Serebrovasküler Hastalık ve Bakımı

İskemik ve hemorajik olarak sınıflandırılmaktadır. İnsan beyninin karmaşık anatomisi ve damarlanması nedeniyle SVH’ın klinik görünümü
farklılık gösterir. Bu nedenle birbirinin aynısı SVH
yoktur ve hepsi bireyselleşmiş tıbbi ve bakım gerektirir. Hangi tip SVH olursa olsun beyin kan
akımının azalmasına bağlı nörolojik bozukluklar
gelişebilir

İskemik SVH : Beynin bir bölgesine kan sağlayan arterin (atardamarın) daralması veya tıkanması sonucu o bölgeye kan gitmemesi nedeniyle gelişen patolojik duruma iskemik SVH denir. Tüm SVH’lerin yaklaşık
%80- 85’i iskemiye bağlıdır. İskemik SVH’da iki ana neden söz konusudur; a. Tromboz b. Emboli 

Hemorajik SVH zayıf beyin kan damarlarının
yırtılmasını ve beyin içine ya da kafatası içinde bulunan boşluklara kanama sürecini ifade eder. Beyin kanamasında ölüm oranı damar tıkanmasına
göre daha yüksektir. Hemorajik SVH iskemi ve
kafa içi basınçta artışa neden olabilir. Şiddetli baş
ağrısı, bulantı-kusma gelişebilmektedir. Belirtiler
genellikle ani başlar ve hasta hızla kötüleşmektedir. Kanama nedenleri arasında hipertansiyon
(yüksek tansiyon), anevrizma (damarlarda yırtılma), diabet ve travmalar sayılabilmektedir. Literatürde yetişkinlerde görülen hemorojik SVH türünün en önemli nedeninin hipertansiyon olduğu
bilinmektedir

Yaş
Cinsiyet
Irk
Aile öyküsü/genetik
Ailede SVH ya da geçici iskemik atak öyküsü

a. Kesinleşmiş Faktörler
Hipertansiyon
Diabetes mellitus
Kalp hastalıkları
Hiperlipidemi
Sigara
b. Kesinleşmemiş veya Yeni Risk
Faktörleri
Metabolik sendrom
Alkol kullanımı
İlaç kullanımı ve bağımlılığı
Pıhtılaşma hastalıkları
Doğum kontrol hapı kullanımı
Enfeksiyon
Migren
Uykuda solunum bozuklukları

Beş önemli uyarıcı belirtisi bulunmaktadır.
• Vücudun bir tarafında yüz, kol ve bacakta ani güçsüzlük ve zayıflık
• Baş dönmesi, denge ve koordinasyon kaybı
• Ani, şiddetli ve açıklanamayan baş ağrısı
• Ani konfüzyon (bilinç bulanıklığı) ve konuşma ve anlamada güçlük
• Bir ya da her iki gözde görmede bozulma

Etkilenen bölgenin karşı tarafında hemipleji, hemianestezi, hemianopsi
(görme sorunu)
Baş ve gözlerin etkilenen beyin tarafına doğru dönmesi
Yutma güçlüğü
İdrar yapma problemleri
Konuşma bozukluğu, konuşmada sesin alçaklık ve yüksekliğini ayarlayamama
Giyinme sorunları
Etkilenen beyin bölgesinde hemipleji
Konuşulan dili anlamada yetersizlik
Bozuklukların farkında olmama

SVH’da
korunma üç basamaklıdır. I.koruma hastalığın ortaya çıkmasının önlenmesi, II. Koruma hastalığın
uygun şekilde tedavisi, III. Koruma rehabilitasyonu içerir.
I. Koruma; Riski belirlemek için aile öyküsünün alınması, kan basıncının düzenli takip
edilmesi, 60 yaş üstü bireylerin tansiyonu
150/90 altında olmalı, sigaradan uzak durulmalı, kötü huylu kolesterolün azaltılması, kalp hastalıklarının tedavi edilmesi,
diyette sodyum (tuzun) kısıtlı olması, obez
olanların kilo vermesi ve fiziksel aktivitelerin artırılması olarak sıralanabilir.
II. Koruma: Kan basıncı, kan şekeri (diyabet
hastaları için), LDL kontrolü, sigara ve alkol içmeme, hareketi artırma, ilaçları uygun
şekilde kullanma gibi davranışsal faktörleri
içerir.
III. Koruma: Rehabilitasyon hizmetlerini içerir.

Kuvvetsizlik/zayıflık (hemiparezi) ya da güç
kaybı/paralizi (hemipleji),
• Kaslarda kasılma, sertlik, ağrılı kas spazmı,
• Denge ve koordinasyon bozukluğu,
• Konuşulanı zorlukla anlama ya da yazma,
doğru harfleri bilme fakat açık bir şekilde
söyleyememeyi içeren dil kullanma problemi,
• Vücudun bir tarafında duyuların farkında
olmama/ hissetmeme,
• Ağrı, batma ya da duyu kusuru,
• Düşünme, dikkat ya da öğrenme ile ilgili
hafıza problemleri,
• SVH etkilerinin farkında olmama,
• Yutma güçlüğü,
• Barsak veya mesane kontrolüne ilişkin
problemler,
• Yorgunluk,
• Cinsel disfonksiyon,
• Hisleri kontrol etmede zorluk,
• Depresyon,
• Günlük işlerini yapmada zorlanmadır

Aspirasyon pnömonisi
• Derin ven trombozu ve akciğer embolisi
• Bası yarası
• Nöbetler
• Sinirlilik
• Enfeksiyonlar
• Düşmeler ve kazalar
• İdrar ve gaita problemleri
• Yutma güçlüğü ve yeterince beslenememe
• Hareket sorunları
• Konuşma sorunları

Genel olarak SVH’da uygulanan tedaviler şu şekilde 3 ana başlıkta sıralanmaktadır. 
• SVH’ın önlenmesi
• SVH’ın erken tanınması ve akut tedavisi
• Rehabilitasyonun sağlanması

• SVH’ın akut tedavisinde alınacak önlemler;
• Hava yolu açıklığının sağlanması: 
• Aspirasyonun önlenmesi: 
• Hipoksi (oksijen seviyesinin azalması) ve hiperkapninin (karbondioksit seviyesinin artması) önlenmesi: 
• Kan basıncının kontrolü: 
• Kardiyak (Kalp) izlemi: 

SVH bakım konuları şu şekildedir: Bilinçsiz
hasta bakımı, hareket sorunları, duysal sorunlar,
bilişsel sorunlar, dil ve iletişim sorunları, üriner sistem sorunları, konstipasyon , beslenme sorunları,
deri bakımı ve bası yaralarının önlenmesi, psikososyal sorunlar olarak sıralanabilir

SVH sonrası hasta çeşitli bilinç düzeylerinde
olabilir. Hastada bilinç değerlendirmesi yapılarak
bilinçsiz hasta bakımı yapılması gerekir.
Bilinç Düzeyleri;
1. Bilinçli olma; uyanık ve farkında olma
2. Letarji: Uyarılarak uyanma, uykulu hal ve
farkında olma
3. Stupor: Tekrarlayan ağrılı uyarılarla uyanma ve farkında olma durumu baskılanmış
4. Vejetatif (bitkisel hayat): Uyanık fakat farkında değil
5. Koma: hem uyanık hem de farkında değil.

Sinerji (anormal kas aktivasyonu ya da seçilmiş kas grupları üzerindeki kontrol kaybıdır. Bu durum istenen hareketleri tamamlamak için genellikle uygun olmayan eşleştirilmiş eklem hareketleri ile sonuçlanır.
Bu nedenle bakım veren;
• Etkilenen eklem olması gerektiği pozisyonda (nötral) tutulur.
• Terapistin önerdiği yardımcı araçlarla ekstremiteler desteklenebilir.
• Dengeli eklem egzersizleri (ROM), germe ve esnetme egzersizleri hastanın yapabildiği ölçüde
yaptırılır. 

Görsel-uzamsal algı eksiklikleri bazı inme hastalarında en önemli sorunlardandır. Bu sorunu
yaşayanların iyileşme süreci daha kötüdür. Görme
sorunları SVH hastalarında üç şekilde ortaya çıkar.
Görme alanı ve görme keskinliğinde azalma, göz
çevresi kasların hareketlerinde yetersizlik ve algısal
bozukluklar. Hastalar form doldururken hata yapabilir, odanın bir tarafındaki yemekleri ya da odanın
bir tarafındaki eşyaları görmeyebilir. Görme keskinliğinde sorun olan hastalar için büyütücü gözlükler ve iyi aydınlatma faydalı olabilir. Yaşlı bireyler genellikle gözlük kullanmaktadır. 

Agnozi vücudun paralizi olan tarafının farkındalığında eksiklik ya da belirgin bir ilgisizlik ve
etkilenen taraftaki çevrenin ihmali/göz ardı edilmesi şeklinde bir algı eksikliği şeklinde tanımlanmaktadır (aleksi: yazılı metni tanımada yetersizlik,
anosognozi: yetersizlikleri reddetme). Ayrıca agnozisi olan SVH hastaları banyo yapma, tıraş olma,
makyaj ve saç tarama gibi günlük yaşam aktiviteleri
(GYA) sırasında vücudunun etkilenen tarafını görmezden gelebilir. 

Konuşma apraksisi bireyin hareketleri yapmak
için yeteneği ve isteği olmasına rağmen öğrenilmiş
amaçlı hareketleri gerçekleştirme ya da yönetme
becerisinin kaybıdır. Konuşma apraksisi kelimelerin içinde heceleri sıralayabilme yeteneğinin bozulmasıdır.

Disfaji (yutma güçlüğü) ya da yutmada bozulma SVH hastalarının yaklaşık üçte biri ya da yarısında görülür, hastada aspirasyon riski (besinlerin
solunum yoluna kaçması) ya da pnömoni (akciğer
enflamasyonu), malnutrisyon (beslenme yetersizliği) ve dehidratasyona (sıvı kaybı) neden olur. Yaşlılarda malnutrisyon yaygındır ve SVH bu durumu
ağırlaştırabilir. Malnutrisyon daha yavaş iyileşme
ve kötü sonuçlarla ilgilidir

SVH sonrası hem hastada hem de yakınlarında
depresyon (depresyon kişinin daha önce zevk alarak yapmış olduğu aktivitelerden zevk alamaması),
patolojik gülme ve ağlama (gülme ve ağlamanın
kontrolüz ve istemsiz olması), yalnızlık, rol ve sosyal çevre kaybı ve iş kaybı gibi sorunlar yaygındır.
Bununla birlikte hastada konuşma, hareket ve bilişsel bozukluklar nedeniyle geç fark edilebilir. Bu
nedenle bakım veren hasta ve yakınları ile iletişim
önemlidir.
Hastalık süreci boyunca hasta kadar hastaya bakım veren aile üyeleri de olumsuz etkilenmektedir.
Hastaya benzer duygular yaşayabildiği gibi ek olarak yaygın şekilde tükenmişlik duygusu yaşayabilir.
Bu nedenle bakım personeli aile üyelerinin de desteklenmesinde yardımcı olmalıdır