YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Biliş’in iki temel bileşeni olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bu bileşenlerden ilki içeriklerdir. Bilişin içerikleri bildiğimiz şeylerden oluşmaktadır: Kavramlar, olgular, kurallar, anılar vb. (Gerrig & Zimbardo, 2013). Bilişin ikinci bileşenini ise süreçler/işlevler olarak tanımlamak mümkündür. Bilişsel süreçler/işlevler içinde bulunduğumuz çevreyi yorumlamak, anlamak, karşılaştığımız problemlere çözümler bulmak için bilişin içeriklerini nasıl işlediğimizdir (Gerrig & Zimbardo, 2013)

Bilişsel mekanikler dünyayı tanımak ve yaşamı anlamak için gerekli olan temel donanım iken bilişsel pragmatikler deneyim, sosyalleşme ve kültürlenme ile ilişkili süreçleri ifade eder.

İleri yaştaki yetişkinlerin araba kullanmak ve kesici alet kullanmak gibi etkinlikleri yerine getirirken başka bir şeyle ilgilenmeleri dikkatlerini iki ayrı etkinliğe yöneltmelerini gerektirdiğinden ciddi tehlikelere neden olabilir.

Episodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır (Santrock, 2012). İleri yaştaki yetişkinlerin episodik bellek ile ilgili olarak genç yetişkinlerden daha düşük performans gösterdikleri bilinmektedir (Cansino, 2009).

Ortaya çıkan değişimler sadece belleğin yapılarıyla ilişkili değildir. 

Bireyin kendi belleğine ilişkin olumsuz tutumları belleği etkiler.

İleri yaştaki yetişkinlere bakım veren ya da onların yaşamlarında yeri olan genç yetişkinlerin onların belleklerine yönelik inanç ve beklentilerini olumsuzlayacak söylem
ve tutumlardan uzak durmaları son derece önemlidir.

Eğitimin ileri yaşlı bireylerin belleklerini önemli derecede etkilediği bilinmektedir. Yüksek düzeyde eğitimen sahip olan ileri yaşlı bireylerin bellek yeterlilikleri eğitim düzeyi düşük olanlardan olumlu yönde farklılaşmaktadır. Ancak düşük eğitim düzeyinde olan yaşlı yetişkinlerin sürekli olarak bilişsel etkinliklerde bulunmasının nonların episodik belleklerini geliştirdiği görülmüştür.

Algısal hızda düşüş bellekte, özellikle çalışma belleğinde, meydana gelen düşüşle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bellekte meydana gelen bu düşüşü ya da hızını azaltmak bazı çalışmalar ile mümkündür.

Majör depresyon bireyin yoğun olarak mutsuz, moralsiz, kendini suçlayıcı ve aşağılayıcı ve beklentilerinin çok azaldığı bir duygu durum olarak tanımlanabilir.

Bir diğer adı bunamadır.

Demans, kronik ve genellikle ilerleyici olarakbellek ve zihinsel kapasitenin azalması ile bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluğun olması durumudur (Akyar, 2011)

Çoklu damar yetmezliğine bağlı demans, çoklu damar yetmezliğine bağlı olarak beyinde yer alan atardamarlarda tekrarlanan ve genellikle geçici olarak kan akışının engellenmesi temelinde ortaya çıkan bilişsel işlevlerde/süreçlerde meydana gelen kayıp durumudur.

Demansın bu türüne halk arasında inme denilmektedir. Bu tür demans, yüksek kan basıncına sahip olan erkeklerde daha yaygın olarak gözlemlenmektedir (Santrock, 2012). Bu tür demansın belirtileri diğer demans türlerinden daha farklıdır. Bu tür demansta tıkanıklığın meydana geldiği beyin bölgesinin neresi olduğu belirtileri doğrudan etkilemektedir. Ancak en yaygın karşılaşılan belirtilerin iletişim, konuşma ve okuma yazma alanlarında beceri kaybı olduğu söylenebilir. Damarın açılması ile iyileşme hızlı bir şekilde gerçekleşir ancak kalıcı olan bazı işlev kayıpları gözlemlenebilir. Tedavi gerçekleşmez ise ilerleyen dönem içinde ciddi felç olgusu ile karşılaşılabilir.

Demansa sahip olan yaşlı yetişkinler özellikle yakın çevresindeki insanları tanıma ve kendilerine bakma becerilerini kısa sürede kaybederler.

Alzheimer hastalığı, demansın bir türüdür ve bellekte, muhakeme yeteneğinde, dilde ve fiziksel işlevlerde giderek artan bir şekilde kendini gösteren, geri dönüşü olmayan bir beyin rahatsızlığıdır (Santrock, 2012). Alzheimer hastalığı özellikle bellekle ilişkili beyin kimyasını olumsuz etkilemekte aynı zamanda beyin erimekte ve kaybolmaktadır (Santrock, 2012).

Parkinson hastalığı demansın diğer bir türüdür. Kaslarda istemsiz titreme, hareketlerin yavaşlaması ve kısmi yüz felçleri ile kendini gösteren parkison hastalığı nörofizyolojik bir bozukluktur.

Demans genç yetişkinlerde daha ağır tablo ile ve çok uzun süreli gözlemlenmektedir. Bu durum genç yetişkinlerin demanstan etkilenme sürelerinin yaşlı yetişkinlere göre daha uzun olması ile ilişkilidir. Bellekte yaşla meydana gelen bozulma ile Alzheimer hastalığının başlarında meydana gelen bozulmayı ayırt etmek son derece zor olsa
da bu tür bir bozulma tespit edildiğinde en kısa sürede sağlık kurumlarına başvurmak önemlidir. Özellikle episodik bellekte meydana gelen bozulmalar bellek türleri
içinde Alzheimer hastalığının tahmin edilmesinde daha önemlidir.

Biliş’in iki temel bileşeni olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bu bileşenlerden ilki içeriklerdir. Bilişin içerikleri bildiğimiz şeylerden oluşmaktadır: Kavramlar, olgular, kurallar, anılar gibi. Bilişin ikinci bileşenini ise süreçler/işlevler olarak tanımlamak mümkündür. Bilişsel süreçler/işlevler içinde bulunduğumuz çevreyi
yorumlamak, anlamak, karşılaştığımız problemlere çözümler bulmak için bilişin içeriklerini nasıl işlediğimizdir. Doğru cevap A'dır.

Okuma ve yazma becerileri, dil ve dilin kavranması, eğitimsel beceriler, profesyonel beceriler, problemlerin ve yaşamın üstesinden gelmemize yardımcı olan benlik ve yaşam becerileri bilişsel pragmatiklerin temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri; duyusal girdiler, görsel ve motor bellek, karşılaştırma, ayırt etme ve sınıflandırmadır. Doğru cevap B'dir.

İşlem hızı bireyin bilgiyi işleme süresi ile ilgili bir kavramdır ve işlem hızı bilişsel mekaniklerin önemli bir bileşenidir. İşlem hızının erken çocukluk ve çocukluk döneminde yaşamın diğer dönemlerinden olduğundan daha hızlı olduğunu söylemek mümkündür. Doğru cevap E'dir.

Belleğin bir diğer bileşeni de bir bilgiyi nereden öğrendiğimizi hatırlama yetisi
olan kaynak bellektir. Doğru cevap D'dir.

Demans, kronik ve genellikle ilerleyici olarak bellek ve zihinsel kapasitenin azalması ile bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluğun olması durumudur. Diğer bir deyişle, demans birçok nörofizyolojik bozuklukla ilişkili olarak ortaya
çıkabilen bir zihinsel problem durumudur. Demans temel bilişsel süreçlerin/işlevlerin bozulması durumudur. Demansa sahip olan yaşlı yetişkinler özellikle yakın çevresindeki insanları tanıma ve kendilerine bakma becerilerini kısa sürede kaybederler. Doğru cevap C'dir.

Parkinson hastalığı demansın diğer bir türüdür. Kaslarda istemsiz titreme, hareketlerin yavaşlaması ve kısmi yüz felçleri ile kendini gösteren parkison
hastalığı nörofizyolojik bir bozukluktur. Doğru cevap D'dir.

Zihinsel içerikli etkinlikler, eğitim ve sosyal ortamda gerçekleştirilen etkinliklerin yaşlanma temelli ortaya çıkan bilişsel süreç/işlev sorunlarında tampon görevi gördüğü ve bilişsel işlevleri/süreçleri desteklediği söylenebilir. Bununla birlikte kitap okumanın bilişsel işlevlerde meydana gelen olumsuz değişimlere karşı önemli bir tampon görevi gördüğü bilinmektedir. Bu nedenle yaşlı yetişkinlerin evlerinde bir köşeye çekilerek televizyon gibi ciddi zihinsel etkinlik gerektirmeyen ve aynı zamanda yaşlı yetişkini sosyal çevreden uzaklaştıran etkinliklerden uzaklaştırmak ve sosyal bir ortamda en az düzeyde zihinsel içerikli etkinlikler gerçekleştirmeye teşvik etmek onların bilişsel işlevlerini/ süreçlerini olumlu yönde etkileyecektir. Doğru cevap C'dir.

Atrofi, insan ya da hayvan organlarında kullanmama sonucunda meydana gelen küçülme durumudur. Sinir hücreleri (nöronlar) arasındaki bağlantının kaybolması ya da zarar görmesi durumuna da atrofi denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Depresyon içerisinde yaşlı yetişkinlerin yaşamını en fazla ve en yoğun şekilde etkileyeni ise majör depresyondur. Majör depresyon bireyin yoğun olarak mutsuz, moralsiz, kendini suçlayıcı ve aşağılayıcı ve beklentilerinin çok azaldığı bir duygu durum olarak tanımlanabilir. Bireyden bireye ciddi farklılıklar görülse de majör depresyonda olan bireyler yaşama güçlerini ve azimlerini kolayca
kaybederler, kendilerine yönelik algıları suçlayıcıdır, kendilerini iyi hissetmezler, motivasyonları yok denecek kadar azdır, yeme ve uyku alışkanlıklarında ciddi değişimler söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

Episodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.