YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Evde bakım; koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin nitelikli bir biçimde sürdürülmesini amaçlayan, yaşlı bireye ve ailesine yaşadığı ortamda sunulan bakımı kapsayan sağlık yaklaşımıdır.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Yaşlı bireyin ihtiyaçları doğrultunda hekimler, hemşireler, eczacılar, sosyal hizmet personeli, psikologlar, fizyoterapistler, dil ve konuşma terapistleri, diyetisyenler, sosyal hizmet çalışanları ve gereken meslek grupları evde bakım hizmetinde rol almalıdırlar.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Evde yaşayan yaşlı bireylerde yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler olarak,

Doğru yanıt "D" seçeneğidir.

Koruyucu Sağlık; bakım ve rehabilitasyon, hastalık veya sorunlar oluşmadan gerekli önlemlerin alınarak, tedaviden önce korumayı amaçlayan hizmetlerin bütünüdür.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

DSÖ, yaşam kalitesini; hedefleri, beklentileri, standartları, ilgileri ile bağlantılı olarak, kişilerin yaşadıkları kültür ve değer yargılarının bütünü içinde durumlarını algılama biçimi olarak tanımlar.

DSÖ, sağlığı sadece hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil bireyin bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamaktadır.

Rand-36: Dünyada sağlıkta yaşam kalitesi araştırmalarında da en çok kullanılan ölçeklerden birisidir. Ölçekte sağlıkla ilgili sekiz alan; fiziksel kapasite, fiziksel kapasiteye bağlı roldeki kısıtlanma, bedensel ağrı, genel sağlık algısı, yaşamsal durum, sosyal işlevsellik, duygusal işlevlere bağlı rollerin sınırları, ruhsal sağlık ve fark edilir yaşam değişikliği değerlendirilir.

Avrupa Yaşam Kalitesi Ölçeği sağlıkta yaşam kalitesini değerlendirmek için kullanılan bir diğer genel sağlık ölçeği, Avrupa Yaşam Kalitesi Çalışma Grubu tarafından 1987’de geliştirilmiştir. Araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bu ölçek yaşam kalitesini 5 alanda değerlendirir hareket, öz-bakım, günlük aktivite, ağrı/rahatsızlık ve endişe/depresyon olmak üzere.

Nottingham Sağlık Profili Ölçeği  diğer ölçeklerden ayıran özelliği, bireylerin sağlık durumları hakkındaki öznel yargılarını ortaya çıkarmayı hedeflemesidir.

Dünya Sağlık Örgütü yaşam kalitesi ölçeği geliştirme projesinin 1991 yılında ürettiği genel amaçlı bir yaşam kalitesi ölçeğidir. Bu ölçekle bireylerin kendi kültür ve değer sistemi dahilinde bireysel amaç, standart ve kaygı algılamalarını değerlendirmektedir. Yaygın olarak kullanılan ölçek, fiziksel sağlık, psikolojik sağlık, sosyal ilişkiler ve çevre alt alanlarından oluşmaktadır. Çoğunlukla nöroloji alanında yaşam kalitesini değerlendirme aracı olarak kullanıldığından yaşlı bakım hizmetlerinin değerlendirilmesi için oldukça anlamlıdır. Bu ölçeğin de Türkçe uyarlama, geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır.

Ölçeklerin pek çoğunda bulunan ortak yaşam kalitesi boyutları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

Parkinson hastalığında yaşam kalitesini en fazla etkileyen faktör depresyondur.

Parkinson hastalığında yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen  non-motor bozukluklarla ilgili faktörler:

Evde bakım hizmetleri, birbirleri ile koordinasyon içinde sunulması gereken aşağıdaki hizmetleri kapsamalıdır :

Evde bakım hizmetlerinde yaşam kalitesinin daha iyi anlaşılabilmesi için evde yaşayan yaşlı bireylerde yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler aşağıda sunulmuştur (Desai ve Lenzter, 2001; Enginyurt ve Öngel, 2011; Shaff, 2007):
• Kronik hastalığın varlığı
• İlaç kullanımı
• Bağımsız hareket edebilme kabiliyetlerinin azalması
• Günlük işleri yerine getirmede zorluk
• Sosyal işlevlerin azalması
• Sosyal izolasyon
• Eş durumu (bekar veya dul olmak)
• Yalnızlık
• Uyku durumu
• Ağrı
• Depresyon
• Düşük gelir düzeyi
• Eğitim durumu

Öztop ve diğerleri (2008), evde bakımın olumlu yönlerini şu şekilde sıralamaktadır:
• Aileyi parçalanmaktan korur.
• Yaşlı birey aile yaşamının bir parçası olmaya devam eder.
• Bireyin kendi alıştığı ve rahat olduğu ortamda yaşamını sürdürebilmesine imkân sağlar.
• Yaşlı bireyin hobilerini ve sosyal ilişkilerini sürdürmesine imkân sağlar.
• Bakım alan yaşlı bireyin ve yakınlarının yaşam kalitesini artırır.

•İyileşmeyi hızlandırır.

• Stresi azaltır.
• Kurumlara geri dönüşü azaltır.
• Kişiye hastalığı üzerinde bir kontrol hissi sağlar.

Kurumda bakımda yaşam kalitesini belirleyen önemli bir etmen, sağlık personelinin ve bakım ve rehabilitasyon elemanlarının niceliği ve niteliğidir. Özellikle bakım ve rehabilitasyon elemanları yaşlı bireyin günlük yaşamından sorumlu olduğundan, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi noktasında büyük rol oynamaktadır. Yönetmeliğe göre bu elemanları yaşlıların ve huzurevinin bakım ve temizlik hizmetlerini yürütmekten sorumludur. Her 15 yaşlıdan 1 yaşlı bakıcısının sorumlu olduğu yaşlı bakım ve rehabilitasyon elemanlardan yaşlının fiziksel, psikolojik ve sosyal işlevlerini desteklemesi, bunu yaparken de sevgi, saygı, hoşgörü çerçevesinde bir iletişim kurarak etik ve ahlaki sorumlulukları yerine getirmesi beklenmektedir.

Koruyucu sağlık, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini sağlık hizmetlerinden ayıran en belirgin noktalara aşağıda yer verilmiştir:
• Toplum düzeyinde hizmet
• Toplumsal düzeyde sorumluluk
• Riski belirlemek
• Riski düşürmek,
• Hastalığı önlemek
• Davranışsal ve sosyal müdahaleler

Aşı, beslenme politikaları gibi toplumsal düzlemdeki diğer koruyucu hizmetler için de bu durum geçerlidir. Koruyucu sağlık,
bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin bireyin yaşamında özellikle kısa dönemli etkilerini ayırt etmek zor olduğunda, ne yazık ki pek çok bireyin koruyucu önlemlere dair motivasyonları oldukça düşüktür. Bu olguya önleme paradoksu adı verilmektedir.

Birincil koruma: Aşılama, yaşam tarzı değişiklikleri (örn. kapalı alanlarda sigara içme yasağı), aktivitenin (fiziksel-sosyal) desteklenmesi gibi hastalığın ortaya çıkışını önlemek için yapılan girişimlerin bütünüdür. Özellikle birincil koruma yaşlılık dönemi sorunların çıkışını engellediği veya geciktirdiği için yaşam kalitesinin belki de en önemli belirleyicidir.
İkincil koruma: Kanser taramaları, osteoporoz için kemik mineral yoğunluğu ölçümü, hipertansiyonu tespit için kan basıncı ölçümü, işitme ve görme taramaları gibi hastalıklar semptom göstermeden yakalanmasına yönelik girişimler şüphesiz ki
hem yaşam süresi hem de yaşam kalitesi için oldukça belirleyicidir.
Üçüncül korunma: Diyabet gibi kronik rahatsızlıklara bağlı ortaya çıkabilecek komplikasyonlarının önlenmesi (hipoglisemi koması, nöropati, retinopati gibi), morbiditeyi geciktirmek ve işlevselliği korumak amacıyla yürütülen girişimlerdir. Semptomlara yönelik bu hizmetler yaşam kalitesinin korunması yolundaki en önemli adımlardan biridir.
Dördüncül koruma: Bu koruma biçiminde yaşlı bireyin mevcut sağlık durumunu değiştirmeyecek ilaç kullanımı veya ameliyat gibi girişimlerin engellenmesidir. Hastanın tıbbi rehabilitasyon sürecinde korunmasını hedefleyen bu yaklaşım da
yaşam kalitesinin korunmasına yöneliktir.