Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı ve Bakım

KOAH, “Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı”nın baş harflerinden oluşan kısaltma olup, kronik: uzun süredir devam eden, obstrüktif: tıkayıcı/daraltıcı anlamına gelmektedir.

KOAH, genetik yatkınlık ve çevresel etkenlerle etkileşim sonucu ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. Sigara içme hastalığın en önemli nedeni olmakla birlikte toksik gaz ve partiküllere maruziyet önemli risk faktörleridir.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığında risk faktörleri; genetik yatkınlık, toksik gaz ve partiküllere maruziyet, yaş ve cinsiyet, düşük sosyo-ekonomik durum, yetersiz beslenme, enfeksiyonlar ve akciğerlerin büyüme ve gelişimindeki sorunlardır.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığında semptomlar; nefes darlığı, öksürük, balgam çıkarma, hışıltılı solunum ve göğüste sıkıntı hissi, göğüs ağrısı, yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı, hipoksi, siyanoz, ödem, baş ağrısı, anksiyete ve depresyondur.

KOAH’ın tanısında öykü, fizik muayene ve spirometrik ölçümler önemlidir. KOAH düşünülen her olguda detaylı birtıbbi öykü alınmalı ve kronik semptomlar, sigara içme durumu, mesleki maruziyet, iç/dış ortam havakirliliği, kronik akciğer hastalıklarına ilişkin aile öyküsü, alevlenmeler, hastaneye yatışlar, komorbiditeler, komplikasyonlar ve kullandığı ilaçlar sorgulanmalıdır. KOAH hastaların değerlendirilmesinde fizik muayene önemlidir, ancak tanısal değeri düşüktür. Solunum fonksiyonları belirgin bir şekilde bozuluncaya kadar, hava akımı kısıtlanmasına ait fizik muayene bulguları ortaya çıkmaz. Fizik muayenede yardımcı solunum kaslarının kullanılması, büzük dudak solunumu, boyun venlerinde dolgunluk, kaşeksi, siyanoz, soluk vermede uzama ve hışıltılı solunum olup olmadığı değerlendirilmelidir. KOAH tanı ve değerlendirmesinde spirometrenin önemli bir yeri vardır. Spirometre ile zorlu vital kapasite (FVC), bu manevranın 1. saniyesinde dışarı verilen hava hacmi (FEV1) ölçülmekte ve FEV1/FVC oranıhesaplanmaktadır. Spirometrik ölçümler yaş, boy, cins ve ırka göre belirlenen referans değerlerle karşılaştırılarak değerlendirilir. FEV1/FVC <%70 ise hastada hava akımı kısıtlanmasının olduğu doğrulanmakta ve hasta KOAH olarak değerlendirilmektedir.

KOAH tanı ve değerlendirmesinde spirometrenin önemli bir yeri vardır. Spirometre ile zorlu vital kapasite (FVC), bu manevranın 1. saniyesinde dışarı verilen hava hacmi (FEV1) ölçülmekte ve FEV1/FVC oranıhesaplanmaktadır. Spirometrik ölçümler yaş, boy, cins ve ırka göre belirlenen referans değerlerle karşılaştırılarak değerlendirilir. FEV1/FVC <%70 ise hastada hava akımı kısıtlanmasının olduğu doğrulanmakta ve hasta KOAH olarak değerlendirilmektedir.

KOAH’ın tedavisinde bronkodilatörler (antikolinerjikler, beta-2 agonistler, teofilin), kortikosteroidler, fosfodiesteraz-4 inhibitörleri, mukolitikler ve antibiyotikler kullanılmaktadır.

Bronkodilatörler sıklıkla KOAH’ın başlangıç tedavisinde kullanılırlar. Tek başına ve ya başka ilaçlarla kombine edilerek kullanılırlar. Bu ilaçlar kalıcı, kötüleşen semptomların tedavisi ve hastalığın ilerlemesini önlemek amacıyla düzenli olarak kullanılmaktadır.

KOAH’da kullanılan non-farmakolojik yöntemlerhasta eğitimi, pulmoner rehabilitasyon, uzun süreli oksijen tedavisi ve evde uzun süreli mekanik ventilasyondur.

Pulmoner Rehabilitasyonun temel amaçları; • Semptomları azaltmak, • Hastanın fonksiyonel ve emosyonel durumu optimize ederek günlük yaşama katılımı ve yaşam kalitesini arttırmak, • Hastalığın sistemik etkilerini geri döndürerek ya da stabilize ederek sağlıkla ilişkili harcamaları azaltmak, • Uzun dönem sağlıkla ilişkili davranış değişikliğini sağlayabilmektir.

KOAH’lı hastanın bakımında dikkat edilmesi gereken konular; 1. Risk faktörlerinden kaçınma 2. Akciğerleri temizleme teknikleri 3. Solunum egzersizleri 4. Oksijentedavisi 5. Etkiliinhalasyon yöntemleri 6. Egzersizin eğitimi 7. Doğru beslenme 8. Enerji tasarrufu teknikleri 9. Atakların erken fark edilmesidir.

• Rahat bir pozisyon seçilmeli • Bir el önde göğüs kafesinin hemen altında diğer el de göğüs kemiğinin üzerinde olacak şekilde konulduktan sonra, nefes alıp verilmeli ve solunum kaslarının hareketleri hissedilmelidir. • Yavaş derin bir nefes alındıktan sonra kontrollü olarak nefes verilmelidir • Dinlenmeli ve dinledikten sonra bu işlem 2-3 kez tekrarlanmalıdır.

Önce burundan yavaşça nefes alınmalı. Islık çalacakmış gibi dudaklar büzülüp, nefes yavaşça büzülmüş olan dudaklardan üflenmelidir. Nefesin dışarı çıkması için güç harcanmamalı ve nefes kesilene kadar işlem sürdürülmelidir.

• Oksijentedavisinin günde en az 15-16 saat (özellikle geceleri) uygulanması gerekir. • Önerilen oksijen akış hızının dışına çıkılmamalıdır. • Oksijen konsantratörünün düzenli bakımı yapılmalıdır. • Nasalkanülve nemlendiricilertemiz tutulmalı, kirlendiğinde değiştirilmelidir. • Oksijen gazının yanma özelliği olduğu için oksijen cihazlarının yanında kibrit, çakmak yakılmamalı ve sigara içilmemelidir. Ayrıca oksijen tüpü veya konsantratörü ocak ve soba gibi yanıcı cihazlardan en az 2 metre uzakta tutulmalıdır.

Ölçülü/doz inhaler kullanımı, kuru toz inhaler, handihaler kullanımı, turbuhaler kullanımı, diskus kullanımı, aeresol kullanımı ve nebulizatör kullanımıdır.

• Egzersizden önce ısınma sonrasında soğuma hareketleri yapılmalıdır. • Egzersiz sırasında hafif kıyafetler ve spor ayakkabısı giyilmelidir. • Egzersiz yemek yedikten en az bir saat sonra yapılmalıdır. • Egzersiz yaparken yeterli sıvı alınmalıdır. • Egzersiz olarak yürüyüş yapılacaksa mümkün olduğunca düz yolda veya zeminde yapılmalıdır. • Soğuk havalarda dışarda egzersiz yapmak yerine kapalı alanlar tercih edilmelidir.

• Göğüste ağrı yada baskı hissinin olması • Baş dönmesi ya da mide bulantısı olması • Soğuk soğuk terleme olması • Hırıltının aşırı bir şekilde artması • Eklem veya kaslarda aşırı ağrı olması • Çok yorgunluk hissedilmesi

• Çok yemek yenildiğinde solunum sıkıntısı yaşanabileceği için az ve sık beslenilmedir. • Yemekler yavaş ve iyi çiğnenerek yenilmelidir. • Yemek yerken dik oturulmalıdır. • Çiğneme ve yutmayı kolaylaştırmak için yumuşak ve sulu besinler tercih edilmelidir. • Fazla sıvı alınması solunum yollarının nemlenmesini, mukusun yumuşamasını ve kolay atılmasını sağlar. Bu nedenle sıvı alımı artırılmalıdır. • Posalı yiyecekler kabızlığı ve ıkınmayı önlediği için posalı (lifli) besinlerin alımı artırılmalıdır. • Gaz yapıcı yiyecek ve içecekler midenin gerilmesine neden olarak solunumu zorlaştırdığı için gaz yapıcı yiyecek ve içeceklerin alımı azaltılmalıdır. • Yüksek karbonhidratlı besinler (şekerli, nişastalı ve unlu besinler) solunum güçlüğüne yol açabileceğinden bu besinler mümkün olduğunca az tüketilmelidir. 

• Ev içinde taşınması gereken tüm malzemeler tekerlekli bir masa veya araba ile itilerek gerekli yerlere götürülmelidir. • Giyinme, duş alma, makyaj yapma, yemek pişirme ve benzeri aktiviteler oturarak yapılmalıdır. • Ev içinde sürekli kullanılan malzemeler kolay ulaşılabilecek yerlere konulmalıdır. • Eğilme, gerilme ve uzanma gibi hareketler mümkün olduğunca az yapılmamalıdır. • Yemek yedikten sonra yiyeceklerin sindirilmesine yardımcı olmak için dinlenilmelidir. • Banyo tabureye oturarak, duş kullanarak yapılmalı ve banyo sonrası kurulanmak için bornoz kullanılmalıdır. • İhtiyaç duyulduğunda mutlaka dinlenilmelidir.

Alevlenmeler genellikle enfeksiyonun neden olduğu, KOAH’ın belirti ve bulguların kötüleştiği durumdur. KOAH hastaları yılda yaklaşık 1-4 kez alevlenme yaşarlar. Ataklar daha çok kış aylarında olmakla birlikte herhangi bir zamanda da olabilir. En sık görülen atak nedeni enfeksiyonlardır. Atakların erken fark edilmesi için enfeksiyon gelişip gelişmediği kontrol edilmelidir. Enfeksiyonun belirtileri; • Balgamın sarı yeşil renge dönüşmesi • Balgam miktarında artma • Daha sık veya daha şiddetli öksürme hissi • Aktivite veya istirahat durumunda kısa kısa soluk almak • Solunum sırasında hışıltı sesinin olması • Soğuk algınlığına ait belirtilerin olması (burun akıntısı, boğaz ağrısı, titreme ve ateş) • Nefes darlığında artıştır. • Ağır ataklar hasta için korkutucudur ve paniğe neden olur. Atak olması durumunda günlük kullanılan ilaçlar yetersiz kalır ve hastaneye gitmek gerekir.