YAŞLILARLA SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 11

Sosyal rol; Sosyal statünün normlarına ve toplumdaki bireylerin beklentilerine cevap verme hâlidir, bireyin ne yaptığını anlatır. Sosyal statü; Bireyin sosyal yapıda işgal ettiği yerdir, mevkidir, pozisyondur. Sosyal statü bir sosyal mevki ise sosyal rol de o mevkiinin uygulama yönü, aktif hâlidir.

1972’de Cowgil ve Holmes’in geliştirdikleri teori, modernleşmiş toplumlarda, modernleşmenin yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerindeki olumsuz etkilerinin dört temel boyutunu öne çıkarır. Modern öncesi yerleşik yaşama geçen tarım kültürlerinde toprağı ellerinde tutan yaşlılar toplumda saygın ve değer verilen kişiler olarak anılmaktayken; modern dönemde işe yaramaz, bağımlı kişiler konumuna düşmüşlerdir. Toplumlar daha modern hâle geldikçe yaşlıların konumunda bir gerileme görülmektedir.

Yaşlının yaşamının erken dönemindeki faaliyetleriyle, mevcut/ aktüel etkinlikleri arasındaki farkların/ değişikliklerin öğrenilmesini amaçlayan teori "aktivite teorisi"dir. Bu teori bireyin ilişkilerini merkeze alan mikro düzeydeki  yaşlının etkinliği üzerinde odaklaşır ve yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedefler.  Doğru cevap A'dır.

Yaşamdan geri çekilme/ kopma teorisi (disengagement) aktivite teorisinden on yıl sonra (1961) Elaine Cumming ve William E. Henry tarafından ve sosyolojideki fonksiyonalist teoriden temel alınıp aktivite teorisine bir tepki olarak geliştirilmiştir. Fonksiyonalist teoriye
göre toplum, kendinî oluşturan parçaların salt toplamından daha farklı bir bütündür; karşılıklı fonksiyonel bağıntılarıyla unsurların oluşturduğu veya çeşitli alt sistemlerden oluşmuş sisteme yaşamdan kopma/geri çekilme teorisi adı verilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisi; yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi ve bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Doğru cevap D'dir.

Sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları arasına; birbirlerine karşılıklı olarak bağımlı olan insanlar etkileşim ve ilişkilerinde devamlı olarak alışveriş; ilişkiler, verme ve geri alma denkleştirme ve insanlar sosyal ilişkilerinde ödül elde etme arayışı girmektedir. Doğru cevap B'dir.

'Çevrenin zihnindeki ben kişilik; benim zihnimdeki ben' e benlik adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.

"Çevrem beni mutlu tanıyor diye düşünüyorum" ifadesi sosyal benliğe aittir. Doğru cevap C'dir.

Etkileşim, düşünce yeteneğimizi mükemmelleştirirken düşünme etkileşim sürecini biçimlendirir. Farklı objeler farklı bireyler için farklı anlamlara gelir. “Bir ağaç, bir botanikçi, bir şair, bir marangoz... için farklı objedir.”gibi. Bu kavram etiketleme teorisi içinde yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sembolik etkileşimde anlamlar, sosyal bir bağlamda diğer bireylerle etkileşim içine girilerek oluşturulur. Sembollerin ortak anlamı, bireylerin birlikte ve birbirlerinin farkında olarak yaşamalarının sonucunda gelişir. Doğru cevap E'dir.

Bireyin sosyal yapıda işgal ettiği yer, mevki ve pozisyona "sosyal statü" adı verilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yaşamdan geri çekilme/kopma teorisi, yaşlılığın toplum içindeki işlevini açıklamak çabasındadır. Bu teoride, yaşlının sosyal pozisyon ve işlevleri incelenir; toplumsal ve yapısal açıdan yaşlanma, yaşlılık ve yaşlı ile toplum arasındaki ilişkiler dikkate alınır; toplumdan topluma yaşlılık ve yaşlanmanın farklı algılanabileceği belirtilir. Doğru cevap C'dir.

Etiketleme teorisine göre; bireyler kendilerini, başkalarının kendilerini nasıl tanımladıkları ve kendilerine
karşı nasıl davrandıklarına bakarak değerlendirirler. Yaşlı insanlar da toplum tarafından
sınıflandırılma ve tanımlandırılma biçimlerine göre düşünür ve hareket ederler. Doğru cevap D'dir.

Birey ve bireyin ilişkilerini merkeze alan mikro düzeydeki aktivite teorisi, yaşlının etkinliği üzerinde odaklaşır, yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedefler. Yaşlının yaşamının erken dönemindeki faaliyetleriyle, mevcut/ aktüel etkinlikleri arasındaki farkların/ değişikliklerin öğrenilmesini amaçlar. Doğru cevap A'dır.

Birtakım rol ve enerjilerini kaybeden yaşlılar, yaşamlarında kısa bir sürenin kaldığı düşüncesi ve azalan kapasitelerinden kaynaklanan ilgisizlik nedeniyle toplumsal beklentilerden uzaklaşmayı, yaşamdan geri çekilmeyi seçerler. Yaşlı, yaşlanmayla birlikte kendine döner ve toplumdan kopar, daha pasif roller arar ki bu kişisel doyum için gereklidir. Yaşlıların toplumsal rollerden geri çekilişinin hem yaşlı hem de toplum tarafından kabullenilişi, sağlıklı bir kabulleniştir. Zaten yaşlılık dönemindeki mutluluk, faal bir yaşamın ardından gelen pasifliktedir. Doğru cevap B'dir.

Teoriye göre; doğal değişimle birlikte yetişkinin geliştirmesi gereken uyum stratejileri içinde yer alan ‘rol bırakma’, yaşlı birey için uygun bir stratejidir. Başka deyişle evlilik, eşini kaybetmek, emeklilik gibi sosyal konumun değişmesinde eski rollerin bırakılarak yeni yaşama uyan rollerinin benimsenmesi, bu bakış açısına uygundur, aykırı değildir. Çünkü yaşlının topluma katkısının azalmasının yanında, bu yaşlarda görülmesi muhtemel sınırlılıklar (hastalıklar, eşin kaybı, statü kaybı, bağımlılık), bireyin farklı bir düzeyde topluma katılmasını gerektiren değişimlerdir. Bu durumda eski rol ve beklentilerin bırakılarak yeni ve gerçekçi durumlara uyum sağlama stratejileri geliştirmek, gerçekçi ve faydacı bir yaklaşımdır. Doğru cevap D'dir.

Alt kültür teorisi, 1970’lerin başında sosyal gerontologlar tarafından ortaya atılan ‘Yaşa Bağlı Tabakalaşma Teorisi’ ile yakın tezleri içermektedir. Zira yaşa bağlı tabakalaşma teorisine göre toplumlar, yaşa göre belirlenmiş tabakalar oluştururlar ve her yaş tabakası da kendi alt kültürünü geliştirir. Bireylerin içinde bulundukları yaş tabakaları onların sosyal konumlarını ve rollerinin belirler. Tabakalar arasındaki geçişler ancak (yaşlılığa doğru) tek yönlüdür ve zamana bağlı olarak değişimler gösterebilir. Doğru cevap E.

1972’de Cowgil ve Holmes’in geliştirdikleri teori, modernleşmiş toplumlarda, modernleşmenin yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerindeki olumsuz etkilerinin dört temel boyutunu (sağlık teknolojisi, ekonomik ve endüstriyel teknoloji, kentleşme ve eğitim) öne çıkarır. Doğru cevap E'dir.

Kişi için eylemin sonucu değerli oldukça, kişinin o eylemi gerçekleştirme eğilimi fazla olacaktır ifadesi sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları arasında değer önermesine karşılık gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

Anomi: Sözlükte yasasızlık, normsuzluk, kuralsızlık anlamına gelir. Bir toplumun üyelerinin nerede ve nasıl hareket edeceklerini belirleyen normlara, kurallara bağlılığın zayıflaması sonucunda, bireylerin bir çeşit düzensizlik, kararsızlık, karamsarlık, belirsizlik içine düşmelerini ifade eden kavramdır.
Benlik: Çevrenin zihnindeki ben kişilik; benim zihnimdeki ben benliktir.
Ayna benlik: Diğerlerinin yansımasında kendimizi gördüğümüz şey.
Rol oynama: Benliğin sosyal yönü roldür: hemşire, arkadaşıyla yaptığı kavgaya rağmen, sempatik görünebilir, gülebilir gibi.
Durum tanımı: Önemli olan durumun gerçekte ne olduğu değil; katılanların (aktörlerin) o durumu nasıl tanımladıklarıdır. Doğru cevap A'dır.