YAŞLILARLA SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 9

Yaşlı ayrımcılığı: Lehinde ya da aleyhinde olarak bir kişiye yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, ön yargı, davranış ve kurumsal düzenlemelerdir.

Yaşlıyı mutlu kılacak toplumsal aktiviteler;

a. arkadaş, akraba ve komşularla olan ilişkileri kapsayan resmî olmayan aktiviteler (ki yaşamdan hoşnut olma ile arasında sıkı ve anlamlı ilişki mevcut olan aktiviteler bunlardır),

b. kendi başına yapılan aktiviteler,

c. dernek, kulüp vb. kapsamında yürütülen resmî aktiveler olarak üç kapsamda ele alınabilir

Yaşamdan geri çekilme/ kopma teorisi (disengagement) aktivite teorisinden on yıl sonra (1961) Elaine Cumming ve William E. Henry tarafından ve sosyolojideki fonksiyonalist teoriden temel alınıp aktivite teorisine bir tepki olarak geliştirilmiştir. Fonksiyonalist teoriye göre toplum, kendinî oluşturan parçaların salt toplamından daha farklı bir bütündür; karşılıklı fonksiyonel bağıntılarıyla unsurların oluşturduğu veya çeşitli alt sistemlerden oluşmuş bir sistemdir; örgütlü nüfusça örüntülenmiş norm ve değerleri içeren bir düzendir.

Toplum dinamik bir dengedir. Dolayısıyla ortaya çıkışından kaçınılamaz olan gerginlik ve sapmalara rağmen uyum, ahenk ve bütünleşme hedeftir, istenilendir. İç ve dış etkiler sosyal kontrol ve tampon kurumlarla eritilir. Ek olarak sosyal yapı, kültürel yapı, yapısal farklılaşma, sosyal tabaka, harmoni, aktör, statü ve rol de fonksiyonalist teorinin temel kavramları arasındadır. Bu anlamda fonksiyonalizmin fonksiyonel, disfonksiyonel, gizli fonksiyonlar ve açık fonksiyonlar gibi türlerine göre de tanımlamalar yapılabilmektedir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisi (continuity theory) de bu yaklaşımla ortaya çıkmıştır. Yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi, bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Süreklilik teorisine göre yaşlı birey, yeni görevlerden, kritik ve sevindirici gelişmelerden kaçınmak için çeşitli stratejiler geliştirmelidir. Çünkü yeni stratejiler geliştirmekten kaçınıp, yetişkinlik dönemindeki alışkanlıklarını ve davranış kalıplarını sürdürmesi başarılı bir yaşlanma için olumludur. Bunu başarabilir de. Zira meslek yaşamında edindiği davranış tarz ve biçimleri, yaşlılıkta iyi bir birikim olarak onda mevcuttur.

Alt kültür: : Bir toplumda hâkim olan kültür kalıbıyla bağlı olmakla birlikte dil, gelenek, değerler, sosyal normlar vb. noktalarda ve belli bir düzeyde farklılık gösteren insan gruplarının hayat tarzıdır.

Sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları:

• Birbirlerine karşılıklı olarak bağımlı olan insanlar etkileşim ve ilişkilerinde devamlı olarak alışverişe katılırlar.

• İlişkiler, verme ve geri alma denkleştirmesine dayanır.

• İnsanlar sosyal ilişkilerinde ödül elde etme arayışı içindedirler.

• Ödüllere, sosyal gruplarda ve sosyal etkileşimlerle ulaşılır.

• İnsanlar diğer insanlarla sosyal ilişkilerini sürekli olarak yenilerler çünkü insanlar yeni sosyal ilişkilerin ödüllendirici olduğunu düşünürler.

• İnsanların mutluluk veya mutsuzluklarının kaynağı diğer insanlardır.

Ayna benlik: Diğerlerinin yansımasında kendimizi gördüğümüz şeydir.

Etiketleme teorisine göre; bireyler kendilerini, başkalarının kendilerini nasıl tanımladıkları ve kendilerine karşı nasıl davrandıklarına bakarak değerlendirirler. Yaşlı insanlar da toplum tarafından sınıflandırılma ve tanımlandırılma biçimlerine göre düşünür ve hareket ederler. Çevresindeki kişilerin tepkileri, yaşlıları nasıl sınıflandırdığına ve algıladığına göre değişir. Örneğin, arabasını nereye park ettiğini unutan bir yaşlı yakınları tarafından bunak, aynısını yapan gençler ise dikkati dağınık olarak tanımlanacaklardır.

Gerontoloji, geriatri, gerontososyoloji, aktif yaşlanma ve yaşlı ayrımcılığı kavramları öne çıkan kavramlardır. Gerontoloji, yaşlanma sürecini, sağlık, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi-politiğin kesiştiği noktada sistematik olarak; geriatri, medikal açıdan ve gerontososyoloji de yaşlılık dönemini sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlarıyla inceleyen bilim dalıdır. Doğru cevap B’dir.

Toplum yaşlıyı dışladığı için yaşlı zorunlu olarak hayattan kopmaktadır.
Aktivite teorisine göre, bireyin öz benliğinin belirli rollere katılmasıyla oluştuğu da dikkate alındığında; toplumun kendilerinden uzaklaşmasını asgariye indirmek için yaşlılar, orta yaş dönemlerini mümkün olabildiğince uzatmalı, genç kalmalı, aktif olmalı ve genç görünmelidirler. Zira hayattan kopmamanın yolu aktiviteler bazında hayata sıkı sarılmaktır.  Yaşlı ayrımcılığı da, Lehinde ya da aleyhinde olarak bir kişiye yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, ön yargı, davranış ve kurumsal düzenlemelerdir. Doğru cevap A'dır.

Sanayi devrimiyle meydana gelen sosyal yapıdaki dönüşümler sonrası, daha çok “kalabalık içinde yalnızlık”, “yabancılaşma”, “anomi”, “sapkınlık” gibi realiteler ortaya çıkınca, artık birey-birey, birey-grup, grup-grup ilişkileri öncelikli hâle gelir. Sembolik etkileşimde anlamlar, sosyal bir bağlamda diğer bireylerle etkileşim içine girilerek oluşturulur. Sembollerin ortak anlamı, bireylerin birlikte ve birbirlerinin farkında olarak yaşamalarının sonucunda gelişir. Bu durum iletişimin kolay kurulmasını ve bireylerin birbirlerini anlamalarını sağlar. Teori, yaşlanma sürecini anlamlı şekilde etkileyen çevre ve bireyin etkileşimini tartışırken bireylerle toplum arasında karşılıklı bağımlılık üzerinde odaklanır. Doğru cevap C'dir.

Teoriye göre; yaşlılar ortak ilgileri, beklentileri, ortak rol değişimini paylaşır ve gençler tarafından soyutlanırlar. Yaşlılar benzer arka planlara, öz geçmişe, deneyime, değerlere, tutumlara, inanç ve yaşam biçimlerine sahip olanlarla etkileşime girmek için alt kültürleri biçimlendirmektedirler. Yaşlılar diğer yaş gruplarındaki insanlarla bağlarını azaltıp ve hatta koparıp benzer yaştakilerle arttırmaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

Süreklilik Teorisi içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. İçsel yapı, sabır, duygu, tecrübe, seçimler, eğilimler ve becerilerden oluşan yapıdır. Dışsal yapı da, kişinin geçmişte kazandığı beceriler, etkinlikler ve
farklı rollere ilişkin performansıyla bağlantılı yapıdır. Doğru cevap D'dir.

Modernleşme kuramına göre, modernleşmiş toplumlarda, modernleşmenin
yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerindeki olumsuz
etkilerinin dört temel boyutu, sağlık teknolojisi, ekonomik ve endüstriyel teknoloji, kentleşme ve eğitimdir. Doğru cevap B'dir.

Etiketlenme kuramına göre, yaşlılarla olan ilişkilerde birey veya çevrenin yaşlılık hakkındaki etiketlerine göre davranmak, ilişki oluşmazdan önce toplumsal ilişkinin belirlenmişliğini gösterir. Dolayısıyla etiketleme hem toplumun bütünleşmesini hem de yaşlı bireyin sosyalizasyonunu zorlaştırır. Yaşlılığın etiketlenmesi daha geniş bir davranış biçimine dönüştüğünde ise “ageizm”i (yaşlı ayrımcılığı) doğurur. Negatif etiketlendirmeyi kabul eden yaşlılar zorunlu olarak toplumla bağımlı bir ilişkiye girerler; bu bağımlılık sonucunda yaşlı, kendisini bir mağduriyetler bütünü olarak sosyal hayatın içine katar ve yaşlılık her alanda problemli bir alana dönüşür. Doğru cevap D'dir.

Aktivite teorisi, uyum ve başarılı bir yaşlanma için  yaşlının sosyal ilişki ve rollerini çoğaltıp aktif bir hayat yaşaması gerektiği üzerinde durur. Doğru cevap E'dir.

Rol kaybetme teorisine göre, birey toplum içinde asistanlık, babalık, kocalık, vatandaşlık statüsü gibi birtakım statülere sahiptir. Bireyin kontrolü dışında olan ve toplumun bireye uyguladığı değerlendirmeler için atfedilen statü ile bireyin sosyal hayat içindeki çabalarına işaret eden ve sonradan kazanılan statü ayrımında yaşlılık statüsü atfedilen statüler içinde yer alır. Statü sistemlerinde statü istikrarsızlığı, sınırdaki insan bunalımı adı verilen bir gerilim türü doğurabilir. Sınırdaki adam adı verilen kişinin ilk niteliği, kaybolan eski bildik dünyası ile bilinmeyenler veya değersizleştirmelerle dolu yeni dünyası arasındaki belirsiz alanda duyduğu güvensizlik duygusudur. Doğru cevap C'dir.

Ancak, teoriye bazı eleştiriler yöneltilmiştir. Yaşlılıkta her zaman aktif olmak, etkinlik/ faaliyet içinde bulunmak mümkün değildir. Devamlı aktif bir yaşlı insan tipini empoze
edilmekte ama bu pratikte pek fazla rastlanılan bir durum değildir. Her yaşlı eşit imkânlara sahip olamamaktadır. Orta yaşlı ve aktif insanın yaşlanınca da böyle kalmasını isteyip bunun uygulamada nasıl olabileceğine kesin bir açıklık getirememektedir. Genç insanların daima aktif olduklarının peşinen kabul edilmesine rağmen pratikte karşılığı mümkün görülmemektedir. Üstelik yaşlının aktif olma durumu, yaşlıların farklı ilgi, ihtiyaç ve fiziksel yetenekleri yanında geçmiş yaşamlarındaki deneyimlerine ve elde ettikleri nesnel kaynaklara göre farklılık gösterebilir. Dahası aktivitelerin koruyuculuğunun sonucu da kesin veya yaşam doyumuna etkisi zorunlu değildir. Zira yaşlının her an aktivitelerle yaşaması mümkün olmadığı gibi bir aktivite anında mutlu iken sonrasında aktivite öncesindeki hâlden daha doyumsuz bir hâle de gelebilmektedir. Hatta bazı yaşlılar pasif ama mutlu, bazıları aktif ama mutsuz olabilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Yaşlılık dönemi, bireyin genetik özelliklerine, yaşam alışkanlıklarına, beslenmelerine, çevre koşullarına ve kültürel değerlerine bağlı olarak erken ya da geç, sorunlu ya da az sorunlu bir süreç olarak kendini göstermektedir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.