YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ

Hemorajik svh'ın nedenleri hipertansiyon, anevrizma, diabet, travmalar iken inme sonuçlarındandır.

Yaş, cinsiyet, aile öyküsü/genetik, ailede SVH ya da geçici iskemi değiştirilemeyen risk faktörlerindenken alkol kullanımı değiştirilebilir risk faktörüdür.

Kan basıncının düzenli takip edilmesi, sigaradan uzak durmak, kalp hastalıklarının tedavi edilmesi, obez olanların kilo vermesi ve fiziksel aktivitelerin artırılması svh'ın koruma faktörleri arasındayken kötü huylu kolesterolün artırılmasından çok azaltılması birincil  koruma faktörüdür.

Kan basıncını takip etmek, kan şekerini düzenlemek, hareketi artırma, ilaçları uygun şekilde kullanma svh'ın ikincil koruma faktörlerindenken LDL yi düşürmek değil yükseltmek ikincil koruma faktörüdür.

Kuvvetsizlik/zayıflık, kaslarda kasılma, sertlik, ağrılı kas spazmı, denge ve koordinasyon bozukluğu, dil kullanma problemi yaşama svh'ın etkisi iken uyku problemi yaşama  svh'ın etkisi değildir.

SEREBROVASKÜLER HASTALIK: SVH tüm dünyada ölüm nedenleri arasında ön
sırada yer almaktadır. Dünyada ikinci sırada ölüm nedeni olarak bildirilen SVH, Türkiye’de de dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölüm nedenleri arasında %24.7’lik yüzde ile kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada yer almaktadır.

Beynin bir bölgesine kan sağlayan arterin (atardamarın) daralması veya tıkanması sonucu o bölgeye kan gitmemesi nedeniyle gelişen patolojik duruma
iskemik SVH denir. Tüm SVH’lerin yaklaşık %80- 85’i iskemiye bağlıdır. İskemik SVH’da iki ana neden söz konusudur; a. Tromboz b. Emboli
a. Tromboz: Tromboz serebral iskeminin en yaygın tipidir. Serebral infarktlar (damar tıkanıklığı) çoğu kez aterosklerotik bir damarın tıkanması sonucu ortaya
çıkmış olup buna tromboz denir. Tıkanma serebral damarların servikal veya intrakranial bölümünde olabilmektedir. Burada beyin kan akımında yavaşlama, damar yapısında değişiklikler, pıhtılaşma bozuklukları ile hiperlipidemi (kan kolesterol seviyesinin artması) vb. risk faktörleri artırıcı rol oynamaktadır.

Hemorajik SVH: Kanama nedenleri arasında hipertansiyon (yüksek tansiyon), anevrizma (damarlarda yırtılma), diabet ve travmalar sayılabilmektedir. Literatürde yetişkinlerde görülen hemorojik SVH türünün en önemli nedeninin hipertansiyon olduğu bilinmektedir.

SVH Risk Faktörleri: SVH’ın %80’i önlenebilir nedenlerle gelişmektedir. SVH risk faktörleri değiştirilebilir ya da değiştirilemez risk faktörleri olarak sınflandırılır. Değşitirilemeyen Risk Faktörleri: Yaş, cinsiyet, ırk, aile öyküsü/genetik, ailede SVH ya da geçici iskemik atak öyküsü

SVH İyilesme Süreci: En fazla iyileşme SVH sonrası ilk 3-6 ayda görülür ve zamanla azalır. Bu nedenle SVH sonrası yapılan rehabilitasyon ve bakım önemlidir. Bu durum 6 ay sonrası iyileşme olmadığını göstermez, ancak ilk 6 aydaki kadar hızlı iyileşme olmaz.

SVH Korunma: Tüm kronik hastalıklarda oldugu gibi SVH’da korunma üç basamaklıdır. I.koruma hastalığın ortaya çıkmasının önlenmesi, II. Koruma hastalığın uygun şekilde tedavisi, III. Koruma rehabilitasyonu içerir.
II. Koruma: Kan basıncı, kan sekeri (diyabet hastaları için), LDL kontrolü, sigara ve alkol içmeme, hareketi artırma, ilaçları uygun şekilde kullanma gibi davranışsal faktörleri içerir.

Bilinç Düzeyleri;
1. Bilinçli olma; uyanık ve farkında olma
2. Letarji: Uyarılarak uyanma, uykulu hal ve farkında olma
3. Stupor: Tekrarlayan ağrılı uyarılarla uyanma ve farkında olma durumu baskılanmış
4. Vejetatif (bitkisel hayat): Uyanık fakat farkında değil
5. Koma: hem uyanık hem de farkında değil.

Kontraktür SVH sonrası en ağrılı komplikasyonlardandır. Kontraktür kasları ve eklemleri destekleyen dokuların fibrozisi ve kısalması sonucu olusan, pasif gerilmeye karşı yüksek direnç gösterme ve sabit kalma durumudur. Bu nedenle hastalarda hareket zorluğu gelişebilir.

Duyusal Sorunlar: Apraksi önceden öğrenilmiş motor becerileri komutla ya da taklit yoluyla yapma becerisinin eksikliği olarak tanımlanır. Sağ beyin küresindeki
inmeden sonra olur. Anlama ya da paralizi ile ilgili olmaksızın motor hareket ya da becerileri planlama ya da uygulamada görülen sorundur.

Konstipasyon: SVH sonrası konstipasyonun tedavisi üriner inkontinans tedavisinden daha kolaydır. Probleme bağlı olarak dışkının yumuşatılması ve uyarımın artırılması için hacminin artırılması gerekebilir.
Buna yönelik bakım konuları;
• Yeterli sıvı ve lif alımını artırmak (yeşil sebze ve meyve tüketimi)
• Posalı gıda alımını artırmak (kuru fasülye, nohut, mercimek)
• Egzersiz ve aktiviteyi artırmak
• Düzenli dışkılama alışkanlığı (her gün aynı saatte, örneğin kahvaltı sonrası dışkılama alışkanlığı)
• Sabahları aç karnına ılık su tüketimi, kayısı ve erik kompostosu gibi yiyecekler yardımcı olabilir.

Serebrovasküler hastalıklar (SVH), inme, felç ya da beyin krizi, apoplexy olarak adlandırılabilir. SVH travma dışı bir nedenle beynin bir bölümüne olan kan akımının yavaşlaması ya da durmasına yol açan bir durumdan kaynaklanan beyin hasarıdır. Kan akımı kesintiye uğradığında beyin oksijen ve besin desteğinden mahrum kalır ve hücre ölümü oluşur. Bu durumda bilişsel, duyuşsal, motor ve duygusal sorunlar ortaya çıkar. Nörolojik semptomlar 24 saatten uzun sürüyorsa, SVH tanısı konmakta, 24 saatten daha kısa süreli bölgesel nörolojik defisit ya da geçici İskemik Atak (GİA) olarak tanımlanmaktadır ve önem taşımaktadır. SVH tüm dünyada ölüm nedenleri arasında ön sırada yer almaktadır. Dünyada ikinci sırada ölüm nedeni olarak bildirilen SVH, Türkiye’de de dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölüm nedenleri arasında %24.7’lik yüzde ile kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada yer almaktadır. Dünya Sağlık Örgütü global sağlık tahminleri raporunda ölümlerin 6.7 milyonunun SVH nedeniyle geliştiğini belirtmiştir. SVH tüm yaş gruplarını etkileyebilir. Bununla birlikte 65 yaş üstü bireylerde SVH daha sıktır ve 55 yaş üstü hem erkek hem de kadınlarda iki katına kadar çıkmaktadır.

Tromboz: Tromboz serebral iskeminin (beyin dokusunun beslenememesinin) en yaygın tipidir. Serebral infarktlar (damar tıkanıklığı) çoğu kez aterosklerotik (sertleşmiş) bir damarın tıkanması sonucu ortaya çıkmış olup buna tromboz denir. Tıkanma serebral damarların servikal veya intrakranial bölümünde olabilmektedir. Burada beyin kan akımında yavaşlama, damar yapısında değişiklikler, pıhtılaşma bozuklukları ile hiperlipidemi (kan kolesterol seviyesinin artması) vb. risk faktörleri artırıcı rol oynamaktadır

Sayfa 97 tablo 7.1

Tüm kronik hastalıklarda olduğu gibi SVH’da korunma üç basamaklıdır.

I.koruma hastalığın ortaya çıkmasının önlenmesi, II. Koruma hastalığın uygun şekilde tedavisi, III. Koruma rehabilitasyonu içerir. I. Koruma; Riski belirlemek için aile öyküsünün alınması, kan basıncının düzenli takip edilmesi, 60 yaş üstü bireylerin tansiyonu 150/90 altında olmalı, sigaradan uzak durulmalı, kötü huylu kolesterolün azaltılması, kalp hastalıklarının tedavi edilmesi, diyette sodyum (tuzun) kısıtlı olması, obez olanların kilo vermesi ve fiziksel aktivitelerin artırılması olarak sıralanabilir. II. Koruma: Kan basıncı, kan şekeri (diyabet hastaları için), LDL kontrolü, sigara ve alkol içmeme, hareketi artırma, ilaçları uygun şekilde kullanma gibi davranışsal faktörleri içerir. III. Koruma: Rehabilitasyon hizmetlerini içerir.

SVH’a Bağlı Gelişebilecek Komplikasyonlar

• Aspirasyon pnömonisi

• Derin ven trombozu ve akciğer embolisi

• Bası yarası

• Nöbetler

• Sinirlilik

• Enfeksiyonlar

• Düşmeler ve kazalar

• İdrar ve gaita problemleri

• Yutma güçlüğü ve yeterince beslenememe

• Hareket sorunları

• Konuşma sorunları