YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Bireylerin gelişim sürecinde başarılı şekilde ilerlemesi öncelikle bireylerin bilişsel, duygusal ve davranışsal gelişim alanlarındaki yeterliliklerine bağlıdır. Bu nedenle gelişim görevlerinin en önemli belirleyicisi herhangi bir yaş grubundaki bireylerin genel yeterlilik ve becerileridir.

Gelişim görevlerinin bir diğer belirleyicisi ise bireyin içinde yaşadığı toplumun veya kültürün bu yaş grubundaki bireylerden yerine getirmesini talep ettiği genel beklentilerdir.

Gelişim görevlerinin kişiye özgü olan ve bireysel farklılıkların en belirgin olduğu belirleyicileri ise bireylerin yaşam amaçları, istekleri ve değerleridir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Psikososyal gelişim alanında ise benlik kavramındaki değişiklikler, eş kaybı, akranların ölümü, emeklilik ve emeklilikle ortaya çıkan gelirde azalma, statüde değişiklik, huzurevinde veya yaşlı bakım evine yerleşmek zorunda kalma gibi değişiklikler bireylerin yaşamlarını güçleştirmekte, uyum düzeylerini düşürmektedir. Bununla birlikte yaşlılık dönemindeki bireyler de gelişimsel süreçte kayıpların yanı sıra sanılanın aksine birtakım kazançlar da elde etmektedirler. Yaşlılık döneminde çocukların evden ayrılması, iş yaşamının emeklilikle birlikte sona ermesi gibi nedenlerle yaşamının pek çok alanında sorumluluğu azalan bireyler sakin ve dingin bir yaşama adım atmaktadırlar. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yaşlılık dönemindeki değişimler sonrasında kendisine yeni uğraşlar edinemeyen, önceki çalışma yaşamındaki rolleri yeni rollerle telafi edemeyen ve yalnızlaşan bireylerin uyum sorunu yaşama olasılıkları yükselmektedir. Başka bir ifadeyle kendisine daha fazla zaman kaldığında, kendisini gözden geçirip, geçmiş yaşamından ve yaptığı seçimlerden dolayı hoşnut olmayan, yoğun pişmanlık ve hayıflanma yaşayan bireyler kendilerine ve yaşamlarına ilişkin bu memnuniyetsizliği gidermek için ne zaman ne de güçleri olmadığını görerek, kendilerine ve çevrelerine olumsuz tutum ve tavırlar sergilemektedirler. Bu anlamda bireylerin bu dönemde yaşamlarını değerlendirme biçimlerine göre benlik bütünlüğüne veya tam tersine bir umutsuzluğa kapılabilecekleri söylenebilir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Uyum, bireyin ortaya çıkan dengesizliği gidermek için sergilediği davranışlar sonrasında ulaştığı geçici dengelilik durumudur. Başka bir ifadeyle uyum, genel olarak bireyin kendisinde ya da çevresinde meydana gelen değişikliklere yönelik olarak tepki vererek kendisini yeni durumlara uydurması olarak tanımlanmaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlılığa uyum süreci Seçim Yapma, Telafi Etme, Etkili ya da Fonksiyonel Kılma olmak üzere üç bileşenle açıklanmaktadır. Telafi etme, yaşlılığın getirdiği kayıplarla ve olumsuzluklarla baş edebilmek, istenen düzeyde işlevsel olabilmek için yeni ve alternatif yollar, yöntemler kullanılması ile gerçekleşleştirilmektedir. Telafi etme stratejisi, aynı amaca ulaşmayı sağlayan alternatif kaynaklar ve yöntemler olduğunda kullanılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlanmanın getirdiği kayıplarla karşılaşan bireyler, seçim yapma süreci ile daha az etkinliğe yönelerek kalan enerjilerini zorunlu ve kendileri için hayati öneme sahip olan etkinliklerine ayırabilmekte, böylece sağlıklı ve bağımsız yaşama olasılıklarını ve uyum sağlama düzeylerini yükseltmektedirler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Uyum bozukluklarının diğer psikolojik bozukluklardan en önemli farklılığı, uyumsuz davranışların mutlaka ve mutlaka bir stres algısına dayalı davranış örüntülerini içermesidir. Birey uyum bozukluğu göstermeden önce mutlaka bir stres kaynağı ile karşı karşıya kalmakta, bu stres kaynağı ile baş etmek için verdiği işlevsel olmayan tepkiler nedeni ile uygunsuz ve kendisinden beklenmeyen biçimlerde tepki vermektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Strese karşı gösterilen tepkilerin uyum bozukluğu olarak nitelendirilmesi için tepkilerin; stres kaynağının ortaya çıkışından itibaren üç ay içerisinde gözlenmesi, stres faktörüne gösterilmesi beklenen tepkiden fazla ya da aşırı olması ve bireyin günlük yaşamındaki işlevselliğinde azalmaya neden olması gerekmektedir. Ancak herhangi başka bir sorunu da beraberinde içermesi gerekmemektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlılık dönemindeki bireylerin kişilik özelliği olarak dışa dönük olmaları, özerklikleri, yaşama aktif katılım göstermeleri, yeniliklere açık olmaları ve işlevsel başa çıkma becerilerini kullanmaları, uyumu kolaylaştıran faktörler arasında yer almaktadır.

 Diğer tüm davranışlar gibi uyum sağlamaya yönelik davranışları da etkileyen ve bireysel farklılıkların temelinde yer alan kişilik özelliklerinin uyum sürecine etkisi dikkatle incelenmiş, dışadönük kişilik özelliğine sahip yaşlıların içedönüklere oranla yaşlılığın neden olduğu değişimlere daha kolay uyum sağladığı ortaya konmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Etkili ya da Fonksiyonel Kılma stratejisi ise bireylerin önemli bulduğu alanlarda işlevselliğini arttırmak için kendi kaynaklarını en üst seviyeye çıkarmak, daha da arttırmak ve zenginleştirmek için kullandığı bir yöntemdir. Bu stratejiyi diğer iki uyum stratejisinden ayıran en önemli özellik, bu stratejinin bir kayıp karşısında işe koşulmamasıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bireylerin yaşamlarındaki ciddi ve önemli deği­şiklikler sonrasında uyum sağlaması gereken büyük değişimler Önemli Yaşam Olayları olarak adlandırıl­maktadır. Önemli yaşam olayları bireylerin yeterlilik ve kapasitelerini kullanarak baş etmeleri gereken ve bireyler üzerinde ciddi düzeyde baskı ve stres oluştu­ran olaylar ve durumlardır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Gelişim sürecindeki diğer dönemlerden farklı olarak daha çok kayıplarla anılan yaşlılık döne­mindeki bireylerin kronolojik yaşları gereği de bazı önemli yaşam olaylarını yaşama olasılıkları diğer yaş gruplarına oranla daha yüksektir. Fiziksel geli­şim alanındaki kayıp ve çöküşler nedeni ile sağlıkla ilgili ciddi değişiklikler, yeme ve uyku alışkanlıkların­da ciddi değişimler, yaşlıların tamamına yakınında gözlenen önemli yaşam olaylarındandır. Psikomotor becerilerindeki yavaşlamalar nedeni ile kaslarını eskisi kadar hünerli olarak kullanama­yan yaşlılar, daha yavaş hareket etmekte, uyarıcılara tepki verme süreleri uzamakta, bu nedenle araba kullanma gibi psikomotor becerilerin kullanımını gerektiren etkinlikleri yapamaz hâle gelmektedir­ler. Psikomotor becerilerin­deki zayıflamanın yanı sıra sinir hücrelerinin kay­bı nedeni ile duyularında ortaya çıkan kayıplar da yaşlıların yaşamında ciddi değişiklikler yapmasına ve stres tepkisine yol açmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bireylerin başa çıkma sürecinde pasif olduğu kaçma, durumu görmezden gelme gibi yöntemler bireyin uyum sağlamasına katkıda bulunmamaktadır.Doğru cevap E seçeneğidir.

Bütün bireyler gelişimsel görevleri açısından aynı görevlere, yaşam açısından eşin ölümü, yakın arkadaşların ölümü, bağımsızlığını kaybetme, emekli olma, büyükanne ve büyükbaba olma gibi benzer yaşam olayları yaşayıp benzer değişikliklere maruz kalsalar da bu değişimlere farklı tepkiler göstermektedirler. Tepkilerdeki bireysel farklılıklar da bireylerin farklı uyum davranışları sergilemelerinden kaynaklanmakta, farklı düzeylerde uyum sağlamalarına yol açmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.