YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Parkinson hastalığında hareket yavaşlığı (bradikinezi), hareket donukluğu/katılığı (rijidite), titreme (tremor) ve duruş dengesizliği (postural instabilite) gibi çeşitli hareket bozuklukları gelişmektedir. Doğru seçenek (E)dir.

Kavrama ve öğrenme

Dopamin Seviyesini Artıran Yaklaşımlar aşağıda açıklanmıştır:

Egzersiz ve aktif yaşam stili: Düzenli olarak sürdürülen günlük egzersiz programı, dopamin seviyesini yükseltmektedir. Araştırmalara göre günde 30 dakika yapılan egzersiz bile beyin fonksiyonlarını uyarmakta, dopamin başta olmak üzere birçok hormon ve nörotransmitterin salgılamasına neden olmaktadır. Egzersiz ile dopamin salgılanmasının temel nedeni, fiziksel aktivite sırasında gelişen yorgunluğun azaltılmaya yönelik mekanizmaların harekete geçmesidir.

Sağlıksız yiyeceklerden uzak durmak: Yağ, kolesterol ve şekerli gıdalar, dopamin seviyesinin düşmesine neden olmaktadır. Deniz ürünleri, tavuk veya ördek eti, bakla, fasulye, elma, badem, salatalık, muz, avokado gibi taze sebze ve meyveler veya başta C vitamini olmak üzere vitamin ve protein yönünden zengin besinler dopamin seviyesini yükseltmektedir.

Kaliteli uyku: İyi bir uyku vücudun dinlenme ve yenilenmesine fırsat vermekte, . optimum dopamin düzeyinin sağlanmasına yardımcı olmaktadır.

Güneş banyosu: Yapılan deneylerde güneş ışığının hem dopamin seviyesini artırdığı hem de depresyon riskini düşürdüğü gösterilmiştir.

Boş zaman aktiviteleri veya hobiler: Kişiye haz veren aktivitelerin devamlılığı dopamin seviyesindeki artışa neden olmaktadır. İleri yaşlı kişilerde daha önceden kazanılmış yetilerin kullanıldığı aktivitelere geri dönmek, yeni aktivite veya becerilerin kazanılmasından daha kolay olabilmektedir.

Belirli hedeflerin olması: Dopamin sadece ödül kazanıldığında değil, ödüle yaklaşıldığı zamanlarda da salgılanmaktadır. Hedeflere yaklaşılması veya gerçekleştirilmesinde de beyin ödül merkezi uyarılmakta, dopamin salgısı artmaktadır.

Bu açıklamalar doğrultusunda, doğru seçenek (C)dir.

Denge bozukluğu veya duruş bozuklukları

Kronik seyir gösteren parkinson hastalığında hareket yavaşlığı (bradikinezi), hareket donukluğu/katılığı (rijidite), titreme (tremor) ve duruş dengesizliği (postural instabilite) gibi çeşitli hareket bozuklukları gelişmektedir. Doğru cevap B'dir.

Vücut hareketlerinin istenilen hız veya büyüklükte yapılamadığı, istem dışı hareketlerin ortaya çıktığı veya otomatik hareketlerin kaybı ile seyreden hastalıklara hareket bozukluğu hastalıkları adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Dopamin kas hareketlerinden beyin fonksiyonlarına; sindirim sisteminden duygu durumlarının yönetimine kadar pek çok fonksiyonda etkili olan bir kimyasaldır. Doğru cevap A'dır.

Dopamin eksikliği özellikle kısa süreli bellek performansında kayıplara neden olur. Dopamin eksikliğinde içe kapanma, iletişim azlığı, sosyalleşememe, aşırı korku ve endişe duyma, bunalımlı ruh hali veya depresyon görülebilmektedir. Dopamin eksikliğinde yeni bilgilerin öğrenilmesi veya yeni becerilerin kazanılması güç olmaktadır. Dopamin eksikliği bir işe odaklanmayı veya dikkati yoğunlaştırmayı etkilemektedir. Beyinde dopamin eksikliği geliştiğinde, yavaşlamış, gecikmeli, sürüncemeli hareket ortaya çıkar. Doğru cevap C'dir.

Dopamin sadece ödül kazanıldığında değil, ödüle yaklaşıldığı zamanlarda da salgılanmaktadır. Hedeflere yaklaşılması veya gerçekleştirilmesinde de beyin ödül merkezi uyarılmakta, dopamin salgısı artmaktadır. Boş zaman aktiviteleri veya hobiler, güneş banyosu, kaliteli uyku ve sağlıksız yiyeceklerden uzak durmak dopamin seviyesini artırmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Parkinson hastalığı temelde beyinde dopamin salgılayan sinir hücrelerinin zarar görmesi ve azalması ile ortaya çıksa da beyindeki bu hasarın ortaya çıkmasına neden olan asıl sebep tam olarak bilinmemektedir. Genel kanı, genetik yatkınlık, ileri yaş veya çevresel etmenlerin hastalığın oluşmasında birlikte rol oynayabileceği yönündedir. Çevresel faktörler arasında ise bazı çevresel toksinlerin ve kimyasalların hastalığı artırdığı düşünülmektedir. Doğru cevap B'dir.

Parkinson hastalığının kesin bir tedavi şekli bulunmamaktadır. Bununla beraber, erken tanı, düzenli ilaç tedavisi ve iyi bir takip ile çoğu hasta uzun yıllar boyunca hayatını normal şekilde sürdürebilmektedir. Parkinson hastalığının tedavisinde amaç; hastalığın ilerlemesinin yavaşlatılması, aktif, bağımsız ve öz gereksinimlerini karşılayabilme durumunun sürdürülmesi esasına dayanmaktadır. Bunun gerçekleştirilebilmesi için de hastalığın ilk belirtilerinin en kısa sürede, şüpheye izin vermeyecek şekilde net olarak saptanması önemlidir. Diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi Parkinson hastalığında da erken teşhis konulması ve tedaviye zamanında başlanması, hastalığın seyrinin kontrol edilmesini ve yavaşlatılmasını mümkün kılmaktadır. Parkinson hastalığının tedavisinde öncelik ilk fırsatta medikal tedaviye başlanmasıdır. İlaç tedavisine erken başlamanın temelinde dopamin seviyesinin normal değerlerde tutulması ve dopamin eksikliğinde beyinde gelişen işlev bozukluklarının mümkün olduğunca geciktirilmesi yatmaktadır. Böylece hastalığın daha ılımlı seyretmesi sağlanmakta, hastanın yatağa bağımlı hâle gelmesi önlenmeye çalışılmaktadır. Bu nedenle, yaşlının ilaçlarını nöroloji uzmanınca önerildiği şekilde düzenli kullanmasını sağlamak açısından bakım verenlerin özenli davranması gerekir. Parkinson tedavisinde, yıllar içinde gelişen istenmeyen etkiler konusunda da dikkatli olunmalıdır. İlaçlara bağlı olarak gövdede ve yüzde istemsiz hareketler ortaya çıkabilmekte, ilaçların etkisinin bittiği saatlerde ise hareketlerde tutukluk, yavaşlama ve kas katılığının şiddetlenmesi durumları görülebilmektedir. Hastalık tanısının erken yaşta konulduğu kişiler ilaçların oluşturduğu bu yan etkilere daha fazla maruz kalmaktadır. İlaç tedavisinin yan etkileri ortaya çıktığında en kısa sürede hekime geri bildirimde bulunulmalı, ilaçlar bırakılmamalı, dozajı değiştirilmemelidir. Cerrahi uygulamalar tedavide ilk seçenek değildir. Fakat ilaç tedavisine rağmen hastalık seyrinin kontrol altında tutulamadığı ve hastalık seyrinde kötü yönde hızlı bir gelişme söz konusu olduğu durumlarda değişik tekniklerin cerrahi girişimler kullanılmaktadır. Parkinson hastalığı diyet veya vitamin kürleri ile düzeltilebilen bir hastalık değildir. Bununla birlikte dengeli ve yeterli beslenme, genel iyilik halinin artırılmasında rol oynamaktadır.

Bu bilgiler ışığında, doğru cevap (A) seçeneğidir.

Parkinson hastalığında temel belirtilerin nasıl bir ilerleme seyri gösterdiğini açıklamak için yaygın olarak Hoehn ve Yahr ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçeğe göre, Evre 1'de vücudun sadece bir yarısında motor, yani hareket ile ilişkili bulgular mevcuttur. Doğru cevap D'dir.

Temel belirtilerin nasıl bir ilerleme seyri gösterdiğini açıklamak için yaygın olarak Hoehn ve Yahr ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçeğe göre; bağımlılığın arttığı hastalığın Evre 4 ve Evre 5 gibi ileri evrelerinde, olgularda yutma güçlüğü, konuşma problemleri, kognitif bozukluklar, huzursuzluk, anksiyete, görme sorunları, yazı yazma bozuklukları, daha sık tuvalete gitme ihtiyacı, idrar sıkışması hatta idrar kaçırma, aşırı terleme, cinsel sorunlar gibi geç dönem semptomları gelişebilmektedir. Doğru cevap (C)dir.

Parkinson hastalığı ile yaşayan insanların, eskiden olduğu gibi doğal bir şekilde hareket etmeleri kolay olmayabilir. Bu durumda, yaşlıların kendilerine olan güveni kaybetmemeleri için hareket etmeleri de gerekmektedir. Bunu sağlamak için: • Fiziksel aktiviteye hastaların günlük rutinlerinde yer verilmelidir: Bahçe, ev işi yapmaları veya araba yıkama gibi aktivitelere mümkün olduğunca katılmaları sağlanmalıdır. • Egzersiz herkese iyi gelir ve kişiler arasındaki paylaşım seviyesini artırır. Dolayısıyla hasta zaman zaman bir arkadaş ya da aile üyesi ile yürüyüşlere çıkılabilir. Ayrıca fizyoterapiyi destekleyen koro, folklor, dans, yoga, su içi egzersizler vb. grup aktiviteleri gibi bazı ersiz programlara katılım sağlanabilir. • Olguların hareket etmeleri teşvik edilmeli, bu yönde alışkanlıklar edinmesi sağlanmalıdır. Örneğin kişi televizyon izlerken reklam aralarında odalar arasında yürüyebilir, mutfaktan suyunu içip gelebilir. • Hevesli hastalar motive eden, hareket etmeye sevk eden bir müzik eşliğinde dans edebilir. • Son yıllarda, müziği bir araç olarak kullanarak hareketin, duygu durumunun, öz güvenin ve sosyal ilişkilerin geliştirilmesine yönelik kanıta dayalı rehabilitasyon uygulamaları nedeniyle bilimsel bir sağlık disiplini olarak öne çıkan müzik terapi yaklaşımlarından yararlanılabilir.

Yukarıdaki bilgiler ışığında doğru seçenek (B)dir.

Parkinson hastalığının tanısında kullanılan belirli bir tetkik yöntemi veya laboratuvar testi bulunmamaktadır. Tanı koymada en önemli nokta nöroloji uzmanının muayenesidir. Muayenede özellikle hastalığın dört ana bulgusu olan titreme (özellikle istirahat halindeki tremor), hareketlerde yavaşlama, kol bacak veya gövde katılıkları ile denge veya postür bozukluklarından ikisinin varlığı ve bu bulguların bir süredir devam ediyor olması, tanı açısından önemlidir.

1-2-4

Fiziksel aktiviteye hastaların günlük rutinlerinde yer verilmesi

3. evre

El tutamakları rahat olmalı, ihtiyaç duyulan yeterli kuvvetin alınmasına izin verecek konforu sağlamalıdır.

Parkinson hastalığı, ağırlıklı olarak bazal gangliyonlar sisteminin bir bozukluğu olarak kabul edilmektedir. Bazal gangliyonlar ön beyin tabanında derin ve merkezî olarak yer alan nöron topluluklarından oluşmuş çekirdeklerdir. Özelleşmiş nöronlar tarafından üretilen dopamin, işlemci sinyallerin (mesaj/bilgi)hücreler arasında iletilmesini sağlayarak hareket sırasındaki vücut postürü, denge ve kas aktivitelerinin uygun ve düzenli olarak gerçekleştirilmesinde etkin rol oynamaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.