Hipertansiyon ve Bakım

Hipotansyon, erişkin bireylerde sistolik kan basıncının 120 mmHg’den ve/veya diyastolik kan basıncının 80 mmHg’den düşüklüğü olarak tanımlanmaktadır.

Hipertansiyonun primer (esansiyel) ve sekonder olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır. Primer hipertansiyonda neden belirli değildir ve bu grup hipertansiyon hastalarının %95’ ini oluşturmaktadır. Böbrek, kalp ve damar hastalıkları ve bazı ilaç kullanımları hipertansiyona neden olmaktadır. Bu nedeni bilinen grup, sekonder hipertansiyondur ve primere göre daha genç yaş grupta görülmekte ve hipertansiyon vakalarının yaklaşık %5’ini oluşturmaktadır.

Yaşla birlikte kan basıncında artma görülmesinin temel nedenleri arasında; büyük arterlerdeki elastisite kaybı, atheroskleroz gibi farklı nedenlerle damar rijiditesinin artması, kalpteki (kollejen lif ) yapısal değişiklikler, kalp ileti sistemindeki bozukluklar, kalbin hipertrofisi ve kanın yoğunluğu sayılabilir.

Hastane ortamı ya da hekim ofisinde ölçülen kan basıncının yüksek bulunmasına karşın günün diğer saatlerinde evde ve klinik dışında yapılan ölçümlerin normal olması “beyaz önlük hipertansiyonu” olarak tanımlanır.

Sistolik kan basıncının 160 mmHg ya da daha fazla olmasına karşın diyastolik kan basıncının 90 mmHg nın altında olması “izole sistolik hipertansiyon” olarak tanımlanır.

“Malign hipertansiyon” sistolik kan basıncının ani olarak 200 mm Hg ve diyastolik kan basıncının 140 mm Hg dan daha fazla olması ve ortalama arter basıncının 150 mm Hg üzerine çıkması olarak tanımlanır.

“Acil hipertansiyon”  önemli derecede organ hasarına sebep olan hatta kısa süre içinde ölüme neden olabilen bir durumdur.

Hipertansiyon risk faktörleri arasında; yaşın ilerlemesi, sigara kullanma, menapoza girme, kalp damar hastalıkları gibi kronik hastalık varlığı, hipertansiyona neden olan ilaç kullanımları, yağdan ve tuzdan zengin diyetle beslenme ve ailede hipertansiyon tanısı varlığı yer almaktadır.

Sekonder hipertansiyon risk faktörleri arasında, böbrek üstü bezi bazı hastalıkları, böbrek atardamarında daralma ve/veya tıkanma, kalp atardamarlarındaki hastalıklar, nörolojik hastalıklar ve doğum kontrol hapları, antidepresan, steroid (kortizon) ve grip/ nezlede sık kullanılan dekonjestan gibi kan basıncını yükselten ilaç kullanma durumları yer almaktadır.

Hipertansiyon hastaları A, B ve C düzeyi risk gruplarına ayrılır. Düşük riskli hastalar - A düzeyi: Bu gruptaki hastaların kan basıncına bakılmaksızın klinik olarak saptanmış kardiyovasküler bir hastalığı, hedef organ hasarı ve diğer risk faktörleri
bulunmamaktadır. Orta riskli hastalar - B düzeyi: Bu gruptaki hastaların diyabet dışında iki majör ve iki minör risk faktörü bulunur. Yüksek riskli hastalar - C düzeyi: Bu gruptaki hastalarda hedef organ hasarı, diyabet ve kalp hastalığı bulunmaktadır.

Hipertansiyon belirtileri arasında; genellikle başın arka bölgesinde gelişen baş ağrısı, burun kanaması, kulak çınlaması, baş dönmesi, çarpıntı bayılma yer almaktadır. Hipertansiyonun ileri dönemlerinde zorlu solunum, kusma, hissizlik, görme problemleri ve gece sık idrara çıkma yer almaktadır.

Hipertansiyon komplikasyonları (hastalığa bağlı gelişen problemler) arasında, beyin gibi hayati organlarda kanamalar, görme kaybı, felç gibi nörolojik durumlar, kalp ve böbrek gibi kan basıncı yüksekliğinden olumsuz etkilenen organlarda yetmezlikler sayılabilir. Bu nedenle her yaş grubu için geçerli olmak üzere sistolik kan basıncı 140 mm/Hg ve diyastolik kan basıncı da 90 mm/Hg’ nın altında olmalıdır. Eğer bireyde diabetes mellitüs (şeker hastalığı) gibi kronik hastalıklar mevcutsa bu değerler 130 mm Hg ve 80 mm Hg’ı geçmemelidir.

Tanı konmuş primer hipertansif hastaların mevcut evrelerine göre tedavi ve bakım planlanmaktadır. Hipertansiyonun tedavisinde ilaçlı (farmakolojik) ve/veya ilaçsız (nonfarmakolojik) yöntemlere başvurulmaktadır. Hipertansiyonun ilaçlı tedavisinde diüretik, kalsiyum kanal blokörü, anjiotensin dönüştürücü enzim inhibitörü, anjiotensin reseptör blokörü ve beta blokör gibi anti hipertansiflere yer verilmektedir. Hipertansiyonun ilaçsız tedavisinde ise yaşam biçimi değişikliklerine gidilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yaşam biçimi değişikliklerinin yararlarını şu şekilde özetlemiştir: Kan basıncını düşürmek, Antihipertansif ilaçlara olan gereksinimi azaltmak ve bu ilaçların etkilerini en üst düzeye çıkartmak; Bireydeki diğer risk faktörlerini azaltmak; Primer hipertansiyondan korunmaktır.

Başlıca yaşam biçimi değişiklikleri şunlardır: Düzenli fiziksel aktivite yapma, sigaradan uzak durma, alkol tüketimini azaltma, stresle baş etme, ideal kiloda olma ve DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diyeti uygulamadır. Bu diyet; tuz tüketimini azaltma, sebze ve meyve tüketimini arttırma, herhangi bir sakıncası yoksa potasyumdan zengin beslenme, herhangi bir sakıncası yoksa kalsiyumdan zengin beslenme, balık tüketimini arttırma ve diyette lifi arttırma biçimindedir.

Hipertansiyondan korunma konusunda verilen eğitimlerde; Normal kiloda olmak (Beden kitle indeksi: 20-25 kg/m²); Sodyum alımını azaltmak (Günde 6 gr. Sod­yum klorid ya da 2,4 gr. sodyumdan az); Yürüme gibi izotonik egzersizi düzenli yap­mak (En az günde 30 dk. yada haftada 4 kez); Gevşeme egzersizleri yapmak (En az günde bir kez, her gün); Alkol tüketimini azaltmak (Erkeklerde gün­de 3, kadınlarda 2 üniteden az); Sebze ve meyve tüketimini arttırmak (En az günde 5 porsiyon); Diyette yağ tüketimini mümkün olduğun­ca azaltmak gerektiği vurgulanmıştır.

Yaşlıda bu kadar yüksek oranda hipertansiyon gelişme nedenleri arasında; sodyum duyarlılığının artması, damar duvarında sertleşme oranının artması, damar tabakalarının fonksiyon yeteneğinin azalması, kanın daha yoğun hale gelmesi, dolaşımın bozulması, kalpteki yapısal değişiklikler gibi nedenler yer almaktadır.

Düzenli aralıklarla (sağlık profesyoneli tara­fından belirtilen sıklıkta) yaşlı bireyin kan basıncı izlemi uygun tekniklerle yapılmalı ve kaydedilmelidir. Düzenli aralıklarla (sağlık profesyoneli tara­fından belirtilen sıklıkta) yaşlı bireyin sağlık kuruluşuna başvurması ve sağlık kontrolle­rini (göz, böbrek vb muayeneleri) hipertan­siyon açısından yaptırması sağlanmalıdır. Yaşlı bireyde ev izlemlerinde kan basıncı değerlerinin 140 mm Hg ve 80 mm Hg ve üzerinde olduğunda sağlık profesyonelleri­ne bildirilmelidir. Yalnız yaşayan yaşlıların anti hipertansif ilaçlarını doktor tarafından önerildiği şekil­de ve dozda kullanması sağlanmalıdır. Antihipertansif ilaç kullanan bireyin ilaç yan etkilerine karşı uyanık olunmalıdır. Hipotansiyon gelişme durumunda bireyin düşmesi engellenmelidir. Bireyin düşme­sini önleyici tedbirler alınmış olmalıdır. Yaşlı bireyin kullandığı antihipertansif ilaç grubu öğrenilmeli ve bu ilaca bağlı gelişe­bilecek yan etkilere karşı dikkatli olunma­lıdır. Hipertansiyonu olan yaşlı bireye bakım verirken beyin kanaması, tromboz, emboli (pıhtı) gibi komplikasyonlar bakımından uyanık olunmalıdır. Yaşlı bireyin yaşam tarzı değişikliklerini gerçekleştirme durumu izlenmelidir. Diye­te uyum, hareket, alkol ve sigaradan uzak durma, stresle baş etme gibi yaşam tarzı de­ğişikliklerini yapma durumu kaydedilmeli ve sağlık profesyonelleri ile paylaşılmalıdır.

Arter kan basıncının evde izlenmesinin nedenleri şöyledir: “Beyaz önlük” hipertansiyonundan ayırt edilmesi, kan basıncı yükselmelerinde ve sınırda hipertansiyonda günlük kan basıncı değerlerinin belirlenmesi, antihipertansif ilaçların etkinliğinin değerlendirilmesi, hastanın tedavi planına uyumunun sağlanması ve maliyetin azaltılması.

Hipertansiyondan korunma,  tedavi ve bakım kadar önem taşımaktadır. Korunma için, sağlıklı yaşam tarzı benimsenmelidir. Kilonun kontrol altında tutulması, egzersiz, düzenli ve dengeli beslenme, alkol ve sigaranın sınırlandırılması ve stres yönetimi kontrolde önemli girişimlerdendir. Hipertansiyon tanısı konulmuş bireylerde ise hipertansiyon yönetimi için hedef; sistolik kan basıncının 140 mmHg ve diyastolik kan basıncının ise 90 mmHg nın ve beraberinde kronik hastalık var ise 130 ve 80 mmHg ve altında tutulması olmalıdır.