YAŞLILIKTA NÖROLOJİK TEMELLİ DURUMLARIN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 15

• İdeal bir bastonun sağlam lastik uçları bulunmalıdır. Aşınmış lastik uçlar bastonun sabitlenmesin bozacak, denge problemlerinin yaşanmasına neden olabilecektir.
• Tek uçlu bastonlar tercih edilmeli, üç veya dört nokta tabanlı olanlardan (tripod veya quadripodlar) kaçınılmalıdır. Parkinson hastaları, denge ve duruş sorunu yaşadıkları için bu tip baston ve değnekleri kullanmakta zorluklar yaşayabilmektedir. Bunu en aza indirmek için tek uçlu baston veya değnekler önerilmektedir.
• Bastonların el tutamakları rahat olmalı, ihtiyaç duyulan yeterli kuvvetin alınmasına izin verecek konforu sağlamalıdır.
• Bastonun boyu kişiye göre değiştirilebilir olmalı, en iyi desteği vermek üzere yükseklik ayarlanmalıdır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Parkinson hastalığı ilerledikçe, hareketler sırasında aniden gelişen ve “donma fenomeni” olarak adlandırılan hareket edememe atakları ortaya çıkabilir. Hastanın güvenliği açısından zorluk oluşturan donma durumunun kesin nedeni bilinmemektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

• Sessiz ve dinlendirici bir ortam yaratılmalıdır. Bu hasta grubunda özellikle gece uykusu oldukça önemlidir. İlaçların etkisi ile de
geceleri kabus, gün içerisinde ise halüsinasyonlar görebilmektedirler.
• Yatak yüksekliği oturma seviyesinde olmalı,
oturulduğunda ayaklar yere tam temas etmeye izin veren yükseklikte olmalıdır.
• Bazı hastalar yataklarından ancak yaylanma
hareketi oluşturarak kalkabilmektedirler.
Yuvarlanıp kalkmaya yardımcı olması için,
yarım yan ray veya yatak direği kullanılabilir.
• Karanlıkta oda içi dolaşılmasından kaçınılmalı, aydınlatma düğmeleri kolayca erişilebilir hâle getirilmelidir.
• Özellikle geceleri uyku arasında tuvalete
gitme ihtiyacı duyan hastaların evlerinde,
banyo yolu tamamen aydınlatılmalıdır. Örneğin parlak bir gece lambası kullanılabilir
veya gece kullanımı için oturaklı oda içi tuvaleti (komod) veya ördek kullanılabilir.
• Elektrik kesintisine karşı önlem için yatak
içerisinden ulaşılabilecek mesafede bir el
lambası yerleştirilmelidir.
• Elbise askıları kolay erişilebilen bir yüksekliğe yerleştirilmeli, dolap iyi aydınlatılmış olmalı ve giysiler, kişinin aşırı uzanmasını, katlanmasını veya bükülmesini gerektirmeden
erişime izin veren şifonyerlerde tutulmalıdır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Parkinson Hastalığının Belirtileri

• Hareketin yavaşlaması (bradikinezi) ve eklemlerde katılaşma (akinezi): Parkinson hastalarının hareketlerindeki yavaşlık dikkat çekmektedir. Bu tabloya kas ağrıları da eşlik edebilmektedir.
• Titreme (tremor): Parkinson hastalarında özellikle istirahat durumundayken ortaya çıkan/artan el titremeleri belirgin bir şekilde görülmektedir. Fakat her el titremesi Parkinson hastalığının mutlak göstergesi değildir. Bazı olgularda çene ve/veya dudak titremesi de görüleblir.
• Denge bozukluğu veya duruş bozuklukları: Kişilerde öne eğik bir beden duruşu yerleşebilir. Hastalık ilerledikçe belirginleşen kötü postür, denge kaybı ve düşme riskini arttırmaktadır. Konuşma güçlükleri: Normal konuşma şeklinden çok daha yavaş, cılız sesle veya anlaşılmayacak şekilde hızlı konuşma, kelimeler arasında durmama, kelime atlama ya da durağanlaşma gibi belirtileri vardır.
• Yazı yazma kabiliyetinde değişimler: Yaşın ilerlemesi ile yazı yazmada bazı doğal değişiklikler gelişebilir fakat Parkinson hastalarının yazı şekilleri belirgin şekilde değişim göstermektedir. Genellikle harfler küçülür, birbirine yapışır ve kelimeler karmaşıklaşır. Hastaların yazma tarzları konuşmalarına benzeyebilmektedir.
• Mimiklerde azalma ve donuk bir yüz ifadesi: Kişi iletişiminde mimiklerini kullanamaz, kendini ifade etmede zorluk çektiği görülür.
• Uykuda sırasında hareketlenmeler: Uyku sırasında tamamen farkında olmadan tekme, yumruk atma gibi ani, kontrolsüz hareketler meydana gelebilir.
• Yürüme bozukluğu: Adım uzunluğunun kısalması, yürürken bacakların yönetiminde aksama, ayak tabanlarını yere sürerek yürüme gibi hareket zorlukları meydana gelir. Hareket güçlüğü ve yürüme bozukluğunun ileri seviyesinde ise düşmeler gerçekleşebilir.
• Hareket dışı bulgular: Hareket sistemi dışındaki sistemlerin bulguları da görülebilmektedir. Bunlara örnek olarak ani pozisyon değişimi ile gelişen kan basıncı düşüklüğü (ortostatik hipotansiyon), kabızlık, anksiyete, depresyon, koku alma ve uyku bozuklukları, huzursuz bacak sendromu, tedavide kullanılan ilaçların da etkisi ile gün içerisinde uyanıkken halüsinasyon, geceleri ise kabus görme, özellikle daha genç erkek hastalarda yine ilaçların etkisi ile şans oyunlarına düşkünlük, aşırı para harcama isteği, cinsel davranışlarda değişiklikler veya aşırı yeme gibi bir takım haz artırmaya yönelik davranışsal değişiklikler gelişebilmektedir.

Parkinson Hastalığının Belirtileri
• Yazı yazma kabiliyetinde değişimler: Yaşın ilerlemesi ile yazı yazmada bazı doğal değişiklikler gelişebilir fakat Parkinson hastalarının yazı şekilleri belirgin şekilde değişim göstermektedir. Genellikle harfler küçülür, birbirine yapışır ve kelimeler karmaşıklaşır. Hastaların yazma tarzları konuşmalarına benzeyebilmektedir.
• Mimiklerde azalma ve donuk bir yüz ifadesi: Kişi iletişiminde mimiklerini kullanamaz, kendini ifade etmede zorluk çektiği görülür.
• Uykuda sırasında hareketlenmeler: Uyku sırasında tamamen farkında olmadan tekme, yumruk atma gibi ani, kontrolsüz hareketler meydana gelebilir.
• Yürüme bozukluğu: Adım uzunluğunun kısalması, yürürken bacakların yönetiminde aksama, ayak tabanlarını yere sürerek yürüme gibi hareket zorlukları meydana gelir. Hareket güçlüğü ve yürüme bozukluğunun ileri seviyesinde ise düşmeler gerçekleşebilir.
• Hareket dışı bulgular: Hareket sistemi dışındaki sistemlerin bulguları da görülebilmektedir. Bunlara örnek olarak ani pozisyon değişimi ile gelişen kan basıncı düşüklüğü (ortostatik hipotansiyon), kabızlık, anksiyete, depresyon, koku alma ve uyku bozuklukları, huzursuz bacak sendromu, tedavide kullanılan ilaçların da etkisi ile gün içerisinde uyanıkken halüsinasyon, geceleri ise kabus görme, özellikle daha genç erkek hastalarda yine ilaçların etkisi ile şans oyunlarına düşkünlük, aşırı para harcama isteği, cinsel davranışlarda değişiklikler veya aşırı yeme gibi bir takım haz artırmaya yönelik davranışsal değişiklikler gelişebilmektedir.

Parkinson hastalığı temelde beyinde dopamin salgılayan sinir hücrelerinin zarar görmesi ve azalması ile ortaya çıksa da beyindeki bu hasarın ortaya çıkmasına neden olan asıl sebep tam olarak bilinmemektedir. Genel kanı, genetik yatkınlık, ileri yaş veya çevresel etmenlerin hastalığın oluşmasında birlikte rol oynayabileceği yönündedir. Çevresel faktörler arasında ise bazı çevresel toksinlerin ve kimyasalların hastalığı artırdığı düşünülmektedir. Hastalığın nedenleri üzerine yapılan araştırmalar günümüzde hâlâ devam etmektedir. Parkinson hastalığının ortalama ortaya çıkma yaşı genellikle altmış yaş ve üstüdür ama ellili yaşlarda da sıklıkla tanı konulabilmektedir. Parkinson için ileri yaş hastalığı olduğuna dair genel bir kanı vardır. Bununla birlikte tanısı konan her yirmi hastadan birinin genç yaş hasta grubunda olduğu da hatırda tutulmalıdır. Genç yaş formunda daha çok genetik yatkınlıkların ön planda olduğu dikkat çekmektedir..

Fizyoterapi uygulamaları ile aşağıdaki hedeflere ulaşılmaya çalışılmaktadır:
• Kişinin yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve bağımsızlık seviyesinin artırılması
• Hareketliliğin artırılması için doğru hareket eğitiminin verilmesi
• Normal olmayan hareketlerin mümkün olduğunca engellenmesi ve kötü duruşun önüne geçilmesi
• Kas gücünün ve esnekliğin artırılması
• Postür ve denge bozukluğunun önüne geçilmesi ve düşme riskinin azaltılması
• Doğru solunum ve etkili öksürme tekniklerinin öğretilmesi

Temel belirtilerin nasıl bir ilerleme seyri gösterdiğini açıklamak için yaygın olarak Hoehn ve Yahr ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçeğe göre, Parkinson hastalığı aşağıdaki evrelerden geçmektedir:
Evre 1: Vücudun sadece bir yarısında motor, yani hareket ile ilişkili bulgular mevcuttur.
Evre 2: Motor belirtilerin yaygınlığının arttığı evredir ve belirtiler vücudun her iki yarısında da görülür.
Evre 3: Denge bozuklukları da gelişmeye başlar.
Evre 4: Yürüyüş, hareket sırasında aniden durma (donma) veya küçük, hızlı adımlar ile daha fazla enerji ile gerçekleştirilen motor aktivite ve hareket zorluklarının görüldüğü evredir. Bu evrede olgular artmış duruş-denge kayıpları nedeniyle, dengelerini korumakta güçlük çekmektedirler. Ayrıca konuşma ve yutma güçlüğü gibi problemlerin de daha fazla görüldüğü hastalığın ileri evresidir.
Evre 5: Bu evredeki hastalar bağımsız olarak hareket etmekte büyük güçlük yaşamaktadır. 5. evre, hastaların yaşamlarını tekerlekli sandalye veya başka bir yardımcı gerece bağımlı olarak ettirdikleri

Evre 3’te hastanın tablosuna denge kayıpları eklenmektedir. Parkinson hastalarında denge bozukluğu ve bağlantılı olarak düşmeler yaygın bir problemdir. Bu sorunlar genellikle vücut pozisyonunun bozulması, hareketin yavaşlaması, gövde sertliği ve eklem ile hareket duyusu (propriosepsiyon) yetersizliğiningiderek artmasıyla tanıdan itibaren yaklaşık 5 yıllık bir süreç sonrasında başlar. Denge; örneğin, hareket hâlindeki bir topa vurmak gibi motor ve zihinsel alanı ilgilendiren çoklu görevler sırasında sıklıkla daha da kötüleşmekte ve düşme riski artmaktadır. Düşme sonrasında hastalarda hem kendine hem de bakım vericilerine karşı güvensizlik gelişmekte, ayrıca, hareket korkusu da dahil olmak üzere birçok korku ve stres davranışı baş gösterebilmektedir.
Parkinson Hastalığında Bakım ve Rehabilitasyon Bu evrede yürümeye yardımcı gereçlerin kullanılması ve aktivitelerle ilgili planlamalarda bazı revizyonların yapılması gerekebilir.

Bağımlılığın arttığı hastalığın 4. ve 5.  evrelerinde, olgularda yutma güçlüğü, konuşma problemleri, kognitif bozukluklar, huzursuzluk, anksiyete, görme sorunları, yazı yazma bozuklukları, daha sık tuvalete gitme ihtiyacı, idrar sıkışması hatta idrar kaçırma, aşırı terleme, cinsel sorunlar gibi geç dönem semptomları gelişebilmektedir.

Sinir sistemi, eyin, omurilik ve periferik sinirlerden oluşan, kendine özgü dinamik bir ağ organizasyonu içinde çalışan ve esas olarak canlı organizmanın tüm işlevleri ile ilgili yönetim ve iletişim işlemlerini yürüten sistemdir. Doğru cevap C'dir.

Beyin ve omurilikten oluşan santral sinir sistemi organizmanın yönetim, denetim ve koordinasyonu ile ilgili bilgileri alan, birleştiren, üreten ve işleyen sistemdir. Doğru cevap A'dır.

İç organlarla ilgili olan ve mide-barsak gibi iç organ düz kaslarını, kalp kasını ve salgı bezlerini kontrol eden kısım, otonom sinir sistemi olarak adlandırılır. Doğru cevap D'dir.

Yaşlanma sürecinde bireyde sinir sisteminde nöronlar, hücreler ve nörokimyasal moleküllerin yapımında herhangibir değişiklik görülür. Doğru cevap E'dir.

Çok çeşitli yürüme bastonları bulunmaktadır. Kişiye en uygun, ideal bastonu bulmak için bir fizyoterapiste başvurulması gerekebilir. 
• İdeal bir bastonun sağlam lastik uçları bulunmalıdır. Aşınmış lastik uçlar bastonun sabitlenmesin bozacak, denge problemlerinin yaşanmasına neden olabilecektir.
• Tek uçlu bastonlar tercih edilmeli, üç veya dört nokta tabanlı olanlardan (tripod veya quadripodlar) kaçınılmalıdır. Parkinson hastaları, denge ve duruş sorunu yaşadıkları için bu tip baston ve değnekleri kullanmakta zorluklar yaşayabilmektedir. Bunu en aza indirmek için tek uçlu baston veya değnekler önerilmektedir.
• Bastonların el tutamakları rahat olmalı, ihtiyaç duyulan yeterli kuvvetin alınmasına izin verecek konforu sağlamalıdır.
• Bastonun boyu kişiye göre değiştirilebilir olmalı, en iyi desteği vermek üzere yükseklik ayarlanmalıdır.

Yaşlı popülasyonda sık görülen kalp ve damar hastalıkları (Hipertansiyon, kalp yetmezliği, şeker hastalığı gibi kronik durumlar), yaşlanmanın beyinde oluşturduğu nörodejeneratif değişikliklerle bir araya geldiğinde, damarsal yapı ve dolaşım daha çok bozulmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Vücudun yarısının tutmadığı, kişinin kolunu ve bacağını oynatamadığı durum hafif olduğu duruma "Hemiparezi" adı verilir.

İskemik İnme denilen damar tıkanmasına bağlı inme, erişkinlerde en sık görülen özürlülük nedenidir. Doğru cevap A'dır.

Giyinme aktiviteleri ile ilgili olarak aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
• Giyinme için yeterli zaman ayırılmalıdır. Acele etmek, Parkinsonun semptomlarını daha da kötüleştiren bir strese yol açabilmektedir.
• Zorlayıcı aktivitelerin ilaçların etkili olduğu zaman dilimlerinde yapılması, bu aktivitelerin daha kısa sürede ve daha az enerji harcayarak gerçekleştirilmesini mümkün kılmaktadır.
• Kasların daha geniş açılarda hareket edebilmesi için giyinme aktivitelerinden önce birkaç germe-esneme egzersizi yapılmalıdır.
• Bir kol veya bacak daha fazla sertliğe sahipse giyinme sırasında önce etkilenmiş olan uzuv giyinmeli/giydirilmelidir.
• Mümkün olduğunca otururken giyinilmelidir. Bu iş için tercihen sırt dayanağı olan ve kol destek yüzeyine sahip bir sandalye seçilmelidir. Yatağın kenarına oturarak giyinmeye çalışmak denge kaybına ve düşmelere neden olabilir.
• Ayakkabıları ve çorapları giyerken uzun saplı çekecekler veya çorap tutucuları gibi kolaylaştırıcı yardımcı gereçler kullanılabilir.

Yüksek tansiyon (hipertansiyon), inme için en önemli risk faktörüdür. Yaşlının tansiyonunu bilmeli ve her yıl kalp fonksiyonları ile birlikte kontrol ettirilmelidir. Doğru cevap D'dir.

Alzheimer hastalığının toplumsal hedeflerinden biri hastaların kendini rahat hissetmesine ve dışarı çıkmaktan korkmamalarına yardımcı olacak toplumsal bir bilinçlenme ve farkındalık çalışmalarının yapılmasıdır. Doğru cevap C'dir.