YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Yaşlı kişilerin depresyon yaşama biçimlerinin gençlere göre farklı olduğu durumlar vardır. Yaşlı bireylerde depresyonu “zamanın kalmadığı ve yaşamın yitirildiği” duygusuyla gelişen uzun bir yas süreci olarak da değerlendirebiliriz.

Somatizasyon psikolojik sıkıntıların dil ile ifade edilmeyip bedensel belirtiler ile ifade edilme sürecidir.

Yaşlılıkta intihar için risk faktörleri umutsuzluk, erkek cinsiyet, düşük eğitim düzeyi, yalnız yaşama, dul veya boşanmış olma, düşük sosyo-ekonomik düzey, yaşamı sürdürme nedenlerinin azlığı, psikiyatrik ve/veya fiziksel hastalıkların varlığı ve geçmişte intihar girişimlerinin olmasıdır. Bu özellikleri gösteren tüm yaşlıların intihar eğiliminde olduğu şüphesiz söylenemez ancak bu özellikler kişilerin intihara daha yatkın olmasına neden olabilmektedir.

Gün içerisinde bilinci açık ve iletişim kurabilen bir kişi, ilerleyen saatlerde yer ve kişi ve zaman bilgisini karıştırmaya kişileri tanımamaya konuşmalara odaklanmada zorluklar göstermeye başlayabilir. Akut gelişen ve dalgalanan bu bilinç değişiklikleri deliryum açısından uyarıcı olmalıdır. Aşırı konuşma, aşırı uyarılmışlık hali, dikkat dağınıklığı, gezinme, sürekli hareket etme, davranış bozuklukları örneğin yatak çarşaflarını çekiştirme gibi belirtilerin egemen olduğu bir tablo gözlemlenebilir. Bu duruma “hiperaktif deliryum” denmektedir.

Yaşlılık döneminde acil olabilecek ruhsal durumlardan bir diğeri iki uçlu duygudurum bozukluğu (bipolar bozukluk, manik-depresif bozukluk) ile ilişkili sorunlardır. İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu manik ve depresif duygudurum dönemleri olmak üzere iki kutupta yer alan duygulanım ile kendini gösterir. Bu bozukluk çoğunlukla yaşamın erken dönemlerinde 20’li yaşların erken dönemlerinde başlar. Kadın ve erkeklerde eşit oranda görülür.

Halk arasında kaygı olarak bilinen anksiyeteye yaşlılık döneminde sıklıkla rastlanır. Anksiyete gerçek yaşamdaki tehditle orantısız, gelecek yönelimli, hem öznel hem de nesnel ve bedensel yönleri olan olumsuz bir duygusal durumu tanımlar. Bu duygu genellikle benliği kaplayan tam tanımlanamayan bir yaşantıdır. Anksiyete yaşayan kişinin en belirgin halinin tedirginlik olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Kişi kötü bir şey olacağı beklentisi içinde tedirgindir ve bu kaygısının gerçek bir nedeni ya hiç yoktur ya da o denli kaygılanacak bir durum yoktur. Yaşlılık döneminde anksiyeteyle kendini gösteren çeşitli hastalıklar yaşanabilmektedir. Anksiyete bozuklukları olarak bilinen bu hastalıklar bireyin yaşam kalitesini önemli oranda etkiledikleri için müdahale etmeyi gerektirmektedir.

Psikiyatrik rehabilitasyon kişiye sıkıntı vermeyecek, ikincil özür oluşmasına yol açmayacak, günlük yaşamını etkilemeyecek, şekilde uygun farmakolojik (ilaç) tedavinin seçimi ve sürdürülmesi, kişinin bireysel ve toplumsal yaşamını kolaylaştıracak engelleri aşmasını sağlayacak şekilde becerilerle donanması ve kişinin sağlıklı bir yaşam sürdürebileceği toplumsal desteklerin düzenlenmesi ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilir.

Bakım uzmanlarının hastalık belirtileri konusunda duyarlılıklarının yüksek olması ve acil müdahale gerektiren durumları fark edebilmeleri gerekmektedir. Acil müdahale gerektiren durumlarda tıbbbi tedavi öncesinde yaşlı kişiyle sağlıklı bir iletişim içinde olmak, inatlaşmamak, ikna etmeye çalışmamak, onunla ikili bir tartışmaya girmemek gerekmektedir.

Somatizasyon; psikolojik sıkıntıların dil ile ifade edilmeyip bedensel belirtiler ile ifade edilme sürecidir. Doğru cevap A'dır.

Psikozda halüsinasyonlar ve hezeyanlar ortaya çıkabilir. Bu algılamalar gerçek bir uyaran yokluğunda ortaya çıkan algılamalardır. Örneğin gerçek bir konuşma ya da ses yokluğunda ses işitme, ya da olmayan bir nesneyi görme. Halüsinasyonlar ve hezeyanların varlığı kişinin gerçeği değerlendirme yetisinin ortadan kalktığını düşündüren belirtiler olup bu tablo “psikoz” olarak değerlendirilir. Doğru cevap B'dir.

Demans ve delirium ise daha çok bilişsel işlevlerde bozulmanın meydana geldiği nörolojik bozukluklardır. Doğru cevap E'dir.

Depresyon ana hatları ile kişinin yaşamdan zevk almadığı, mutsuz ve umutsuz olduğu bir duygu durum dönemini tanımlar. Bu döneme bazı belirtiler eşlik eder. Bu dönemde beş veya daha fazla belirtinin eşlik etmesi durumunda “Majör Depresyon “ gelişmesi söz konusudur. Doğru cevap E'dir.

Yaşla birlikte gelişen psikolojik hastalıklardan birisi de deliryumdur. Deliryum ani başlangıçlı, zaman içinde dalgalanan algılama, dikkat ve bilinç düzeyinde değişikliklerin olduğu, uyku-uyanıklık döngüsü, davranış ve hareketlerde değişikliklerin olduğu organik (beyin işlev bozukluğuna bağlı) gelişen bir tablodur.Doğru cevap A'dır.

Yaşlılıkta depresyon açısından önemli olan risk faktörleri; kadın olmak, yalnız yaşamak, sosyal ve toplumsal desteğin zayıf olması, yakın dönemde önemli kayıpların olması ve eşlik eden olumsuz seyreden tıbbi hastalıkların varlığıdır. Doğru cevap D'dir.

Psikotik belirtiler ya da “psikoz” kişinin gerçeklik ile bağının koptuğu bir durumdur. Böylesi bir durumda kişinin gerçek olan ile gerçek olmayanı birbirinden ayrıt etmeyebilmektedir. Psikoz durumunda kişi gerçekte olmayan bazı algılamalara sahiptir. Örneğin kötülük göreceğini, birilerinin kendisini takip ettiğini söyleyebilir (hezeyan) veya olmayan kişi ya da nesneleri gördüğünü (halüsinasyon) ifade edebilir. Depresif durumdaki bazı yaşlıların bu tür hezeyan ve halüsinasyonlar yaşadıkları bilinmektedir. Yaşlı kişide depresyona bu depresyonun şiddeti ile orantılı olarak psikotik belirtiler de eşlik edebilir. Doğru cevap E'dir.

Hezeyanlar en çok şizofreni, psikotik özellikli mani ve organik beyin bozuklularında görülür. Hezeyanlar “hakkımda kötü düşünüyorlar, beni izliyorlar, komplo kurmuşlar beni zehirleyecekler” gibi kötülük görme korkusu biçiminde olabileceği gibi “bana söz atıyorlar, arabalar farlarını yakıp söndürerek bana imada bulunuyorlar” gibi doğrudan bir eylem algısı biçiminde de olabilirler. Doğru cevap A'dır.

Aşırı konuşma, aşırı uyarılmışlık hali, dikkat dağınıklığı, gezinme, sürekli hareket etme, davranış bozuklukları örneğin yatak çarşaflarını çekiştirme gibi belirtilerin egemen olduğu bir tablo gözlemlenebilir. Bu duruma “hiperaktif deliryum” denmektedir. Bazı durumlarda da tam tersine bireyin daha çok uykuya eğilim gösterdiği, konuşmada yavaşlama, donukluk, motor hareketlilikte azalmanın olduğu “hipoaktif” form gözlemlenmektedir. Doğru cevap B'dir.

Hezeyan (Sanrı, delüzyon); bir kültür içinde paylaşılmayan, gerçeğe uymayan, mantıklı bir düşünce ile değiştirilemeyen, direnen bir inanıştır.

Hezeyanlar en çok şizofreni, psikotik özellikli mani ve organik beyin bozuklularında görülür.