YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Hareket bozuklukları; vücut hareketlerinin istenilen hız veya büyüklükte yapılamaması, istem dışı hareketlerin ortaya çıkması veya otomatik reflekslerin kaybı veya azalması olarak tanımlamaktadır.

Dopamin duygudurum ve hareket işlevlerinin ortaya çıkmasında veya bir işe yoğunlaşma, motivasyonu sağlama, dikkati toplama, yeni bilgileri öğrenme gibi becerilerin yerine getirilmesinde, beyindeki ödül ve haz sistemlerinin uyarılmasında etkili olmaktadır. Dolayısıyla uyumak dopaminin etkili olduğu fonksiyonlar arasında yer almamaktadır.

Beyinde dopamin eksikliği geliştiğinde, yavaşlamış, gecikmeli, sürüncemeli hareket ortaya çıkar. Hareket sırasında donmalar veya istemli hareket sırasında titremeler, koordinasyonsuz hareketler gelişir, denge kayıpları yaşanır. Dopamin eksikliği özellikle kısa süreli bellek performansında kayıplara neden olur. Dopamin fazlalığı ise tik benzeri gereksiz hareketlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle II-III-IV'de yer alan maddeler dopamin eksikliğinden I. madde ise dopamin fazlalığından ortaya çıkmaktadır.

Parkinson hastalığının tanısında kullanılan belirli bir tetkik yöntemi veya laboratuvar testi bulunmamaktadır. Tanı koymada en önemli nokta nöroloji uzmanının muayenesidir. Muayenede özellikle hastalığın dört ana bulgusu olan titreme (özellikle istirahat halindeki tremor), hareketlerde yavaşlama, kol bacak veya gövde katılıkları ile denge veya postür bozukluklarından ikisinin varlığı ve bu bulguların bir süredir devam ediyor olması, tanı açısından önemlidir. Dolayısıyla nöbet geçirme bu hastalığın tanısında yer alan bir bulgu değildir.

Parkinson hastalığının tedavisinde öncelik ilk fırsatta medikal tedaviye başlanmasıdır. İlaç tedavisine erken başlamanın temelinde dopamin seviyesinin normal değerlerde tutulması ve dopamin eksikliğinde beyinde gelişen işlev bozukluklarının mümkün olduğunca geciktirilmesi yatmaktadır.

Temel belirtilerin nasıl bir ilerleme seyri gösterdiğini açıklamak için yaygın olarak Hoehn ve Yahr ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçeğe göre, Parkinson hastalığı aşağıdaki evrelerden geçmektedir: Evre 1: Vücudun sadece bir yarısında motor, yani hareket ile ilişkili bulgular mevcuttur. Evre 2: Motor belirtilerin yaygınlığının arttığı evredir ve belirtiler vücudun her iki yarısında da görülür. Evre 3: Denge bozuklukları da gelişmeye başlar. Evre 4: Yürüyüş, hareket sırasında aniden durma (donma) veya küçük, hızlı adımlar ile daha fazla enerji ile gerçekleştirilen motor aktivite ve hareket zorluklarının görüldüğü evredir. Bu evrede olgular artmış duruş-denge kayıpları nedeniyle, dengelerini korumakta güçlük çekmektedirler. Ayrıca konuşma ve yutma güçlüğü gibi problemlerin de daha fazla görüldüğü hastalığın ileri evresidir. Evre 5: Bu evredeki hastalar bağımsız olarak hareket etmekte büyük güçlük yaşamaktadır. 5. evre, hastaların yaşamlarını tekerlekli sandalye veya başka bir yardımcı gerece bağımlı olarak ettirdikleri evredir.

Evre 1 Ve Evre 2  olgularında  genellikle vücudun bir veya her iki yarısında hareket bozuklukları olduğundan, bu kişiler mümkün olduğunca hareket etmeye teşvik edilmeli, özel gereksinimlerini bağımsızlıklarını koruyacak şekilde kendilerinin yerine getirmeleri yönünde cesaretlendirilmelidir. Bu evrede olguların aktiviteleri sırasında mümkün olduğunca gözlem altında tutulması, gerektiği hallerde sesli veya görsel uyarılarda bulunulması, hastalıkla ilişkili semptomların ve hastalığın genel seyrinin takip edilmesi gibi basit yaklaşımlarda bulunmak yeterli olabilmektedir. İlk evreler belirli yaşam alışkanlıklarının oturtulması için iyi değerlendirilmelidir. Egzersiz programının yanında dengeli ve iyi bir beslenme programının oluşturulması, birtakım kısa ve uzun dönem hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedefleri anımsatan, kişilerin dikkat ve isteklerinin yüksek tutan motive edici kısa notlar veya posterlerin yaşam alanında bulundurulması yararlıdır. Evre 3’te hastanın tablosuna denge kayıpları eklenmektedir. Parkinson hastalarında denge bozukluğu ve bağlantılı olarak düşmeler yaygın bir problemdir. Yürümeye yardımcı gereçlerin kullanılması bu nedenle Evre 3'te olmaktadır.

Parkinson hastalığı olan bir yaşlının kendine olan güveni arttırabilmek için hareketliliği ve fiziksel aktivite düzeyi korunmalıdır.

Parkinson hastalarında idrar kaçırma ile ilgili alınabilecek başlıca önlemler şöyle sıralanabilir: • İdrar kaçırmanın önlenmesi için ilk önlemlerden biri tuvalet günlüğü tutulmasıdır. Böylece, alınan sıvı miktarı ve alma zamanı ile tuvalete gidiş sayısı ve zamanı izlenebilir.  • Kahve, çay ve kola gibi kafeinli içeceklerden kaçınılmalıdır, tüm bu içecekler sorunları daha da kötüleştirebilir. Geceleri tuvalete gitmekte sorun varsa yatmadan iki saat önce sıvı tüketimi sınırlandırılabilir. Ancak günlük yeterli sıvının alınmasına özen gösterilmelidir. • İdrar yolu enfeksiyonu belirtileri bilinmelidir: İdrar yaparken yanma hissi ile sık ve acil idrara çıkma isteği enfeksiyon belirtisi olabilir. Bu gibi durumlarda mutlaka doktora danışılmalıdır.• Her yarım saate bir değil her iki saatte bir tuvalete gitmek gibi düzenli bir program uygulanabilir.

Hareket bozuklukları; vücut hareketlerinin istenilen hız veya büyüklükte yapılamaması, istem dışı hareketlerin ortaya çıkması veya otomatik reflekslerin kaybı veya azalması olarak tanımlamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Parkinson Hastalığında görülen hareket bozukluklarının temelinde, beyindeki hareket sisteminde rol alan sinir hücreleri (nöronlar) arasındaki iletişimi sağlayan dopamin molekülünün eksikliğinin olduğu düşünülmektedir. Beynin belirli bölgelerinden salgılanabilen dopamin, sadece istemli hareketleri değil aynı zamanda duyguları, acı ve haz duyma hissini de etkileyen bir kimyasaldır.

Dopamin eksikliğine bağlı olarak denge bozuklukları, demans ve dikkat eksikliği görülebilir. Ayrıca hastalarda içe kapanma, iletişim azlığı, sosyalleşememe, aşırı korku ve endişe duyma, bunalımlı ruh hâli veya depresyon görülebilmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Parkinson hastalığı tanısı nöroloji uzmanının muayenesi ile konulmaktadır, görüntüleme veya laboratuvar tetkikleri, benzer belirti veren diğer durumların ayırıcı tanı açısından önemlidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Parkinson hastalığına yönelik ilaç, cerrahi ve fizyoterapi uygulamaları yanında; olumlu etki sağladığı bildirilen, ritmik uyaranlar aracılığı ile yürüyüşü düzenlemeye yönelik müzik terapi uygulamaları ve dans terapisi, masaj, yoga, meditasyon gibi bir takım tamamlayıcı yöntemler de denenmektedir. Kök hücre çalışmaları bu hastalık için henüz gelişim ve araştırma aşamasındadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Temel belirtilerin nasıl bir ilerleme seyri gösterdiğini açıklamak için yaygın olarak Hoehn ve Yahr ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçeğe göre, Parkinson hastalığı aşağıdaki evrelerden geçmektedir:
Evre 1: Vücudun sadece bir yarısında motor, yani hareket ile ilişkili bulgular mevcuttur.
Evre 2: Motor belirtilerin yaygınlığının arttığı evredir ve belirtiler vücudun her iki yarısında da görülür.
Evre 3: Denge bozuklukları da gelişmeye başlar.
Evre 4: Yürüyüş, hareket sırasında aniden durma (donma) veya küçük, hızlı adımlar ile daha fazla enerji ile gerçekleştirilen motor aktivite ve hareket zorluklarının görüldüğü evredir. Bu evrede olgular artmış duruş-denge kayıpları nedeniyle, dengelerini korumakta güçlük çekmektedirler. Ayrıca konuşma ve yutma güçlüğü gibi problemlerin de daha fazla görüldüğü hastalığın ileri evresidir.
Evre 5: Bu evredeki hastalar bağımsız olarak hareket etmekte büyük güçlük yaşamaktadır. 5. evre, hastaların yaşamlarını tekerlekli sandalye veya başka bir yardımcı gerece bağımlı olarak ettirdikleri evredir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Bağımlılığın arttığı hastalığın bu ileri evrelerinde, olgularda yutma güçlüğü, konuşma problemleri, kognitif bozukluklar, huzursuzluk, anksiyete, görme sorunları, yazı yazma bozuklukları, daha sık tuvalete gitme ihtiyacı, idrar sıkışması hatta idrar kaçırma, aşırı terleme, cinsel sorunlar gibi geç dönem semptomları gelişebilmektedir. Durum ilerledikçe, ağrı ve solunum problemleri
gibi önemli ve değerlendirmesi gereken diğer konular gündeme gelebilir. Solunum ile ilişkili problemler yerleşmeden önce, ilgili uzman önerileri doğrultusunda müdahalelere başlanmış olmalıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Evre 3 hastalarında motor bozukluklara denge problemleri de eşlik etmektedir. Bu evrede yürümeye yardımcı gereçlerin kullanılması ve aktivitelerle ilgili planlamalarda bazı revizyonların yapılması gerekebilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Parkinson hastalığı ilerledikçe, hareketler sırasında aniden gelişen ve “donma fenomeni” olarak adlandırılan hareket edememe atakları ortaya çıkabilir. Hastanın güvenliği açısından zorluk oluşturan donma durumunun kesin nedeni bilinmemektedir. Bazı hastalarda heyecanlanma, acele etme veya hedefli bir işi gerçekleştirmeyi isteme gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır. Hasta veya hasta yakınları donma ataklarını tetikleyen faktörleri gözlemleyerek bunları azaltmaları ve yaralanma riskini en aza indirmek için neler yapabileceğini öğrenmeleri gerekir.
• Donma, geçici, istemsiz bir hareket yetisi kaybıdır.
• Herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. Donma sırasında kişinin ayakları yere yapışmış gibi görünebilir veya oturmakta olduğu bir sandalyeden kalkamayabilir.
• Bazı hastalarda diğerlerine nazaran donma ataklarını geçirme olasılığı daha yüksektir.
• İlaçların gün içerisindeki etkilerinin geçmesi ile donma ataklarının sayısı artabilir. Bu tarz donmalara “kapalı” donma denir. Genellikle ilacı aldıktan sonra bu ataklar azalır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Giyinmeyi kolaylaştıran giyim stilleri ve kumaşlar seçilmelidir:
• Sürtünme etkisi yaratabilen, içindeyken hareket etmeyi zorlaştıran kadife ve sentetik dokulu kumaşlardan kaçınılmalıdır. Aşırı terlemeye neden olmayan doğal dokumalar tercih edilmelidir.
• Kaygan tabanlı, bilek desteği olmayan ayakkabı veya terlikler yerine kaymaz çorap veya spor ayakkabı tercih edilebilir.
• Kan dolaşımını bozan sıkı lastikli çoraplardan kaçınılmalıdır.
• Bağcıklı ayakkabılar yerine, velkro-(cırt cırt) bantlı ayakkabılar kullanılarak ayağa geçirme ve çıkarma aktiviteleri kolaylaştırılabilir.
• Velkrolar giysilerdeki düğme veya fermuarların yerine dikilebilir. Böylece giyinme aktiviteleri kolaylıkla bağımsızca yerine getirebilir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Parkinson Hastalığında görülen hareket bozukluklarının temelinde, beyindeki hareket sisteminde rol alan sinir hücreleri (nöronlar) arasındaki iletişimi sağlayan dopamin molekülünün eksikliğinin olduğu düşünülmektedir.