YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Yaşlılık hem biyolojik, hem bilişsel, hem de psikososyal yönleri ile değerlendirilmesi gereken bir süreçtir. Yaşla birlikte görülen fiziksel değişim, yaşlılığın biyolojik boyutunu; algı, öğrenme, problem çözme ve kişilik özellikleri açısından insanın uyum sağlama kapasitesindeki değişimler yaşlılığın bilişsel boyutunu oluşturur. Çevredeki diğer bireylerle etkileşim ise, yaşlılığın psiko-sosyal boyutunu oluşturur.

Yaşlı kişilerin sağlık durumuyla ilgili en önemli kavramlardan birisi “sağlık öyküsü” dür. Sağlık öyküsünün içeriğinde özgeçmiş, soy geçmişi, şu anki durumu ve ilaç kullanımı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.Yaşlı kişilerin sağlık durumuyla ilgili diğer bir kavram da “sağlık algısı” dır. Sağlık algısı yaşlının hastalıklarını ve bedenindeki değişimleri nasıl algıladığıdır. Sağlık öyküsünün içeriğinde yer almaz.

D seçeneği dışındaki seçeneklerde verilen ifadeler görme problemi olan yaşlıların iletişimini ve günlük yaşamını kolaylaştırmak için yapılması gerekenler arasında yer almaktadır. Yüz yüze iletişim kurmak ise işitme problemi olan yaşlıların iletişimini ve günlük yaşamını kolaylaştırmak için yapılması gerekenlerden biridir.

Vücuttaki tüm sistemlerde yaşlılıkla beraber çeşitli değişimler ortaya çıkar. Bu sistemler; duyu, bağışıklık, hormonal, dolaşım, solunum, sinir, üreme, sindirim, boşaltım ve kas- iskelet sistemleridir. Duygu değişiklikleri ise fiziksel değil, psikolojik olarak yaşanan değişimlerdir.

Fiziksel aktivitenin arttırılması, sağlıklı bir beslenme ve ruhsal durumun desteklenmesi yaşlının sağlık sorunlarının azalmasında yararlı olur. Sosyal soyutlanmayı azaltmak için yaşlıların sosyal hayata dahil olmaları, üretken bir hayat sürdürmeleri, kendilerini geliş- tirebilmeleri için uygun ortam oluşturulması, fırsatlar sunulması, eğitim alma/verme, kuşaklararası paylaşımı arttırıcı projelerin yaşama geçirilmesi, yaşlı odaklı sivil toplum örgütlerine aktif katılımlarının sağlanması gibi önlemler alınabilir. Yaşlılar gençlerle kendilerini yenileyebilirler. Gencin bedensel enerjisi, dinamizmi, yaşlının bilgeliği ile bütünleşerek daha üretken ve yaratıcı toplum oluşturulabilir. Çevresinde onun tecrübelerinden yararlanmak isteyen gençlerin varlığı yaşlıları çok mutlu edecektir. Yaşlı bireyin sağlıklı ruh halinin sürdürülmesi için; öz yeterliliklerinin arttırılması, sağlıklı ve aktif yaşam tarzının sürdürülmesine ilişkin hizmet programlarının geliştirilmesi gerekir. III numaralı ifadede yanlış bilgi verildiği için bunun yer almadığı seçenek doğru olacaktır.

Yaşlılarda yeni şeylere karşı tepki bazen “korku” düzeyine çıkar, yeni bir şey satın almak, giymek istemezler. Yeni olan şeyleri çirkin ve kötü bulabilirler. Hatta kendilerini dış dünyadan soyutlayıp içlerine kapanabilirler. Bu uyum sorunu zamanla ilerleyerek yaşlılık bunamasının belirtilerinden biri olarak neofobi (yenilik korkusu) karşımıza çıkabilir. Yaşlının iç dünyasına kapanması ve içe dönük bir hayat sürmesi, duygulanım durumunu da bozar. Bu durum yaşlı bireyin benmerkezci davranmasına yol açabilir.

Kendini çaresiz ve aciz hissetme, kendine güvende azalma, ailevi sorunlara gösterilen tepkinin artmasının yanı sıra; yaşadığı mekânı değiştirememe yaşlılarda görülen ruhsal sorunlar arasındadır.

Yaşlının hastalığına karşı tutumu da uyum düzeyini etkileyen önemli bir faktördür. Bazı yaşlılar beden sağlıklarıyla aşırı derecede meşgul olma, hemen her gün yeni bir yakınma ile doktora başvurma ya da sürekli olarak hastalıklarıyla ilgili sorular sorma eğilimindedirler. Hatta hastalık hastası olarak nitelendirilebilecek davranışlar sergileyebilirler. Yaşlılardan bazıları hasta olmalarını ilgi çekme aracı olarak bile kullanabilirler. Bazı yaşlılar ise, tam tersine yaşlılığı inkâr etme, doktora ya da hastaneye gitmeme yönünde davranışlar sergileyebilirler. Bu iki durum da yaşlının sağlığı açısından bir takım tehlikeleri barındırmaktadır. En sağlıklı tutum ise yaşlılığın kabul edilmesidir.

Kaygı ve kronik hastalık arasında çift yönlü bir ilişki vardır. Kaygı kronik hastalıkları arttırır. Kronik hastalıklar da kaygıyı. Kaygı kronik hastalığın gelişiminde risk etkeni olabilir.

Tedaviyi reddeden yaşlı ile iletişimde; • Sağlık durumu ile ilgili doğru bilgi vermek, uzmanlardan bilgi alınmasını sağlamak, • Merak ettiği sorulara yanıt vermek, • İlaca karşı olumsuz yaklaşımı varsa ilacı kullanmanın yararını ve kullanmamanın zararını anlatmak, • Sağlık personeline karşı olumsuz bir tutumu varsa düzeltmek yerinde olur. D seçeneğinde yer alan ifade "uzmanlardan bilgi alınmasını engellemek" şeklinde olduğu için yanlıştır.

İşitme problemi olan yaşlıların iletişimini ve günlük yaşamını kolaylaştırmada yavaş, düşük ses tonuyla, bağırmadan konuşmak gereklidir.

Yaşlılıkta, bağışıklık sisteminin zayıflaması, hormon düzeylerinin ve so­lunum sisteminin kapasitesinin azalması, sindirim sisteminde bazı aksaklıklar, böbreklerde kan dolaşı­mının azalması, karaciğer, kalp, damar sistemlerinin işlevle­rinde azalma; beyin hücrelerinde gerilemelere bağlı olarak hafızada zayıflama; ciltte yaşlanma, saçlarda beyazlama; kemiklerin şekillerinde değişme ve ço­ğalma yeteneğinin kaybolması söz konusudur.

75 ya üzerindeki yaşlıların yarısınde işitme problemi görülmektedir.

Yaşlılık dönemi, ilerleyen yaş ile birlikte hücre, doku, organ ve sistemlerde meydana gelen geri dönüşü olmayan kayıpların olduğu dönemdir. Yaşlılık hem biyolojik, hem bilişsel, hem de psikososyal yönleri ile değerlendirilmesi gereken bir süreçtir. Yaşla birlikte görülen fiziksel değişim, yaşlılığın biyolojik boyutunu; algı, öğrenme, problem çözme ve kişilik özellikleri açısından insanın uyum sağlama kapasitesindeki değişimler yaşlılığın bilişsel boyutunu oluşturur. Çevredeki diğer bireylerle etkileşim ise, yaşlılığın psiko-sosyal boyutunu oluşturur.

Sağlık Öyküsü Yaşlı kişilerin sağlık durumuyla ilgili en önemli kavramlardan birisi “sağlık öyküsü” dür. Sağlık öyküsünün içeriğinde özgeçmiş, soy geçmişi, şu anki durumu ve ilaç kullanımı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.

Duyusal Sistemlerdeki Değişimler ve Uyuma Etkileri Vücuttaki tüm sistemlerde yaşlılıkla beraber çeşitli değişimler ortaya çıkar. Bu sistemler; duyu, bağışıklık, hormonal, dolaşım, solunum, sinir, üreme, sindirim, boşaltım ve kas- iskelet sistemleridir. Yaşlılıkta “duyu sisteminde” meydana gelen değişimler yaşlının uyumu açısından önemlidir. Çünkü etkili bir iletişim kurma yetisi büyük ölçüde duyulara (görme, işitme, dokunma, tat alma, koklama) bağlıdır. Yaşlılar uyaranların yoğunluğunun az olduğu (hafif ses, hafif koku, az ışık) durumlarda güçlük çekerler. Çünkü sinirlerde uyarılarda azalmalar oluşur ve beyin kendisine gelen uyarıları tam olarak değerlendiremez.

Duyusal Sistemlerdeki Değişimler ve Uyuma Etkileri: 40 yaşından sonra koku duyarlılığı da önemli ölçüde azalmaktadır. 60 yaşındaki kişinin kokuları ayırt etme yeteneği 20 yaşındakinden %50 daha azdır. Yaşlı, koku duyusundaki azalma sonucunda evdeki yanık, yangın ve hava gazı kokusunu alamadığı için kendini tehlikelerden koruma konusunda sorun yaşayabilir.

İşitme problemi olan yaşlıların iletişimini ve günlük yaşamını kolaylaştırmak için; • Yüz yüze iletişim kurmak, • Yaşlı duymadığından, korkmasını önlemek için kendimizi fark ettirmek, • Cihaz kullanıyorsa cihazın çalıştığından emin olmak, • Yaşlının hangi kulağı iyi duyuyorsa o tarafta konuşmak, • Gürültülü ve dikkat dağıtıcılı ortamlarda iletişim kurmamaya dikkat etmek, gürültüyü azaltmak, • Yavaş, düşük ses tonuyla, bağırmadan konuşmak, • Basit kelimeler ve kısa cümleler kullanmak, yaşlı söylenileni anlamadığında farklı şekilde ifade etmek, • Yaşlıya cevap vermesi için zaman vermek, aceleci davranmamak, • Gerektiğinde kağıda yazarak, görsel materyal veya beden dili kullanarak iletişim kurmak, • Yaşlı yorgun veya hasta ise daha fazla iletişim sorunu yaşayabileceğini göz önünde bulundurmak yararlıdır.

“Hormonal sistem” yaşlılıkta önemini arttıran bir sistemdir. Hormonlardaki azalma enerjinin azalmasına, vücut ısısı ve kan şekeri düzenlemede sorunlar yaşanmasına yol açabilir. Diyabet hastalığı ve troid hormonundaki düzensizliklere bağlı çeşitli hastalıklar görülebilir. Halsizlik, yorgunluk, zihinsel yavaşlama troid hormonu düzensizliklerinin sonucunda ortaya çıkabilir. Saçlarda beyazlama, deride kırışıklıklar ve kilo almada vücuttaki düşük hormon düzeylerinin sonucudur. Vücudundaki insülin hormonlarında dengesizlik olan birey sinirli olur. Bu nedenlerle hormon düzeylerinin düzenli kontrolü ve aksaklıkların hızla giderilmesi sağlıkla ve uyumla doğrudan ilişkilidir.