YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU

Sinir sistemi, santral (merkezi) sinir sistemi ve periferik (çevresel) sinir sistemi olmak üzere
iki alt sistemi kapsar. Beyin ve omurilikten oluşan santral sinir sistemi organizmanın yönetim,
denetim ve koordinasyonu ile ilgili bilgileri alan, birleştiren, üreten ve işleyen sistemdir. Santral sinir
sisteminin beyin ve omurilik dışında kalan tüm kısımları periferik sinir sistemini oluşturur. Periferik
sinir sistemi, tüm bedene kablo gibi dağılan ve esas olarak santral sinir sisteminin iç organlarla, kaslarla ve dış çevre ile bağlantısını sağlayan sistemdir. İç organlarla ilgili olan ve mide-barsak gibi iç organ  düz kaslarını, kalp kasını ve salgı bezlerini kontrol eden kısım, otonom sinir sistemi olarak adlandırılır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Sinir sisteminin fonksiyonları beyin yönetiminde çalışan büyük bir organizasyon çerçevesinde
gerçekleştirilir. Bu organizasyonun temel yapısal ve işlevsel hücresi ‘nöron’dur. Nöron gövdesi (Soma, cell body), tüm canlı hücrelerde bulunan çekirdek (Nucleus) ve işlevsel
elemanları içerir. Dendritler (Dendrite), gelen sinyalleri nöron gövdesine doğru taşıma görevi yapan, bazı nöronlarda sayıları onbinlere ulaşabilen, kısa uzantı/çıkıntılardır.
 Her nöronun bir adet aksonu bulunur. Akson (Axon), aksiyon potansiyeli denilen elektriksel uyarı sinyallerini hücre  gövdesinden çevreye doğru, diğer nöronlara, salgı bezlerine ya da kaslara ileten ve dendritlerden daha uzun olan hücre uzantısıdır. Miyelin adlı yağlı bir kılıfla
sarmalanmış olan akson üzerinde, belli aralıklarla Ranvier boğumları adı verilen, 1 mikron kadar
küçük ve miyelinsiz kısımlar bulunur. Tanıma göre cevap C seçeneğidir.

Frontal lob
• Motor hareketler
• Dil-konuşma işlevleri
• Dikkat yönetimi
• Duygudurum yönetimi
• Kişilik, öz-farkındalık gibi bilişsel süreçler gibi 
Parietal lob:
• Duyuların ayrımı ve algılanması
• Beden farkındalığı
• Dokunsal algı
• Mekânsal-uzamsal algı ve uyum gibi

Temporal lob:
• İşitme
• Dil-konuşma (Konuşma seslerini ayırt etme)
• Müzik farkındalığı
• Bazı davranışsal yanıtların dışa vurumu
(saldırganlık)
• Yüz tanıma

Oksipital lob:
• Görme algısı
• Yazılı sözcüklerin algılanması/tanınması (okuma)
• Görsel algı ve görsel yorumlamaya yönelik işlemlerin uzaklık, büyüklük, renk vb. özelliklerine göre değerlendirilmesi

Beyincik:
• Motor hareketlerin düzenlenmesi ve
koordinasyonu
• Denge ve koordinasyonun sürdürülmesi
• Göz takip hareketleri
• Kas gerginlik düzeyinin ayarlanması gibi

Beyin Sapı:
• Kalp hızı, solunum, beden ısısı gibi yaşamsal işlevlerin düzenlenmesi
• Denge
• Refleks göz hareketleri
• Yutma refleksi
• Uyku-uyanıklık döngüleri ve bilinç
• Bilinç düzeyi Omurilikten gelen duyusal sinyallerin loblara iletilmesi
• Beyin loblarından gönderilen sinyallerin omuriliğe iletilmesi fonksiyonlarından sorumludur. Cevap E seçeneğidir.

Yaşlanma sürecinde aynı bireyde birden fazla kronik hastalık ortaya çıkabilir. Bu durma komorbidite denir.Nöronların yapısının veya fonksiyonunun ilerleyici olarak bozulmasına ve nöron kaybına yol
açan bu sürece “Nörodejenerasyon” denir.Her bir nöronun diğer nöronlarla onbinlerce bağlantı (sinaps ) yapma yeteneği vardır.Yaşlanma sürecinde devam eden nöron kayıpları nedeniyle özellikle beyinde hacimce ve ağırlıkça bir küçülme gerçekleşmesine atrofi adı verilir. Yaşlanmayla birlikte hatırlama ve dikkat gerektiren görevlerde yavaşlama bilişsel yavaşlamadır.

Bellek birçok insanda zamanla zayıflamaktadır. Zayıflamanın niteliği, belirli bellek türlerine göre
değişebilmektedir. Bellek fonksiyonunun sağlıklı olarak yerine getirilebilmesi ve bir olayı, durumu
veya yeni bir bilgiyi anımsayabilmek için, beyin öncelikle bilgiyi kaydettirmeli, saklamalı ve gerektiğinde geri çağırabilmelidir. Yürütücü/yönetici  işlevler; bir problemin kavramsallaştırılması, uygun kararların alınması ve etkili eylemlerin planlanması ve uygun şekilde yürütülmesi gibi daha üst düzey bilişsel becerileri  kapsar. Görsel algı becerileri, özellikle nesnelerin
mekânsal ilişkilerini anlama ve navigasyon yeteneği, ileri yaşlarda belirgin düşüş göstermektedir. Bu
yetersizlik, yürüme sırasında bir engelin ne kadar uzakta olduğunu tahmin etmeyi, diğer eşyalar arasında bulunan bir nesneyi bulmayı, kalabalık  arasındaki tanıdıklarını ayırt etmeyi zorlaştırabilir. Duyusal fonksiyonlardaki gerileme, yaşlının bilişsel fonksiyonlarındaki yetersizliklerle birlikte bakım ve rehabilitasyon  gereksinimini arttırabilir.
Tanıma göre cevap D seçeneğidir.

Tıbbi iletişimlerde nörolojik belirti ve bozuklardan söz edilirken sıklıkla karşımıza çıkan parezi terimi
vücudun bir bölümünde kas kuvvetinin azalması, pleji ise kas kuvvetinin tam kaybı anlamına gelir.
Sinir sistemi hastalıklarında en sık görülen belirtidir.Vücudun yarısının tutmadığı, kişinin kolunu
ve bacağını oynatamadığı durum hafifse hemiparezi, şiddetli ise hemipleji olarak adlandırılır.
Paraparezi ve parapleji, her iki bacağın -sırasıyla hafif ve belirgin- kaybını tanımlar. Dört ekstremitenin (kollar ve bacaklar) birden tutulduğu kuvvet kayıplarına ise şiddetine göre quadriparezi veya quadripleji denir. Hipotoni, kol, bacak veya gövde kaslarında normal düzeydeki gerginliğin azalması,  kas gevşekliği demektir.
Tanıma göre cevap E seçeneğidir.

Tremor, genellikle eller, parmaklar, baş, çene gibi beden bölümlerinde istemsiz olarak ortaya çıkan titreme durumu demektir. Hareket  bozukluğuna yol açan hastalıklarda sıklıkla görülür. Yürümedeki dengesiz, savruk ve sağa sola  yalpalama hâli olan ataksi, genellikle beyincikle ilgili (serebellar) bir bozukluktur.Hipertansiyondan söz edebilmek için sistolik kan basıncının (büyük tansiyon) 140 ve/ veya diyastolik kan basıncının ise (küçük tansiyon) 90 mmHg ve üzerinde seyretmesi gerekir. Beyin damar hastalığı anlamına gelen ‘serebrovasküler hastalık’
olarak da adlandırılır. İskemik İnme denilen damar tıkanmasına bağlı inme, erişkinlerde en sık
görülen özürlülük nedenidir. 

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Alzheimer hastalığı klinik gidiş ve belirtiler çerçevesinde 3 evreye ayrılır:

1. Erken evre

2.Orta evre

3. İleri evre

Cevap B seçeneğidir.

Alzheimer hastalığında tedavi, bakım ve rehabilitasyon yaklaşımlarının tıbbi (medikal), fonksiyonel, eğitsel ve toplumsal boyutları ile ilgili temel
hedefler aşağıda sıralanmıştır.

Tıbbi tedavinin hedefleri:
• Hastalığın ilerleme hızını azaltmak, fiziksel
ve mental fonksiyonları korumak,
• Yaşlıda mevcut olan diğer sistemik hastalıklarının uygun şekilde tedavisi,
• Yaşlının tıbbi, ekonomik ve kişisel özelliklerine uygun beslenmenin sağlanması,
• Santral sinir sistemini olumsuz etkileyen ilaçlardan kaçınılması
• Enfeksiyon, kalp-damar rahatsızlığı, ağrı, uyku bozukluğu gibi araya giren sorunların
zamanında ve hekim kontrolünde giderilmesi,
• Tedavideki sınırlılıkların hasta yakınlarına anlatılması, tedavi hedeflerinin gerçekçi bir
çerçevede saptanması,
• Ortaya çıkan yeni belirtilere yönelik semptomatik tedavilerin düzenlenmesi.

Hastanın stres oluşturan ve kafa karıştırıcı durumlardan uzak tutulması ise Tıbbi değil fonksiyonel bakım ve değerlendirme hedefleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle cevap C seçeneğidir.

Yaşlanmanın getirdiği doğal fizyolojik değişiklikler zemininde inme ve demans gibi yaşlılarda daha sık ve kolay ortaya çıkan birçok nörolojik hastalık ve bozukluklar görülmektedir. Diğer seçeneklerde yer alan nörolojik bozuklukların her yaşta görülme sıklığı olabilirken demans yaşlılarda sık görülmektedir.

Sinir sistemi beyin, omurilik ve periferik sinirlerden oluşan, kendine özgü dinamik bir ağ organizasyonu içinde çalışan ve esas olarak canlı organizmanın tüm işlevleri ile ilgili yönetim ve iletişim işlemlerini yürüten sistemidir. Göz, kulak, burun, dil, gibi tüm duyu organlarından gelen bilgiler, sinir sisteminde işlem görür. Doğru yanıt E'dir.

Duyuların analizi, bellek oluşturma, yeni bilgileri öğrenme, düşünce üretme ve karar verme gibi işlevlerde her iki hemisfer de rol alır. Birbirleriyle iletişim ve koordinasyon içinde çalışan sağ ve sol beyin yarım küreleri arasındaki bu ilişkiyi yoğun bağlantı elemanlarından oluşan korpus kallosum sağlar. Doğru yanıt D'dir.

Temporal lob: • İşitme • Dil-konuşma (Konuşma seslerini ayırt etme) • Müzik farkındalığı • Bazı davranışsal yanıtların dışa vurumu (saldırganlık) • Yüz tanıma • Sosyal farkındalık • Kısa-süreli bellek oluşturma • Bellekten bilgi çağırma • Seçici dikkat, Nesnelerin kategorizasyonu, nesne yerleştirme gibi fonksiyonlarda görev almaktadır. Dolayısıyla Esin'in güçlük yaşadığı alanlar Temporal lobun organizasyonu içinde yer alır.

Hayatın doğal bir parçası olan fizyolojik yaşlanma değişiklikleri 65 yaşından sonra belirginleşmeye başlar. Cilt, saç, kas, kemik, eklem gibi görünür beden bölümlerindeki yaşlanma belirtilerinin altında, hücresel ve moleküler değişiklikler yatar. Yaşlanma sürecinde aynı bireyde birden fazla kronik hastalık ortaya çıkabilir. Bu durma komorbidite denir. Doğru yanıt A'dır.

Bellek, dil becerileri, görsel algı, yürütücü/yönetici işlevler yaşla birlikte etkilenen bilişsel gelişim alanlarıdır. Ancak takıntılı davranışlar bilişsel beceriler içerisinde yer almamaktadır. Doğru yanıt E'dir.

Tremor, genellikle eller, parmaklar, baş, çene gibi beden bölümlerinde istemsiz olarak ortaya çıkan titreme durumu demektir. Hareket bozukluğuna yol açan hastalıklarda sıklıkla görülür. Doğru yanıt C'dir.

Hipertansiyon, sigara içmek ve yüksek kolesterol inme riskini arttıran değiştirilebilir faktörler arasında yer alırken diyet ve egzersiz programları inme riskini azaltıcı faktörler arasındadır. Doğru yanıt B'dir.

Yaşlılıkta, sadece Parkinson hastalığının değil, diğer nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların bakım ve rehabilitasyonunda en temel ilke, “kişinin yerine yapmak” yerine “kişinin bağımsızlık ve yetkinliğini destekleyici yardımlarda bulunmak”tır. Doğru yanıt A'dır.

Alzheimer hastalığı klinik gidiş ve belirtiler çerçevesinde erken evre, orta evre ve ileri evre olmak üzere 3 evreye ayrılır. Soruda belirtilen hastanın durumu üçüncü evre olan ileri evrede olduğunu göstermektedir. İleri evre: Temizlik, beslenme gibi öz bakım alanlarında bağımlılık, yatağa bağımlılık, idrar kaçırma (inkontinans), anlama ve konuşmanın kaybı özelliklerine sahiptir. Doğru yanıt E'dir.

Dendritler (Dendrite), gelen sinyalleri nöron gövdesine doğru taşıma görevi yapan, bazı nöronlarda sayıları onbinlere ulaşabilen, kısa uzantı/çıkıntılardır.