YAŞLILARLA SOSYAL HİZMET

Sosyal alışveriş teorisinin beş ana önermesi bulunmaktadır: başarı önermesi, uyaran önermesi, değer önermesi, yoksunluk-doyumluluk önermesi, saldırganlık ve onaylama önermesi.

İnsanlar kendilerine iletilen/ empoze edilen sembol ve anlamları kabul etmek zorunda değillerdir. Kendi yorumlamaları temelinde, yeni anlam/ anlam serisi oluşturabilme yeteneğini sahiptirler.

Aktivite teorisi yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedef almıştır. Doğru cevap B'dir.

Aktivite teorisine getirilen bir eleştiri de bazı yaşlıların pasif ama mutlu, bazılarının ise aktif ama mutsuz olduğu şeklindedir. Doğru cevap C'dir.

Yaşamdan kopma teorisi, yaşlılığın toplum içindeki işlevini açıklamak çabasındadır. Yaşlının sosyal pozisyon ve işlevleri incelenir; toplumsal ve yapısal açıdan yaşlanma, yaşlılık ve yaşlı ile toplum arasındaki ilişkiler dikkate alır. Doğru cevap A'dır.

Kopma teorisinin olumsuz toplumsal tutum ve değerler nedeniyle toplumun da yaşlı bireylerden uzaklaşması toplumsal bir sorunun oluşmasına zemin hazırlayacağına yönelik eleştiriler söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

Süreklilik teorisi temelde bir toplumun sağlıklı oluşunun, her yeniliği hemen kabul etmesinde değil ona göstereceği dirençte olduğunu ve yeniliğin gücünün de bu direnci kırmadaki başarısında saklı olduğunu savunur. Doğru cevap D'dir.

“Bir insanın en sık ödüllendirilen belirgin bir eylemi, bu insanın yerine getirmekte en çok hoşlanacağı eylemdir ki davranışı tekrarlamaya yönlendirir.” önermesi sosyal alışveriş teorisinin başarı önermesinin bir örneğidir. Doğru cevap C'dir.

“Bir kişi özel bir ödülü çok sıklıkla elde ederse bu ödülün tekrar elde edilmesi çok fazla değere sahip olmayacaktır.” önermesi sosyal alışveriş teorisinin yoksunluk önermesine örnektir. Doğru cevap D'dir.

Etiketleme teorisi bireylerin kendilerini, başkalarının kendilerini nasıl tanımladıkları ve kendilerine karşı nasıl davrandıklarına bakarak değerlendirdiği görüşünü öne sürmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yaşlanan birey, yetişkinlik kimliğinin kendisinde var ettiği birçok özelliği kaybeder. Emekli olarak mesleğinin sağladığı bazı ayrıcalıkları ve statüsü değişir. Eşin kaybedilmesi, toplumdaki ve aile içindeki rolleri değiştirir. Evlilik ve meslek gibi iki temel alandaki rol kayıpları, ilişkileri koparır. Yaşın ilerlemesinden kaynaklanan rol kayıpları da eklenince yaşlılar için durum daha da kötüleşir. Böylece yaşlılar “rolsüz rol oynamaya” zorlanırlar. Doğru cevap A'dır.

Etiketleme teorisi bireyin yaşlılık süresince diğerleri tarafından yetersiz, işe yaramaz ve eksik olarak etiketlendiğinden bahseder. Doğru cevap E'dir.

Yaşlı ayrımcılığı: Lehinde ya da aleyhinde olarak bir kişiye yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, ön yargı, davranış ve kurumsal düzenlemelerdir.

Yaşlıyı mutlu kılacak toplumsal aktiviteler;

a. arkadaş, akraba ve komşularla olan ilişkileri kapsayan resmî olmayan aktiviteler (ki yaşamdan hoşnut olma ile arasında sıkı ve anlamlı ilişki mevcut olan aktiviteler bunlardır),

b. kendi başına yapılan aktiviteler,

c. dernek, kulüp vb. kapsamında yürütülen resmî aktiveler olarak üç kapsamda ele alınabilir

Yaşamdan geri çekilme/ kopma teorisi (disengagement) aktivite teorisinden on yıl sonra (1961) Elaine Cumming ve William E. Henry tarafından ve sosyolojideki fonksiyonalist teoriden temel alınıp aktivite teorisine bir tepki olarak geliştirilmiştir. Fonksiyonalist teoriye göre toplum, kendinî oluşturan parçaların salt toplamından daha farklı bir bütündür; karşılıklı fonksiyonel bağıntılarıyla unsurların oluşturduğu veya çeşitli alt sistemlerden oluşmuş bir sistemdir; örgütlü nüfusça örüntülenmiş norm ve değerleri içeren bir düzendir.

Toplum dinamik bir dengedir. Dolayısıyla ortaya çıkışından kaçınılamaz olan gerginlik ve sapmalara rağmen uyum, ahenk ve bütünleşme hedeftir, istenilendir. İç ve dış etkiler sosyal kontrol ve tampon kurumlarla eritilir. Ek olarak sosyal yapı, kültürel yapı, yapısal farklılaşma, sosyal tabaka, harmoni, aktör, statü ve rol de fonksiyonalist teorinin temel kavramları arasındadır. Bu anlamda fonksiyonalizmin fonksiyonel, disfonksiyonel, gizli fonksiyonlar ve açık fonksiyonlar gibi türlerine göre de tanımlamalar yapılabilmektedir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisi (continuity theory) de bu yaklaşımla ortaya çıkmıştır. Yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi, bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Süreklilik teorisine göre yaşlı birey, yeni görevlerden, kritik ve sevindirici gelişmelerden kaçınmak için çeşitli stratejiler geliştirmelidir. Çünkü yeni stratejiler geliştirmekten kaçınıp, yetişkinlik dönemindeki alışkanlıklarını ve davranış kalıplarını sürdürmesi başarılı bir yaşlanma için olumludur. Bunu başarabilir de. Zira meslek yaşamında edindiği davranış tarz ve biçimleri, yaşlılıkta iyi bir birikim olarak onda mevcuttur.

Sosyal statü: Bireyin sosyal yapıda işgal ettiği yerdir, mevkidir, pozisyondur. Sosyal statü bir sosyal mevki ise sosyal rol de o mevkiinin uygulama yönü, aktif hâlidir.

Alt kültür: : Bir toplumda hâkim olan kültür kalıbıyla bağlı olmakla birlikte dil, gelenek, değerler, sosyal normlar vb. noktalarda ve belli bir düzeyde farklılık gösteren insan gruplarının hayat tarzıdır.

Sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları:

• Birbirlerine karşılıklı olarak bağımlı olan insanlar etkileşim ve ilişkilerinde devamlı olarak alışverişe katılırlar.

• İlişkiler, verme ve geri alma denkleştirmesine dayanır.

• İnsanlar sosyal ilişkilerinde ödül elde etme arayışı içindedirler.

• Ödüllere, sosyal gruplarda ve sosyal etkileşimlerle ulaşılır.

• İnsanlar diğer insanlarla sosyal ilişkilerini sürekli olarak yenilerler çünkü insanlar yeni sosyal ilişkilerin ödüllendirici olduğunu düşünürler.

• İnsanların mutluluk veya mutsuzluklarının kaynağı diğer insanlardır.