Yaşlıda Sosyal Destek, İhmal, İstismar ve Bakım

Savunmasız bir yaşlıya, yaşlının güvendiği bir konumda olan bir  bakıcı ya da bir başka kişi tarafından (zarar vermek amaçlansın ya da amaçlanmasın) ciddi bir zarar verme riski oluşturan ya da zarar veren kasıtlı eylemler olarak tanımnlanır.

Yaşlı istismarı dört grupta gruplandırılabilir: (a) fiziksel istismar, (b) cinsel istismar/kötü niyetli cinsel temas, (c) psikolojik/duyusal istismar ve (d) ekonomik istismar.

Yaşlı ihmali tipleri üç grupta toplanabilir: (a) bekım vericinin ihmal, (b) kendi kendini ihmal ve (c) terk etme.

İstismara yol açan kişilerden kaynaklanan risk faktörleri şunlardır:

1. Üstlendiği bakım rolünü benimsememesi ve zorunlu yapması
2. Bakım verdiği kişiyle zır olması ve kırgın roller üstlenmesi
3. Kişilişk problemleri
4. Yaşıanılan ev ortamı
5. Maddi ve tıbbi sorunlar
6. Ekonomik olarak yaşlı bireye bağımlı olması
7. Evlilik çatışması
8. İşssizlik
9. Madde bağımlısı olma
10. Şiddet ve istismarı çözüm olarak algılanması
11. Daha önceden kendisinin istismara maruz kalması
12. Aile için dinemaiklerinin bozulması

Yaşlı bireye yönelik ekonomik istismar parasal ya da kişisel yarar, kar ve kazanç sağlamak için yaşlının kaynaklarının yetkisiz ya da uygunsuz kullanılması olarak yapılabilmektedir.

Yaşlının kendi kendine dikkat ve özeni sağlamada yetersiz olması yaşlının kendi kendini ihmali olarak tanımlanabilir.

Yaşlı ihmal ve istismarında yaşlı bireyin kendisinden kaynaklanan riskler şöyle sıralanabilir:

1. 75 yaş üzerinde olma
2. Kadın olma
3. Dul/yalnız olma
4. Eğitim seviyesi/hiç eğitim almamış olma
5. Sosyal güvencenin olmaması
6. Çocuğunun/akrabasının evinde yaşaması
7. Dört ya da daha fazla kişi ile birlikte geniş ailede yaşama
8. Hafif orta bilişsel bozukluğu olma
9. Fiziksel ya da bilişsel kronik hastalığı bulunma

Yaşlının korkulu /endişeli / hiperaktif ya da hipoaktif olması

Kötü hijyen ve uygunsuz ve yetersiz giyinme,

Kötü beslenme/stres ve yorgunluk bulguları

Yaklaşıldığı ya da dokunulduğunda irkilme

Uygunsuz ve anksiyeteli beden dili

Yaşlı ihmal ve istismarını düşündürebvilecek vital bulgular şunlardır:

1. Otonom yanıtlar (kan basıncında ya da nabızda hızında yükseklik)
2. Aşırı zayıf ya da aşırı kilolu olma

Gözlerde görülen ve olası bir yaşlı ihmal ya da istismarını ortaya koyabilen özellikler şunlardır:

1. gözlerde şişlik/keonjektival
2. retinal kanama
3. göz altlarında morluk
4. görme kaybı olmasına rağmen gözlüğünün olmaması

Birincil koruma yşlılara yönelik ihmal ve istismarın hiç oluşmaması yönünde alınan ölnemlerdir. Bunlar daha çok ülke genelinde ve yerel düzeyde soruna yönelik makro düzeydeki düzenlemeleri içerir. 

İkinci koruma istismar ve ihmale uğramış yaşlının yakınları, sağlık personeli ve yaşlıya hizmet veren kişiler tarafından erken dönemde fark edilmesi ve gerekli önlemlerin alınmasıyla yaşlıların yaşamlarını yititrmelerinin, uğradıkları şiddete bağlı olarak kalıcı fiziksel sağlık sorunları oluşmasının ve yaşlı bireyin ruhsal sağlığının ve yaşam kalitesinin bozulmasının engellenmesidir.

Üçüncül koruma istismar ve ihmale uğramış yaşlı bireylerin toplum yaşamına yeniden dönüşünü sağlayacak rehabilitasyon hizmetleridir. 

Yaşlı ihmal ve istismarında alınabilecek önlemler:

1. Yaşlıların istismardan korunmaları konusunda yaşlıları bilgilendirmek ve farkındalık yaratmak
2. İstismar kurbanı yaşlı bireylerin nereden yadrım alabilecekleri hakkında danışmanlık yapmak
3. Gerekli durumlarda kurumlara yerleştirilmeleri konusunda sektörler arası işbirliğinde bulunmak
4. Bağımlı yaşlısı olan ailelere sosyal iletişim ve destek sağlamak
5. Yaşlı bireyin yaşam kalitesinin arttırılması ve bağımsızlığı için aileyi eğitmek, desteklemek ve cesaretlendirmek
6. İstismara yol açan ailesel ve kişisel problemlerle başa çıkmak i.in tedavi ve danışmanlık hizmeti almaya cesaretlendirmek
7. Sağlık çalışanlarının anamnez alırken soracakları soruları doğru seçmesi, suçlayıcı, yargılayıcı olmaması ve ayrıntılı fiziki bakı yapması
8. İstismarın nedenlerinin, sonuçlarının önlenmesinin araştırılması ya da araştırılmasına katkıda bulunulması
9. Hemşirelerin ihmal ve istismarı öönlemeye odaklanarak hemşirelik süreci ve planı geliştirmeleri, sosyal hizmet çalışanlarıyla yakın bir çalışma içinde olmaları
10. Şiddet olaylarına karşı hükümet programları, yasal düzenlemeler, medya, resmi ve özel kuruluşlar, eğitim kurumlar aracılığıyla çalışmalar yapmak 

Yaşlılarda sosyal destek sosyal ilişkide bulunan kişi sayısı, gereksinim duyan bireye yardım eden kişi sayısı, bireyin sosyal ilişkilerinin niteliği ve elde edilebilirlik algısı olmak üzere dört farklı biçimde tanımlanabilir.

Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu konuda gecikme gösteren sağlık mensububir (1) yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.

Yaşlılarda sosyal destek kapsamında ele alınan etkinlik teorisi (a) yaşlının etkinlik durumunu önceki yaşam biçimi, sosyoekonomik durumu ve sağlık düzeyi belirler, (b) yaşlı bireyin yaşamdaki etkinliğinin giderek azaldığı kabul edilmekle birlikte, toplumun yaşlı bireyden elini çeknesi ile asıl toplumsal etkileşim azalmaktadır.

Rol bırakma teorisi emeklilik ya da dulluk sonucunda bazı rolelrin kaybolması olarak açıklanır. Bu durum bireyin ailesine, mesleğine/işine ve topluma ait oluşluluğunu olumsuz olarak etkiler.

İlişki kesme teorisi yaşlılığın toplumsal yavaş yavaş geri çekilmesi sürci olarak ele alınmasıdır. Fiziksel etkinlikleri azalırkan toplumsal olarak da bir uzaklaşma yaşar ve kendi iç dünyalarına çekilirler. Aynı zamanda rolelrin kabı/azalması da söz konusudur.

Toplumsal değişim teorisi gelişen toplumlaardaki yaşlıların yapabildikleri ve teknolojik gelişim hızı ve olanaklarının denk olmaması, bu değişim hızına yetişemeyen ya da beklentileri karşılayamayan yaşlı birey de zaman zaman modası geçmiş bulunmakta ve bu durum yaşlı bireyin güvenlik, sayıgı, sevgi, ait olma ve tanınma gibi gereksinimlerini tehdit etmektedir. 

Reçetelenmemiş ilaç kullanımı, doktor yönergelerine uymama