YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Evde bakım hizmetleri, birbirleri ile koordinasyon içinde sunulması gereken aşağıdaki hizmetleri kapsamalıdır:
• Sağlık hizmetleri
• Tıbbi ve sosyal rehabilitasyon hizmetleri
• Sosyal bakım hizmetleri
• Sosyal destek hizmetleri
• Psikolojik danışmanlık hizmetleri

• Cihaz ekipman hizmetleri
• Eğitim hizmetleri
• Beslenme takibi
• Ulaşım desteği

Evde bakım hizmetlerinde yaşam kalitesinin daha iyi anlaşılabilmesi için evde yaşayan yaşlı bireylerde yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler aşağıda sunulmuştur :
• Kronik hastalığın varlığı
• İlaç kullanımı
• Bağımsız hareket edebilme kabiliyetlerinin azalması
• Günlük işleri yerine getirmede zorluk
• Sosyal işlevlerin azalması
• Sosyal izolasyon
• Eş durumu (bekar veya dul olmak)
• Yalnızlık
• Uyku durumu
• Ağrı
• Depresyon
• Düşük gelir düzeyi
• Eğitim durumu

Koruyucu sağlık, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini sağlık hizmetlerinden ayıran en belirgin noktalara aşağıda yer verilmiştir:
• Toplum düzeyinde hizmet
• Toplumsal düzeyde sorumluluk
• Riski belirlemek
• Riski düşürmek,
• Hastalığı önlemek
• Davranışsal ve sosyal müdahaleler

Sağlıkta yaşam kalitesini değerlendirmek için kullanılan bir diğer genel sağlık ölçeği, Avrupa Yaşam Kalitesi Çalışma Grubu
(EUROQOL) tarafından 1987’de geliştirilmiştir. Araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bu ölçek yaşam kalitesini 5 alanda değerlendirir: hareket, öz-bakım, günlük aktivite, ağrı/rahatsızlık ve endişe/depresyon olmak üzere 5 alanda değerlendirme
yapmaya olanak verir. Türkçe diline uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması Eser, Dinç, Özyurt ve Pala tarafından 1990’da yapılmıştır.

Uyku bozuklukları non-motor bozukluklarla ilgili faktörlerden biridir.

Koruyucu bakım hizmetlerinin içeriği; Bulaşıcı hastalıkların engellenmesi, Bakım ve rehabilitasyon konularına ilişkin bilgilendirme- danışmanlık sağlanması,Yaşlılıkta Nörolojik Temelli Durumların Bakım ve Rehabilitasyonu, Toplumsal düzeyde hastalıklarına ilişkin farkındalık yaratılması,Toplumsal düzeyde sağlıklı yaşam konusunda farkındalık yaratılmasıdır.

Yaşlılarda sık görülen ve ilerleyici kronik bir nörodejeneratif bir hareket bozukluğu olan Parkinson hastalığında, temel hareket bozukluklarına ek olarak, özellikle son yıllarda duygu durumu bozuklukları ve bilişsel problemler gibi non-motor (hareket sistemi dışında) semptomların da dikkate alınmakta ve yaşam kalitesi üzerindeki etkileri araştırılmaktadır.

Yaşam kalitesi sıklıkla sağlık, mutluluk, özsaygı, akıl sağlığı, uyum ve yaşam doyumu gibi kavramların da yerine kullanılagelmiştir.

Damgalamak, kınamak, küçük düşürmek anlamına gelen Stigmatizasyon, ‘Belirli bir kişi ya da durumu sosyal düzeyde olumsuz anlamda etiketleme, bu etiketi taşıyan insanların daha az istenilen bir konuma itilmesi ve daha az değer verilmesi’ olarak tanımlanmaktadır (Bates, 2013). Stigmatizasyon, her bireyde olduğu gibi, nörolojik sorunları olan yaşlıda da birçok olumsuz etkiyi beraberinde getirerek; benlik duygusununsarsılmasına, kaygı düzeyinin artmasına, hastalığına ve yaşam ilişkin olumsuz duyguların çoğalmasına,tedavi sürecinin olumsuz etkilenmesine, depresyon ve içe kapanma durumuna, sosyal ayrımcılığa ve
toplumdan kaçmaya neden olur. Bu nedenle, stigmatizasyon bireyin yaşam kalitesi ile doğrudan ilgilidir. Stigmanın önlenebilmesi için, hastalıklar hakkında toplumun bilgilendirilerek farkındalık yaratılması yanında, başta hastanın kendisi olmak üzere, hasta yakınlarının ve sağlık profesyonellerinin eğitilmesi gerekir.Yaşlılık ve nörolojik hastalıklar konusunda genel toplumsal farkındalık oluşturmada medyanın rolü önemlidir. Damgalanmaya karşı yürütülecek çalışmalar, hastalar ve yakınları için eğitim toplantılarının yapılması, bilgilendirici broşürler dağıtılması ve hasta derneklerinin sosyal faaliyetlerde bulunması gibi birçok önlemi kapsamalıdır. Hükümet politikalarının desteğinde sağlık profesyonellerinin ve ilgili meslek çalışanlarının etiketlenme ile mücadele konusunda eğitilmesi yaşam kalitesi üzerindeki olumsuzlukları engellemede yararlıdır.

Yaşam kalitesi, özü gereği tanımlanması ve ölçülmesi oldukça zor bir kavramdır. Çok yönlü ve çok boyutlu yapısı, zamana, mekâna, kültür ve kişiye göre değişmesi, yaşam kalitesini tanımlamayı zorlaştırmaktadır.

Yaşam kalitesinin boyutları içerisinde Psikolojik ve Duygusal
Boyut kapsamında ele alınan öğeler yaşamdan tatmin olma, benlik saygısı, bağımsızlık duygusu, kaygı/stres, diğer insanlara yönelik olumlu ve olumsuz duygular olarak ifade edilmektedir.

Yaşam kalitesi boyutlarından diğer boyutlar kapsamı içerisinde değerlendirilen ögeler çevre, kültür, güvenlik, hizmetlere ulaşılabilirlik, yeni bilgi ve beceri olanakları, boş zaman değerlendirmedir.

Kısa Form-36 (Short Form-36: SF-36): Kısa sürede uygulanabilen bu ölçek, sağlıkta yaşam kalitesi ölçme araştırmalarında en sık kullanılan ölçeklerden birisidir. Rand Şirketi (1987) tarafından geliştirilen SF-36, 8 alandan oluşur. 36 maddeden oluşan bu ölçek; genel sağlık, ruhsal sağlık, yaşamsallık, fiziksel işlev, sosyal işlev ve duygusal rollerle ilişkili alanları içermektedir. Bu ölçeğin Türkçe
uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması Koçyiğit ve diğerleri tarafından 1999’da yapılmıştır.

Araştırmalar sonucunda ölçeklerin pek çoğunda bulunan ortak yaşam kalitesi
boyutları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Fiziksel işlev (örn., öz-bakım)
• Duygusal işlev (örn. depresyon)
• Sosyal işlev (örn. sosyal destek)
• Rollere dayalı performans (örn., günlük yaşamdaki
işlevleri yerine getirebilme)
• Ağrı (örn., hastalığa özgü bulgular

İnmede yaşam kalitesinin izlenmesi, aşağıda sıralanan konularda oldukça yararlıdır:
• Rehabilitasyon uygulamalarının yaşama
yansıyan etkilerinin anlaşılmasında
• Hastanın önemsediği problem alanlarının
belirlenmesinde
• Tedavi, bakım ve rehabilitasyon önceliklerinin
saptanmasında
• Hastalık sürecinin izlenmesinde
• Sağlık planlayıcılarının, bakım ve rehabilitasyon
elemanlarının yeni fikirler üretmesinde

Parkinson hastalığında yaşam kalitesini olumsuz etkileyen Non-motor bozukluklarla ilgili faktörler:
• Depresyon
• Anksiyete
• Uyku bozuklukları
• Ağrı ve diğer duyusal bozukluklardır.

Damgalamak, kınamak, küçük düşürmek anlamına gelen Stigmatizasyon, ‘Belirli bir kişi ya da durumu sosyal düzeyde olumsuz anlamda etiketleme, bu etiketi taşıyan insanların daha az istenilen bir konuma itilmesi ve daha az değer verilmesi’ olarak tanımlanmaktadır. Stigmatizasyon, her bireyde olduğu gibi, nörolojik sorunları olan yaşlıda da birçok olumsuz etkiyi beraberinde getirerek; benlik duygusunun sarsılmasına, kaygı düzeyinin artmasına, hastalığına ve yaşam ilişkin olumsuz duyguların çoğalmasına, tedavi sürecinin olumsuz etkilenmesine, depresyon ve içe kapanma durumuna, sosyal ayrımcılığa ve toplumdan kaçmaya neden olur. Bu nedenle, stigmatizasyon bireyin yaşam kalitesi ile doğrudan ilgilidir.

Planda yaşlılara sunulan hizmetlerin sürekliliğinin sağlanması ve bakım verenlerin desteklenmesi hedefi doğrultusunda aşağıdaki eylemler belirlenmiştir:
• Aile içinde bakımın desteklenmesi ve topluma
dayalı hizmetlerin sağlanması,
• Aile içinde bakımın sağlanabilmesi için ailelerin
güçlendirilmesi esas alınarak, resmi
ya da resmi olmayan sosyal destekleme sistemleri
geliştirilmesi,
• Hastanede ve bakımevlerinde kalma gibi
durumlara alternatif olarak yalnız yaşayan
yaşlıların bağımlı olmadan yaşam kapasitelerinin
artırılması için topluma dayalı uzun
süreli bakım olanaklarına ulaşımın sağlanması
ve kalitenin artırılması,

Eğitim, bilgilendirme, psikolojik, ekonomik,
sosyal ve yasal mekanizmalar ile bakım
verenlerin desteklenmesi,
• Aile desteğinin olmadığı veya istenmediği
durumlarda, yaşlılara yardım sağlanması
için önlemler alınması,
• Bakım veren kurumlarda, kalitenin sağlanması
için standartların ve değerlendirme
yöntemlerinin belirlenerek uygulanması,
• Uygun önlemler alınarak yaşlı bireylerin
kendilerine güvenlerinin artırılması, yaşam
kalitesini geliştiren koşullar sağlanması
• Mümkün olduğunca yaşlı bireylerin kendi
toplulukları içinde bağımsız yaşamlarının
desteklenmesi

Evde bakım; koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin nitelikli bir biçimde sürdürülmesini amaçlayan, yaşlı bireye ve ailesine yaşadığı ortamda sunulan bakımı kapsayan sağlık yaklaşımıdır.