YAŞLILARLA SOSYAL HİZMET

Gerontoloji, yaşlanma sürecini, sağlık, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi-politiğin kesiştiği noktada sistematik olarak inceleyen bilim dalıdır.

Sosyal bilim açısından toplumsal farklılıkları ve zaman içindeki değişimleri de dikkate almakla birlikte tüm zaman ve toplumlar için genel geçer, kesin yasalara ulaşmak için yaşlılara ilişkin çalışmalar yapılmıştır. Sonuçta farklı yaklaşımlar, perspektifler, teoriler ortaya konmuşsa da ortak bazı hususlar tespit edilmiştir. Örneğin, yaşlıların farklı statü ve fonksiyonlarına rağmen her zaman toplam nüfus içinde bir azınlık grubu oluşturmaları, tüm toplumlarda görülen ilkelerden biri olarak değerlendirilmiştir.

Birey ve bireyin ilişkilerini merkeze alan mikro düzeydeki aktivite teorisi, yaşlının etkinliği üzerinde odaklaşır, yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedefler. Yaşlının yaşamının erken dönemindeki faaliyetleriyle, mevcut/ aktüel etkinlikleri arasındaki farkların/ değişikliklerin öğrenilmesini amaçlar. Teori, 1949 yılında Burgess, Cavan, Havighurst, Goldhammer’in “yaşlılığa kişisel uyum” üzerindeki çalışmalarıyla başlar ki başlıca temsilcileri sosyolog Robert J. Havighurst, Bernice L. Neugarten ve Sheldon S. Tobin’dir.

Teori, 1949 yılında Burgess, Cavan, Havighurst, Goldhammer’in “yaşlılığa kişisel uyum” üzerindeki çalışmalarıyla başlar ki başlıca temsilcileri sosyolog Robert J. Havighurst, Bernice L. Neugarten ve Sheldon S. Tobin’dir.

Aktivite yaklaşımında değişiklikler, yapısal değişmeden bağımsız kişisel cevaplar sayılırken kopma (yaşamdan geri çekilme) teorisinde yaşlanmanın kişisel ve yapısal yanları, kişi ve çevresi, bir bütünün parçaları kabul edilir.

Aktif yaşlı bireyler, aktif olamayanlara göre mental ve fiziksel açıdan daha sağlıklı ve hayatlarında daha fazla mutlu olduğunu savunan görüş aktivite teorisidir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisi (continuity theory) de bu yaklaşımla ortaya çıkmıştır. Yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi, bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur.

Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Süreklilik teorisine göre yaşlı birey, yeni görevlerden, kritik ve sevindirici gelişmelerden kaçınmak için çeşitli stratejiler geliştirmelidir. Çünkü yeni stratejiler geliştirmekten kaçınıp, yetişkinlik dönemindeki alışkanlıklarını ve davranış kalıplarını sürdürmesi başarılı bir yaşlanma için olumludur.

Sosyal rol; Sosyal statünün normlarına ve toplumdaki bireylerin beklentilerine cevap verme hâlidir, bireyin ne yaptığını anlatır. Sosyal statü; Bireyin sosyal yapıda işgal ettiği yerdir, mevkidir, pozisyondur. Sosyal statü bir sosyal mevki ise sosyal rol de o mevkiinin uygulama yönü, aktif hâlidir.

1972’de Cowgil ve Holmes’in geliştirdikleri teori, modernleşmiş toplumlarda, modernleşmenin yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerindeki olumsuz etkilerinin dört temel boyutunu öne çıkarır. Modern öncesi yerleşik yaşama geçen tarım kültürlerinde toprağı ellerinde tutan yaşlılar toplumda saygın ve değer verilen kişiler olarak anılmaktayken; modern dönemde işe yaramaz, bağımlı kişiler konumuna düşmüşlerdir. Toplumlar daha modern hâle geldikçe yaşlıların konumunda bir gerileme görülmektedir.

Lehinde ya da aleyhinde olarak bir kişiye yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır,ön yargı, davranış ve kurumsal düzenlemelere "yaşlı ayrımcılığı" adı verilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlının yaşamının erken dönemindeki faaliyetleriyle, mevcut/ aktüel etkinlikleri arasındaki farkların/ değişikliklerin öğrenilmesini amaçlayan teori "aktivite teorisi"dir. Bu teori bireyin ilişkilerini merkeze alan mikro düzeydeki  yaşlının etkinliği üzerinde odaklaşır ve yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedefler.  Doğru cevap A'dır.

Yaşamdan geri çekilme/ kopma teorisi (disengagement) aktivite teorisinden on yıl sonra (1961) Elaine Cumming ve William E. Henry tarafından ve sosyolojideki fonksiyonalist teoriden temel alınıp aktivite teorisine bir tepki olarak geliştirilmiştir. Fonksiyonalist teoriye
göre toplum, kendinî oluşturan parçaların salt toplamından daha farklı bir bütündür; karşılıklı fonksiyonel bağıntılarıyla unsurların oluşturduğu veya çeşitli alt sistemlerden oluşmuş sisteme yaşamdan kopma/geri çekilme teorisi adı verilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisi; yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi ve bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Doğru cevap D'dir.

Sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları arasına; birbirlerine karşılıklı olarak bağımlı olan insanlar etkileşim ve ilişkilerinde devamlı olarak alışveriş; ilişkiler, verme ve geri alma denkleştirme ve insanlar sosyal ilişkilerinde ödül elde etme arayışı girmektedir. Doğru cevap B'dir.

'Çevrenin zihnindeki ben kişilik; benim zihnimdeki ben' e benlik adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.

"Çevrem beni mutlu tanıyor diye düşünüyorum" ifadesi sosyal benliğe aittir. Doğru cevap C'dir.

Etkileşim, düşünce yeteneğimizi mükemmelleştirirken düşünme etkileşim sürecini biçimlendirir. Farklı objeler farklı bireyler için farklı anlamlara gelir. “Bir ağaç, bir botanikçi, bir şair, bir marangoz... için farklı objedir.”gibi. Bu kavram etiketleme teorisi içinde yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sembolik etkileşimde anlamlar, sosyal bir bağlamda diğer bireylerle etkileşim içine girilerek oluşturulur. Sembollerin ortak anlamı, bireylerin birlikte ve birbirlerinin farkında olarak yaşamalarının sonucunda gelişir. Doğru cevap E'dir.

Bireyin sosyal yapıda işgal ettiği yer, mevki ve pozisyona "sosyal statü" adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.