YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ

Fiziksel istismar; yaşlı bireye bakan aile üyesi, bakıcı ya da yaşlının güvendiği birişi tarafından yaşlınınkasıtlı olarak ağrı ve acı verici bir şekilde, uygunsuz bir ölçüde yaralanması (örn; tırmalanma, ısırılma, tokatlanma, ittirilme, çarpma, şiddetli dövülme vb. ile), saldırıya uğraması, bir silahla (örn; bıçak, tabanca veya başka bir nesne ile) tehdit edilmesi durumunda oluşur.

Ekonomik istismar/sömürü; parasal ya da kişisel yarar, kar veya kazanç sağlamak için yaşlının kaynaklarının yetkisiz veya uygunsuz kullanımıdır. Örneğin; sahtecilik, para veya malın çalınması ya da kötüye kullanılması, vasiyet ya da vekaletnamenin uygunsuz kullanımı.

Yaşlı istismarı ve ihmalinde hem yaşlı hem de bakım veren açısından bazı risk faktörleri bulunmaktadır. Yaşlı bireyin kendisinden kaynaklanan risk faktörleri; • 75 yaş ve üzerinde olma • Kadın olma • Dul olma/yalnız yaşama • Eğitim seviyesi/hiç eğitim almamış olma • Sosyal güvencenin olmaması • Ekonomik bağımlılık • Çocuğunun/akrabasının evindeikametetme • Dört ya da daha fazla kişi ile birlikte/geniş ailede yaşama • Hafif/orta bilişsel bozukluğu olma (Alzheimer vb. rahatsızlıklar) • Kronik hastalığı bulunma/Fiziksel ve mental bozukluk Fiziksel engeli bulunma • Günlük yaşam etkinliklerinde yetersiz olma/başkalarına bağımlı olma • Aile içi ilişkilerinin kötü olması

Sağlık öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular; • Farklı iyileşme sürelerinde değişik yaralar • Sık sık acil başvuruları • Konstipasyon, diyare gibi eliminasyon bozuklukları • Yoğun somatik şikayetler • Yeme bozukluğu ve yeme alışkanlıklarında değişiklik • Madde bağımlılığı • Depresyon/intihar girişimi/düşük benlik saygısı • Posttravmatik stres sendromu • Yalnızlık/umutsuzluk hissetme • Kronik yorgunluk • Apati • Uyku bozuklukları • Psikiyatri kliniğine yatış

İkincil Koruma İstismar ve ihmale uğramış yaşlının yakınları, sağlık personeli ve yaşlıya hizmet veren kişiler tarafından erken dönemde farkedilmesiyle gerekli önlemlerin alınması ile yaşlıların yaşamlarını yitirmelerinin, uğradıkları şiddete bağlı olarak kalıcı fiziksel sağlık sorunları oluşmasının ve yaşlı bireyin ruhsal sağlığının ve yaşam kalitesinin bozulmasını engellenmesidir.

İstismar ve ihmali önlemede toplumsal yaklaşım önemlidir. Yaşlı istismar ve ihmallerinde en önemli sorun problemin farkında olunmaması ve saptanmasındaki zorluklardır. • Yaşlıların istismardan korunmaları konusunda yaşlıları bilgilendirmek ve farkındalık yaratmak • İstismar kurbanı yaşlı bireylerin nereden yardım alabilecekleri hakkında danışmanlık yapmak • Gerekli durumlarda kurumlara yerleştirilmeleri konusunda sektörler arası işbirliğinde bulunmak • Bağımlı yaşlısı olan ailelere sosyal iletişim ve destek sağlamak • Yaşlı bireyin yaşam kalitesinin arttırılması ve bağımsızlığı için aileyi eğitmek, desteklemek ve cesaretlendirmek • İstismara yol açan ailesel ve kişisel problemlerle başa çıkmak için tedavi ve danışmanlık hizmeti almaya cesaretlendirmek • Sağlık çalışanlarının anamnez alırken soracakları soruları doğru seçmesi, suçlayıcı, yargılayıcı olmaması ve ayrıntılı fizik bakı yapması • İstismarın nedenlerinin, sonuçlarının ve önlenmesinin araştırılması ya da araştırılmasına katkıda bulunulması • Hemşirelerin istismar ve ihmali önlemeye odaklanarak hemşirelik süreci ve planı geliştirmeleri, sosyal hizmet çalışanları ile yakın bir çalışma içinde olmaları • Her toplum şiddet olaylarına karşı hükümet programları, yasal düzenlemeler, medya, resmi ve gönüllü kuruluşlar, eğitim kurumları vb. aracılığıyla çalışmalar yapmalıdır.

Rol Bırakma Teorisi • Emeklilik ya da dulluk sonucunda bazı roller kaybolur. • Bu durum bireyin ailesine, mesleğine/işine ve topluma ait oluşluluğunu olumsuz olarak etkiler.

Sosyal destek, bireyin ilişkilerinin niceliği ya da niteliğinden çok, gereksinim duyduğu anda yardım alabileceği kişinin var olduğu algısıdır. Algılanan sosyal destek, bir anlamda, kişinin kendine biçtiği genel değerdir. Başkaları tarafından sevildiğini, sayıldığını, gerektiği zaman yardım bulacağını, ilişkilerinin doyum verici olduğunu düşünen kişinin algıladığı sosyal destek fazladır. Sosyal destek kapsamı içerisinde; duygusal destek; ilgilenme, empati, değer verme sayılabilir.

Yaşlı bireyin kendisinden kaynaklanan risk faktörleri;
• 75 yaş ve üzerinde olma
• Kadın olma
• Dul olma/yalnız yaşama
• Eğitim seviyesi/hiç eğitim almamış olma
• Sosyal güvencenin olmaması
• Ekonomik bağımlılık
• Çocuğunun/akrabasının evindeikametetme
• Dört ya da daha fazla kişi ile birlikte/geniş
ailede yaşama
• Hafif/orta bilişsel bozukluğu olma (Alzheimer vb. rahatsızlıklar)
• Kronik hastalığı bulunma/Fiziksel ve mental bozuklu

• Fiziksel engeli bulunma
• Günlük yaşam etkinliklerinde yetersiz
olma/başkalarına bağımlı olma
• Aile içi ilişkilerinin kötü olması

Huzur evinde barınma bu risk faktörlerinden biri değildir. Doğru cevap D'dir.

İstismar eden kişiden kaynaklanan risk faktörleri:
• Üstlendiği bakım rolünü benimsememesi
ve zorunlu yapması
• Bakım verdiği kişiyle zıt olması ve kırgın
roller üstlenmesi
• Kişilik problemleri (düşünce ve davranışlarını
kontrol edememe, benlik saygısını yitirme)
• Yaşanılan ev tipi
• Parasal ve tıbbi problemler
• Ekonomik olarak yaşlı bireye bağımlı olası
• Evlilik çatışması
• İşsizlik
• Madde bağımlısı olma
• Şiddet ve istismarı çözüm olarak algılaması
• Daha önceden kendisinin istismara maruz
kalması
• Aile içi dinamiklerinin bozulması

Evli olma bu risk faktörlerinden biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Ev dışında şiddet, aile öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgulardan biridir. Diğer şıklarda verilen durumlar ise sağlık öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgulardır. Doğru cevap B'dir.

Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Doğru cevap A'dır.

Psikolojik/duygusal istismar; yaşlı birey zorlayıcı taktiklere ya da tehdit eylemlerine maruz kaldıktan sonra yaşlının travma deneyimlemesi ile oluşur. Örnek olarak aşağılama veya utandırma, telefon, para ya da diğer kaynaklara erişimi kısıtlayan ya da yasaklayan kontrol edici davranışlar, sosyal izolasyon, saygısızlık, ihtiyaçların önemsizleştirilmesi ya da göz ardı edilmesi, mallarını tahrip etme ya da zarar verme gibi davranışlar verilebilir. Doğru cevap B'dir.

istismar ve ihmal yaşlıları inciten, yaralayan, psikososyal sorunlara yol açan önlenebilir bir sorundur. Doğru cevap B'dir.

Vital bulgularda yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular; otonom yanıtlar (kan basıncında ve nabız hızında yükseklik, fazla terleme …) ve aşırı zayıf ya da aşırı kilolu olmadır. Diğer şıklarda verilen bulgular ise sağlık öyküsünde yaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgulardır. Doğru cevap A'dır.

Yaşlının bedensel ihtiyaç duyduğu beslenme, giyinme, kişisel hijyen, ısınma, ekonomik kaynak gibi gereksinimlerinin karşılanmaması, yaşlının bedensel ve ruhsal sağlık gereksinimlerini sağlamada yetersizlik (bu yaşlının tedaviyi reddettiği durumları içermez), ilgi eksikliği, iletişim kurmaktan kaçınılması, yaşlıyı sağlık ve güvenlik zararlarından korumada yetersizlik gibi durumları içerir ancak bunlarla da sınırlandırılamaz. Doğru cevap A'dır.

Genel görünüşteyaşlı istismar ve ihmalini düşündürecek bulgular şöyledir:
• Korkulu/endişeli/hiper ya da hipoaktif
• Kötü hijyen ve uygunsuz ve yetersiz giyinme
• Kötü beslenme/stres ve yorgunluk bulguları
• Yaklaşıldığı ya da dokunulduğunda irkilme
• Uygunsuz ve anksiyeteli beden dili

Doğru cevap E'dir.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Alo 183 Aile, Kadın, Çocuk, Yaşlı ve Engelli Sosyal Destek Hattı, ihmal, istismar ve şiddet vakaları ihbarında durumun aciliyetini göz önünde tutarak, vakanın bulunduğu ilin acil müdahale ekip sorumlusuna, kolluk kuvvetlerine bildirmektedir. Doğru cevap C'dir.

Fiziksel istismar; yaşlı bireye bakan aile üyesi, bakıcı ya da yaşlının güvendiği birişi tarafından yaşlınınkasıtlı olarak ağrı ve acı verici bir şekilde, uygunsuz bir ölçüde yaralanması (örn; tırmalanma, ısırılma, tokatlanma, ittirilme, çarpma, şiddetli dövülme vb. ile), saldırıya uğraması, bir silahla (örn; bıçak, tabanca veya başka bir nesne ile) tehdit edilmesi durumunda oluşur.

Psikolojik/duygusal istismar; yaşlı birey zorlayıcı taktiklere ya da tehdit eylemlerine maruz kaldıktan sonra yaşlının travma deneyimlemesi ile oluşur.