’in yemeğin sosyal ilişkilerin merkezi olduğu üzerine gözlemi halen günümüzde de doğru gözükmektedir. Kimin, kiminle, nerede ve ne ile yediğinin önemi sadece bireysel kimliklere değil, aynı zamanda grup kimliğine de yansımaktadır. Özel/bireysel ile kamusal/sosyal arasındaki bu bağlantı sosyoloji için çok önemlidir.

Gıdanın çok boyutlu yapısına ve farklı süreçlerine bağlı olarak, yemek yemek sorumluluklar (etik, sağlık ve çevresel kaygılar), kimlik (kişisel tercihler, zevk, yaratıcılık, kültürel yanlar, gelenek) ve uygunluk (fiyat, elde edilebilirlik, ulaşılabilirlik, kolaylık) arasında bir müzakere hâline gelir (Belasco, 2008). Görüldüğü gibi fiyat seçeneği uygunlukla ilgili bir özellik olduğu için cevap A’dır. Diğer seçenekler kimlikle ilgili özelliklerdir.

Sosyolojik imgelem biyografi, tarih ve sosyal yapının bir kesişimimdir(Mills, 1959).

Gastro-anomi gıda tüketicisini hedef alan, birbiriyle rekabet eden ve çelişkili baskılardan ortaya çıkan kaygıları ve korkuları temsil eder (deli dana hastalığı, koronavirüs, kuş gribi gibi). Yani aslında global endüstriyel gıda ekonomisinin yarattığı yabancılaşma duygumuzu da anlatır.

Yemek konusuyla geçmişte sosyal bilimciler daha az ilgilenmişler, konuyla ilgili daha çok amprik çalışmalar yapılmış ve konu disiplinlerarası olduğu için teori ortaya konulmamıştır. Tutarlı bir teorik temel oluşturma hala gündemde olmasa da sosyologlar teori geliştirme konusunda daha iyi konumda görünmektedir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

1910 gibi erken bir tarihte Alman sosyolog Georg Simmel yemeğe ilişkin yazılar yazmıştır. Aslında yemek çok bireysel bir konu olmakla birlikte dünyadaki herkes tarafından paylaşılan bir deneyimdir. Simmel’in yemeğin sosyal ilişkilerin merkezi olduğu üzerine gözlemi halen günümüzde de doğru gözükmektedir.

Yemek araştırmalarının güçlü yönlerinden biri de eşitsizliğe olan ilgisidir ve Bourdieu, sosyal sınıfın yeniden üretilmesinde yemek beğenilerinin rolü üzerine yaptığı çalışmalarla genellikle bu alanda referans alınır.

“Modern insan gıda sistemi, sayısız mikro organiz­ma çeşidini unutmadan, insanlar ve simbiyotik olarak birbirine bağlı evcilleştirilmiş bitkiler ve hayvanlar arasındaki son derece karmaşık bir biyolojik ilişkiler dizisi olarak kavramsallaştırılabilir…” Sosyal bilimciler bu sistemin sosyal ve kültürel boyutlarına odaklanırlar. Bu sorunun cevabı sosyal kültürel boyut olarak A seçeneğidir.

Desjeux  yemek pratiklerini, biyolojiden sosyale uzanan bir aralıkta şöyle sınıflandırmıştır:

En altta biyolojik (beslenme ihtiyacı), oradan mikro sosyal (bireysel ve bilinçdışının yaşandığı yer), mezo sosyal (tedarik sistemi, mikro kültürel uygulamalar ve etkileşimler gibi somut aktörler) ve son olarak makro sosyal (kültür, toplumsal cinsiyet, sosyal sınıf gibi kolektif aktörler).

Yemeğin insan yaşamı için biyolojik önemi onun sosyal ve kültürel boyutlarını gölgeleyemez. Yılbaşı ve bayram menüsünün gündelik menüden farklı olması, neyin güveçte, neyin tandırda piştiği, pişirme ve yeme esnasında hangi araçların kullanıldığı, hangi yemeğin kadınsı (salata) hangi yemeğin erkeksi (et) olduğu gibi örnekleri verebiliriz zira bu ayrımların biyolojik gereklilikle bir ilgisi yoktur. Bu sorunun doğru cevabı A seçeneğindeki salatadır.

Gelişimselciler mevcut durumu anlamak için tarihsel kökenlere odaklanır. Bu yaklaşım, yapısalcıların değişmeyeni bulma, evrensel yapıları ortaya çıkarma arzusundan dolayı pek iyi ele alamadıkları değişimin analizine dikkat çeker. Bu teorisyenler arasındaki ortak varsayım, herhangi bir çağdaş kültürel formu anlamak için tarihsel bağlamın önemine, dolayısıyla sosyal değişime, çatışmaya ve çelişkiye odaklanılmasıdır.

Kültürel bakışçılar ve yapısalcılar arasındaki karşıtlık  ve oluşan  kutuplaşma insan ve iktidar arasındaki ilişkiye bakarak iki teoriyi bir köprü gibi birbirine bağlayan Gramsci’nin hegemonya teorisi tarafından çözümlenmiştir. Hegemonya, baskın grupların insanlar üzerinde ahlaki ve entelektüel liderliklerini sürdürme biçimidir; burada alt gruplar, empoze edilen değerlere ve hedeflere aktif olarak katılırlar (insanları yapısalcı teorilerde olduğu gibi boyun eğdirmek için tank veya silah gerekmez) ancak aynı zamanda alt gruplar iktidara direnebilir veya reddedebilirler (kültürel bakışta olduğu gibi).

Yemek sembolik bir araç olarak dolayısıyla bir iletişim aracı olarak tasvir edilmiştir. Lévi-Strauss’un ünlü mutfak üçgeni, tüm yiyecekleri çiğ-pişmiş-çürümüş haller olarak sınıflandırır ve pişirme süreci boyunca doğadan kültüre geçişi (başka bir ikili ilişki) gösterir. Yemek yapmayı genelde kadınların işi olarak işlevselci bakış kapsamındadır. Yemek yapmayı genelde kadınların görevi olarak gören yaklaşım yapısalcıdır. Yemekle ilgili olarak sıradan olana odaklanan bakış kültürel bakıştır. Gelişimsel bakış yemeğin tarihsel kökenine odaklanırlar. Yemek yapmada kadınların kararlarını önceleyen bakış etkileşimci bakıştır. Sorunun cevabı A seçeneğidir.

Sorunun doru cevabı A seçeneğidir. Çünkü yemek konusundaki akademik çalışmalar küçümsenmiştir. Maliyetli yemek çalışmaları vardır ama hepsi değildir. Yemek konusu medyada çok yer almakta ve popüler bakış akademik çalışmaları engelleyebilmektedir. Coğrafi yan tutma vardır ve daha çok Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya bakışı yansıtılmaktadır. Ama araştırmacılarda coğrafi yan tutma kaygısının olduğu genellenemez. Yemek alanında kaliteli yayın çıkarılsa da daha çok yayınlarda metodolojik, kanıt sunma ve kalite sorunları bulunmaktadır.

İşlevselcilik, toplumu her bileşeninin tüm sistemde yaşamsal bir rol oynadığı ve toplumsal sistemin uyumuna ve sürekliliğine katkıda bulunan organik bir sistem olarak görür. Beardsworth ve Keil (1997) sosyal sisteme aslında bir vücut/organizma metaforu üzerinden bakmanın yemek araştırmaları için oldukça çekici olduğunu öne sürmektedir. Yemek alanında işlevselci bir bakış açısıyla yanıtlanabilecek bazı sorular şöyle özetlenebilir:

Gıda üretimi, dağıtımı ve tüketimi birbiriyle nasıl ilişkilidir ve bir bütün olarak sosyal sistemin devamlılığına nasıl katkıda bulunur?

Yemek tüketiminin sosyal işlevleri nelerdir? Örneğin, etin erkeklere, salatanın kadınlara özgüyemekler olarak nitelendirilmesi toplumsal cinsiyet ve yemek açısından ne anlama gelir? Ya da neden evde yemek yapmak kadınsı bir iş olarak tanımlanmaktadır?

Bazı yemek tüketimine ait işlev bozuklukları nelerdir ve bunların tüm toplumsal sistem açısından sonuçları nelerdir? (anoreksiya veya diğer sağlıksız yeme davranışları gibi)

Yemek sosyolojisi gıda davranışlarımızı etkileyen sosyokültürel, politik, ekonomik ve felsefi faktörleri çalışır. Neyi, nerede, kiminle, ne zaman, nasıl ve niye yeriz sorularına yanıtlar arar. 

Sosyolojik imgelem biyografi, tarih ve sosyal yapının bir kesişimidir 

Gıdanın çok boyutlu yapısına ve farklı süreçlerine bağlı olarak, yemek yemek sorumluluklar (etik, sağlık ve çevresel kaygılar), kimlik (kişisel tercihler, zevk, yaratıcılık, kültürel yanlar, gelenek) ve uygunluk (fiyat, elde edilebilirlik, ulaşılabilirlik, kolaylık) arasında bir müzakere hâline gelir.

Sosyolojik imgelem biyografi, tarih ve sosyal yapının bir kesişimidir. Sosyolojik imgelemin özü, ortak sosyal temellerle paylaşılan deneyimler yoluyla ortaya çıkar ve sosyal/kamusal, kişisel veya özel olana bağlar. Bu, davranış kalıplarının ortak sosyal temellerle paylaşılan deneyimler yoluyla ortaya çıktığı sosyal / kamusal bağlamında kişisel / özel olanı gören sosyolojik tahayyülün özüdür.