YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Amerika Birleşik Devletleri’nde ruh sağlığı uzmanlarının hastalarına/danışanlarına kazandırmayı istedikleri değerlerden yola çıkarak bir psikolojik sağlık ölçütleri listesi oluşturulmuştur. Buna göre psikolojik sağlık ölçütleri olarak; özgür bir birey olma, kimlik duygusuna sahip olma, kendini değerli hissetme, kişiler arası iletişim becerisi, duyarlılık, öz bakım ve güven becerisi, aile, evlilik gibi toplumsal ilişkiye katılma, değerler ve anlamlara sahip olma, öz güven ve dürüst olma, oto kontrol ve kişisel sorumluluk gibi değerler tespit edilmiştir. Görüldüğü gibi, bunlar arasında "fazla sorumluluk alma" yer almamaktadır.

Distimi, en az iki yıl süren kronik bir depresyondur. Distimi tanısı alan hastalar depresyon belirtilerini taşırlar fakat daha hafif şiddettedir: iştah azalması, uykusuzluk, enerji azlığı, kendine güvenin azalması, dikkat ve konsantrasyon güçlüğü, umutsuzluk gibi.

Tedavi edilmeyen depresyon bireyin depresyona ikincil fiziksel hastalıklar geliştirmesine, işlevselliğin kaybına, yaşam kalitesinde düşmeye, gereksiz sağlık harcamaları, ilaç kullanımı ve yan etkilerine, tamamlanmış intihar davranışına neden olabilir. Bunlar arasında somatik (bedensel) yakınmalar yer almaz.

Deliryum; hızlı başlayan, dalgalı seyir gösteren, çok farklı nedenlerden dolayı ortaya çıkan, bilinç, algılama, düşünce, uyku-uyanıklık döngüsü değişimlerinin eşlik ettiği bir klinik sendromdur. Nöropsikiyatrik anormalliklerle ortaya çıkar ve yaşlılarda sık görülür. Deliryumda bilinç bulanıklığı, dikkati toplama ve devam ettirme bozukluğu, bulunduğu yeri, zamanı ve kişileri bilememe durumu, hayaller görme, bilinç düzeyinde dalgalanma, konuşma bozukluğu, ellerde titreme, istemsiz hareketler, hareket etme kusuru şeklinde durumlar gözlemlenir.

Yaşlılık dönemine özgü genel özellikler olmasına karşın, her birey bireysel özellikleri doğrultusunda farklılıklar gösterirler. Yenilikler onlara zaman zaman kaygı verici hâle gelir bazen de ürkütür. Yaşlı kişi yeniliklerden ürkebilir. Değişen durumlara uyumun zorlaşması bireyde ruhsal çöküntüye neden olur. Gün geçtikçe yaşama dair her yeni şey, yaşlı bireyi ürküttüğü için alışkanlıklarını değiştiremez ve yeni durumlara uyum sağlayamaz.Yaşlılık, bireyin geçmişini de daha sıklıkla sorguladığı bir dönemdir. Yaşlı birey ve çevresi arasında sürekli çatışma çıkar. Bu sebeplerle D seçeneği doğrudur.

Yaşlı birey demans, konfüzyon (bilinç bulanıklığı), alkolizm, enkontinans (idrar tutamama, idrar kaçırma), fiziksel kısıtlılıklar ya da yakınlarıyla ya- şadığı izolasyon (yalıtım, tecrit) nedeni ile toplumdan da uzaklaşabilir. Erikson, yaşlılık dönemini olgunluk dönemi olarak almakta, üretken geçmiş bir yaşamın kişiye “ego bütünlüğü” kazandırdığını, yaşlılık döneminde o güne kadar ürettiklerinden çocuklarının ve torunlarının faydalanışını görmenin kişiye doyum sağladığını, bugünüyle geçmişini böylece bütünleştirebildiğini ifade etmektedir. Ego'nun yaşlı bireyin toplumdan uzaklaşmasında etkisi yoktur.

Yaşlı bireyin yaşadığı bedensel nitelikli kayıplar, çeşitli sağlık sorunları, kişinin kendini değersiz görmesine; emeklilikle gelen iş ve statü kaybı onda işe yaramama duygularının gelişmesine neden olur. Bunların yanı sıra, ekonomik olanaksızlıklar, yakınların ölümü, yaşlıyı güvensizlik duyguları içine iterek onun benliğini tehdit eder. Yaşlı kişiliğinin büründüğü bu olumsuz görüntü, değerini kaybetmiş “benlik kavramı”nda meydana gelen değişmelerden kaynaklanır. Yaşlıların genel nüfustaki oranlarının gittikçe artmasına karşın yaşlılar, genç kuşaklara bağımlı olan bir “azınlık grubu” oluşturmaktadır. Her türlü azınlık grubu bireylerinde görülen kişilik örüntüsü yaşlılarda da gelişir. Alınganlık, kendinden nefret, güvensizlik ve belirsizlik semptomları (kavgacılık, duygu küntlüğü, gerileme, içe dönme, kaygı, bağımlılık, savunmalı davranışlar) olumsuz kişilik niteliklerinin, diğer azınlık gruplarında olduğu gibi yaşlılar grubunda da paylaşıldığı görülmektedir.

Ekolojik Sistemler Kuramı Bronfenbrenner tarafından geliştirilmiştir.

II numaralı ifadede yer alan bilgi dışındaki diğer ifadelerln hepsi Ekolojik Sistemler Kuramı ile ilgili olarak doğru bilgi içermektedir. Ekolojik Sistem Kuramı, birleştirici ve bütünleştirici özelliği ile insan ilişkilerini daha iyi anlamamızı kolaylaştıran bir yaklaşım sunar. Tek tek parçalar üzerinde durmak yerine, bütün bu parçalar arasındaki bağıntılar, karşılıklı etkileşimler ve bağımlılıklar üzerine odaklanmaktadır. Bir başka deyişle, parçalar tek başlarına düşünülmeden, aralarındaki etkileşim ele alınır ve bütünün görülmesi önerilir. Sistem yaklaşımı, sistemin bir bileşeninde ortaya çıkan değişimin, diğer bileşenleri nasıl etkilediğini ve bu etkinin yine baştaki bileşene ne şekilde yansıdığını görmeye olanak verir. Böylece, sistemin parçalarının bir bütün oluşturmak üzere ne şekilde birbirleriyle etkileştiklerini incelemek mümkün olmaktadır.

Anormal kavramını belirleyen bazı ölçütler şunlardır;

Normların İhlal Edilmesi

Kişisel Rahatsızlık Hissetme

Yeti Yitimi ya da İşlev Bozulması

Beklenmedik Olma

Depresyonlu olan yaşlı hasta doktora, halsizlik, vücudun farklı yerlerinde ağrılar, baş ağrısı, karın ağrısı, eklem ağrıları, kabızlık gibi somatik (bedensel) yakınmalarla başvurmaktadır.

Yaşlı hastaların psikolojik muayenelerinde devam eden mutsuzluk ve keder hâli, hayattan zevk alamama, kendini yalnız ve değersiz hissetme, dikkat bozukluğu, huzursuzluk ve ölüm düşünceleri tespit edilir.

Distimi, en az iki yıl süren kronik bir depresyondur.

Amerika Birleşik Devletleri’nde ruh sağlığı uzmanlarının hastalarına/danışanlarına kazandırmayı istedikleri değerlerden yola çıkarak bir psikolojik sağlık ölçütleri listesi oluşturulmuştur. Buna göre psikolojik sağlık ölçütleri olarak; özgür bir birey olma, kimlik duygusuna sahip olma, kendini değerli hissetme, kişiler arası iletişim becerisi, duyarlılık, öz bakım ve güven becerisi, aile, evlilik gibi toplumsal ilişkiye katılma, değerler ve anlamlara sahip olma, öz güven ve dürüst olma, oto kontrol ve kişisel sorumluluk gibi değerler tespit edilmiştir.

Bir kültürde neyin anormal, sağlıksız veya hastalık ifadesi olduğunu yine o kültürün toplumsal anlaşmaları belirlemektedir. Normal ve anormali birbirinden ayırmadaki güçlüklerden biri de farklı kültürlerin farklı kişilik özelliklerini ideal olarak tanımlamasından kaynaklanır. Titizlik, düzenlilik ve dakiklik gibi obsesif kişilik özellikleri batılı toplumlarda iş verimini arttıran, yaşamı kolaylaştıran bir kişilik özelliği iken Asya ve Latin Amerika ülkelerinde çok hoş karşılanmayan değerler olarak kabul edilir. Mistik deneyim yaşayan birinin vecd hâli katatonik şizofreni olarak yorumlanabilir. Kızıl olmaktansa ölmeyi tercih eden bir Amerikalı normal kabul edilirken, ruhunu yitirdiğini söyleyen biri deli tanısını alabilmektedir. Buna benzer örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu faktörlere ilaveten, davranışın dinamik bir süreç olması nedeniyle gerek normal gerekse anormal davranışları anlamada, davranışı oluşturan nedenlerin çözümlenmesi ve davranışta bulunan insanın dünyayı algılayış biçimi ve buna göre yaşamını sürdürme tarzının da bilinmesi gerekmektedir.

Demans, birden fazla bilişsel işlev alanında, kişinin günlük yaşamını etkileyecek, sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulmaya neden olacak ilerleyici yıkımla karakterize bir sendromdur.

Demansın başlangıç semptomları yavaş bir şekilde bellek kaybı, yeni problemlere uyum ve bunları çözmede zorluk, çevreden gelen uyaranlara alışıldıktan daha geç cevap verme şeklinde özetlenebilir. Bunun yanında lisan, uzamsal beceriler, dikkat, yargılama ve sonuç çıkarma alanlarında bozulma meydana gelir. Günlük yaşamı bozularak etkileyen fonksiyonların başında ise kendini yönetme fonksiyonları gelir. Bu alan plan yapmayı, yapılan planları başlatmayı ve davranış kontrolünü içerir. Entelektüel beceriler diğer alanlardan daha hızlı yıkılırlar. Örneğin; gelirlerini idare etme, yolculuk yapma gibi.

Alzheimer hastalığı; beynin, öncelikle hafıza olmak üzere, tüm bilişsel fonksiyonlarında ilerleyici kayba neden olan ve mikroskobik olarak beyinde anormal protein depolanmasıyla karakterize bir hastalığıdır.

Egzosistem, toplumda organize edilmiş yapı ve kurallardan oluşarak kişiyi doğrudan içine almayan türden düzeneklerdir. Birden fazla grupla ilişki içinde olup bütün gruplara aktif olarak katılmayan kişiler olabilir. Örneğin; kişinin iş hayatı, ailesiyle olan bireysel ilişkisini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilir.