YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Biliş, insan beyninin düşünme, anlama, konuşma, yorumlama, hesaplama, tasarlama, planlama, problem çözme, bellek, algılama, muhakeme vb. gibi yüksek zihinsel işlevleri için kullanılan ortak, genel addır. 

Biliş dikkatini verme, hatırlama, akıl yürütme ve aynı zamanda kavramlar ve anılar gibi sürecin içeriğine dair bilme işlemidir. Bilişsel süreçler/işlevler ise algı, bellek, dil, problem çözme ve soyut düşünme gibi zihinsel süreçleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bilişin gelişimsel süreci, gelişim dönemlerine göre farklılık göstermektedir. İnsan beyninin bilişsel gelişimi gelişim psikolojisinde detaylı bir şekilde incelenmiştir ve incelenmektedir. Özellikle ergenliğe kadar geçen süre içerisinde insan bilişinin gelişimsel süreci oldukça canlı ve dinamiktir. Bu dönemde birey özellikle bilişin içeriklerini oluştururken aynı zamanda bilişsel süreçler/işlevlerde de yetkinlik kazanır. Kazanılan yetkinlik bireyi yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerine de hazırlar. Bu bağlamda ergenliğe kadar olan süreçteki bilişsel gelişimi anlamak yaşlılık dönemindeki bilişsel süreçleri anlamayı da kolaylaştıracaktır. Doğru cevap C'dir.

Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri;

Bilişin bu bileşenlerinin en temel gücü hız ve doğruluktan gelir. Hız ve doğruluğun verimliliği ise yaş ile azalma eğilimindedir. Bilişsel pragmatikler ise kültür ve özelde de eğitim bağımlıdır. Bu nedenle bilişsel pragmatikler yaşlanma devam etse de gelişmeye devam eder. Doğru cevap D'dir.

İşlem Hızı
İşlem hızı bireyin bilgiyi işleme süresi ile ilgili bir kavramdır ve işlem hızı bilişsel mekaniklerin önemli bir bileşenidir. İşlem hızının erken çocukluk ve çocukluk döneminde yaşamın diğer dönemlerinden olduğundan daha hızlı olduğunu söylemek mümkündür. İleri yetişkinlik döneminde bireyin ortalama tepki süresinin uzaması temel alınarak bilgi işleme hızında bir azalmanın olduğunu söylemek mümkündür. Doğru cevap B'dir.

İşlem hızında meydana gelen yavaşlama üzerinde sağlığın ve spor etkinliklerinin olumlu etkisi olduğu bilinmektedir. Bu nedenle yaşlılar ile çalışanlar ya da bakımını sürdüren insanların yaşlıların işlem hızında meydana gelen düşüşü telafi etmek için onları spor etkinliklerine yönlendirmesi yaşlıların bakımına yardımcı olabilecektir. Doğru cevap E'dir.

Dikkat
Dikkat yaşlanmanın en önemli bilişsel belirtilerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Bilişsel mekaniklerin önemli bileşenlerinden biri olan dikkat öğrenmenin ve bilişsel etkinliklerin gerçekleşebilmesi için gerekli olan en temel zihinsel donanımdır. Bu nedenle yaşlanma ve dikkat arasındaki ilişkinin incelenmesi son derece önemlidir. İleri yaşlardaki yetişkinlerde dikkat üç temel boyutta incelenmektedir: Seçici dikkat, bölünmüş dikkat ve sürekli dikkat. Doğru cevap A'dır.

Seçici dikkat; birden fazla uyaranın bulunduğu ortamlarda kişinin dikkatini sadece önemli gördüğü uyarıcılar üzerine toplama ve diğer uyarıcıları yok sayma yetisi olarak tanımlanmaktadır.

Bölünmüş dikkat; ileri yaştaki yetişkinlerde incelenmesi gereken dikkatin ve bilişsel mekaniklerin diğer bir bileşenidir. Bölünmüş dikkat, aynı zamanda birden fazla etkinliğe konsantre olabilmek olarak tanımlanabilir. 

Sürekli dikkat; bir nesne, görev ya da çevrenin diğer bir yönünde odaklanma ve bunu uzun süre devam ettirme olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

İnançlar ve Beklentiler: Bellekle ilişkili olan diğer değişkenlerden ilki inançlar ve beklentilerdir. İleri yaşlardaki yetişkinlerin kendi bellekleri ile ilgili olan inançlarının ve beklentilerinin onların kendi gerçek belleklerini etkilediği görülmektedir. Bireylerin kendi belleklerine yönelik olumsuz inanç ve beklentileri onların bellek performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir.

Sosyoekonomik Statü: Bellekle ilgili olan diğer önemli değişkenler sosyoekonomik statü başlığı altında toplanabilir. Sağlık, eğitim ve sosyoekonomik statünün diğer bileşenleri ileri yaştaki yetişkinlerin bellek özellikleri ile ilişkili bulunmuştur. Doğru cevap E'dir.

Demans, kronik ve genellikle ilerleyici olarak bellek ve zihinsel kapasitenin azalması ile bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluğun olması durumudur (Akyar, 2011). Diğer bir deyişle, demans birçok nörofizyolojik bozuklukla ilişkili olarak ortaya çıkabilen bir zihinsel problem durumudur. Demans temel bilişsel süreçlerin/işlevlerin bozulması durumudur. Demansa sahip olan yaşlı yetişkinler özellikle yakın çevresindeki insanları tanıma ve kendilerine bakma becerilerini kısa sürede kaybederler. Doğru cevap C'dir.

Alzheimer Hastalığı
Alzheimer hastalığı, demansın bir türüdür ve bellekte, muhakeme yeteneğinde, dilde ve fiziksel işlevlerde giderek artan bir şekilde kendini gösteren, geri dönüşü olmayan bir beyin rahatsızlığıdır. Alzheimer hastalığı özellikle bellekle ilişkili beyin kimyasını olumsuz etkilemekte aynı zamanda beyin erimekte ve kaybolmaktadır. Hastalığın nedenleri tam olarak bilinmese de yaş, genetik yatkınlık, yaşam biçimi ve çevresel bazı etkilerin önemli değişkenler olduğu düşünülmektedir. Kadınların erkeklerden daha uzun yaşaması nedeniyle Alzheimer hastalığına yakalanma riskleri daha fazladır. Alzheimer hastalığı için yapılacak en etkili tedavi yöntemi koruyucu hekimlik ile mümkündür. Hastalıkla ilişkili etkenlerin hastalık ortaya çıkmadan engellenmesi ya da azaltılması önemlidir çünkü hastalık bir kere ortaya çıktıktan ve beyin dokusunu olumsuz etkiledikten sonra, en azından yakın gelecekte, geriye dönüş mümkün değildir. Doğru cevap B'dir.

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanırken; anlamsal bellek bireyin dünya hakkındaki bilgilerini içermektedir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Çoklu damar yetmezliğine bağlı demansa halk arasında “inme” denilmektedir.

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Kadınların erkeklerden daha uzun yaşaması nedeniyle Alzheimer hastalığına yakalanma riskleri daha fazla olduğu ifade edilir. 

Nörofizyolojik bir bozukluk olarak kaslarda istemsiz titreme ile kendini gösteren hastalık parkison hastalığıdır. 

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Atrofi, insan ya da hayvan organlarında kullanmama sonucunda meydana gelen küçülme durumudur. Sinir hücreleri arasındaki bağlantının kaybolması ya da zarar görmesi durumu da atrofi şeklinde ifade edilir.

Epizodik bellek ise yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır. 

Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

İleri yaştaki yetişkinlerin bilgiyi nereden öğrendiklerini hatırlamalarına yarayan belleğin adı kaynak bellektir. Kaynak bellek yaşlanma ile oldukça zayıflamaktadır. Bu durum bilgi edinilen kaynağa aynı bilginin yeni bir bilgiymiş gibi verilmesine neden olmaktadır.

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır

Bireylerin bilinçli olarak bildikleri ve ifade ettikleri olay ve deneyimleri içeren bellek açık bellektir. Örtük bellek ise otomatik olarak gerçekleştirilen becerileri ve rutinleri içerir. 

İleriye dönük bellek ise gelecekte yapılacakları hatırlama olarak tanımlanabilir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Bireylerin bilinçli olarak bildikleri ve ifade ettikleri olay ve deneyimleri içeren bellek açık bellektir. Örtük bellek ise otomatik olarak gerçekleştirilen becerileri ve rutinleri içerir. 

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır.

İleriye dönük bellek ise gelecekte yapılacakları hatırlama olarak tanımlanabilir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Spor, sağlıklı bir diyet, kilo kontrolü, sosyal ve zihinsel etkinlikler ile geçirilen yoğun bir yaşamın Alzheimer hastalığına yakalanma riskini azalttığı  bilinmektedir. Sudoku bulmacası da  bir zihinsel etkinliktir. 

Oysa sigara içmenin, aşırı kilolu olmanın, yüksek kolestrol ve yağ oranlarının Alzheimer riskini arttırdığı ifade edilmektedir. 

Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Bilişsel mekanikler beynin nöro-fizyolojik olarak gelişen yanını ifade eder.

Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri;

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

İleri yaşlardaki yetişkinlerde dikkat üç temel boyutta incelenmektedir. Bunlardan ikisi olan seçici dikkat, birden fazla uyaranın bulunduğu ortamlarda kişinin dikkatini sadece önemli gördüğü uyarıcılar üzerine toplama ve diğer uyarıcıları yok sayma yetisi olarak tanımlanırken;  bölünmüş dikkat, aynı zamanda birden fazla etkinliğe konsantre olabilmek olarak tanımlanabilir. 

Sürekli dikkat ise; bir nesne, görev ya da çevrenin diğer bir yönünde odaklanma ve bunu uzun süre devam ettirme olarak tanımlanmaktadır.

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan değişimler sadece belleğin yapılarıyla ilişkili değildir. Bellek işlevlerini değişime uğratan daha başka faktörler de söz konusudur. Örneğin, ileri yaşlardaki yetişkinlerin kendi bellekleri ile ilgili olan inançlarının ve beklentilerinin onların kendi gerçek belleklerini etkilediği görülmektedir. 

Bellekle ilgili olan diğer önemli değişkenlerden biri de sosyoekonomik statüdür. Sağlık, eğitim ve sosyoekonomik statünün diğer bileşenleri ileri yaştaki yetişkinlerin bellek özellikleri ile ilişkili bulunmuştur. Yüksek düzeyde eğitime sahip olan ileri yaşlı bireylerin bellek yeterlilikleri eğitim düzeyi düşük olanlardan olumlu yönde farklılaşmaktadır. Ancak düşük eğitim düzeyinde olan yaşlı yetişkinlerin sürekli olarak bilişsel etkinliklerde bulunmasının onların epizodik belleklerini geliştirdiği görülmüştür.

Karar verme de bilişsel süreçlerin en yaşamsal olan bileşenlerinden biridir. Aynı zamanda karar verme çalışma belleği ve uzun süreli bellek gibi bilişsel mekaniklerin üzerinde gerçekleşen bir bilişsel süreçtir. bilişin diğer bileşenlerinde meydana gelen değişimlere rağmen yaşlı yetişkinlerin verdikleri kararların doğruluğu üzerinde genç yetişkinlerin daha fazla anlamak ve empati kurmak için çaba sarf etmesi son derece önemlidir.

Anlamsal belleğin zayıflaması ise belleğin yapısıyla ilişkilidir. 

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.