YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM

Yaşlılık dönemindeki fiziksel gelişim alanındaki değişiklikler sonucunda fiziksel gücün azalması, vücutta güç kaybı ve defarmosyanların ortaya çıkması, duyusal kayıplar ve kronik hastalıkların ortaya çıkması, uyku düzeninde bozulmalar, psikomotor becerilerdeki kayıplar nedeniyle tepki zamanında artış gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bilişsel gelişim alanında ise sinir hücrelerinin kaybı veya azalması nedeniyle hafıza ve dikkat sorunları, muhakeme becerilerinin azalması gibi durumlarla karşılaşılmaktadır. Psikososyal gelişim alanında ise benlik kavramındaki değişiklikler, eş kaybı, akranların ölümü, emeklilik ve emeklilikle ortaya çıkan gelirde azalma, statüde değişiklik, huzurevinde veya yaşlı bakım evine yerleşmek zorunda kalma gibi değişiklikler bireylerin yaşamlarını güçleştirmekte, uyum düzeylerini düşürmektedir. Doğru yanıt E’dir.

Yaşlılık dönemindeki fiziksel gelişim alanındaki değişiklikler sonucunda fiziksel gücün azalması, vücutta güç kaybı ve defarmosyanların ortaya çıkması, duyusal kayıplar ve kronik hastalıkların ortaya çıkması, uyku düzeninde bozulmalar, psikomotor becerilerdeki kayıplar nedeniyle tepki zamanında artış gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Psikososyal gelişim alanında ise benlik kavramındaki değişiklikler, eş kaybı, akranların ölümü, emeklilik ve emeklilikle ortaya çıkan gelirde azalma, statüde değişiklik, huzurevinde veya yaşlı bakım evine yerleşmek zorunda kalma gibi değişiklikler bireylerin yaşamlarını güçleştirmekte, uyum düzeylerini düşürmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Depresyonla Birlikte Seyreden Uyum Bozukluğu, depresif duygu durumu, ağlama, kederli olma, umutsuzluk ve çaresizlik gibi belirtilerle gözlenmektedir. Bu alt türde yer alan bireylerin depresyon belirtileri depresyon tanısı alacak kadar belirgin ve yoğun olmamakla birlikte, bireylerin yaşadıkları stresten olumsuz etkilenmiş ve işlevselliklerini yitirmiş olması nedeni ile psikolojik desteğe ve müdahaleye ihtiyaç duyması söz konusudur. Doğru yanıt A’dır.

Karışık veya Belirsiz Uyum Bozukluğu alt türünde ise duygusal ve davranışsal belirtiler aynı anda görülebileceği gibi, diğer uyum bozukluğu alt tiplerinin hiç birisinde yer almayan belirtiler de gözlenebilmektedir. Algılanan stres sonrasında sosyal çekilme ya da katılım beklenen etkinliklerde (çalışma hayatı) ketlenme yaşanması bunlardan bazılarıdır. Doğru yanıt E’dir.

Problem odaklı başa çıkma stratejileri, bireyin herhangi bir stres kaynağı ile karşılaştığında stres kaynağını ortadan kaldırmak ya da stres kaynağının etkisini azaltmak için doğrudan stres oluşturan olaya ya da duruma yönelik tepkilerini içermektedir. Problem odaklı stratejiler bireylerin aktif olmasını gerektiren, stresli durumla baş etme için planlama yapma, baş etmeyi olumsuz yönde etkileyen başka bir etkinliği durdurma, sorunun çözümünde kendisine yardımcı olacak destek mekanizmalarını harekete geçirme gibi durumun kontrolünü ele almaya yönelik yöntemlerle ortaya konmaktadır. Duygu odaklı başa çıkma stratejileri genellikle stres kaynağı kontrol edilemez, değiştirilemez olarak algılandığında daha fazla tercih edilmektedir. Problem odaklı başa çıkma stratejilerinin aksine, duygu odaklı başa çıkma stratejilerinde birey uyum sağlama sürecinde başarılı olmak için kendi düşünce ve duyguları üzerine odaklanmaktadır. Bireyler Durumu ya da Olayı Yeniden Yorumlama, Durumu Kabul Etme, Sosyal Karşılaştırma, Sosyal Destek Arama ve Bulma, Durumu Görmezden Gelme, Durumdan Kaçınma gibi yöntemleri kullanarak olumsuz duygularını kontrol etmeye, azaltmaya çalışmaktadırlar. Doğru yanıt B’dir.

Yaşlılığa uyum süreci; seçim yapma, telafi etme, etkili ya da fonksiyonel kılma olmak üzere üç bileşenle açıklanmaktadır. Seçim yapma süreci ile yaşlılar günlük yaşamlarında kendileri için çok önemli ve öne çıkan alanlara daha fazla odaklanmak için bazı etkinlikler, amaçlar veya boyutların sayısını azaltma yolunda adımlar atarlar. Kayıp ve azalan işlevselliklerinin yanı sıra, yaşamlarındaki zaman kısıtlılığı nedeni ile de yaşlılar kendileri için daha anlamlı amaçlarını ön plana çıkararak yaşamlarını daha anlamlı kılmaya çalışırlar. Bu kapsamda seçim yapma süreci yaşlıların aynı zamanda serbest zaman etkinliklerinde de kısıtlamalara gitmesine, bazı etkinlikleri diğerlerine tercih etmesine yol açmaktadır. Telafi etme ise yaşlılığın getirdiği kayıplarla ve olumsuzluklarla baş edebilmek, istenen düzeyde işlevsel olabilmek için yeni ve alternatif yollar, yöntemler kullanılması ile gerçekleştirilmektedir. Telafi etme stratejisi, aynı amaca ulaşmayı sağlayan alternatif kaynaklar ve yöntemler olduğunda kullanılmaktadır. Etkili ya da fonksiyonel kılma stratejisi ise bireylerin önemli bulduğu alanlarda işlevselliğini arttırmak için kendi kaynaklarını en üst seviyeye çıkarmak, daha da arttırmak ve zenginleştirmek için kullandığı bir yöntemdir. Bu stratejide birey bir kayıp yaşamamakta, yaşamına daha iyi uyum sağlamak için var olan kaynaklarını daha da geliştirip iyileştirmektedir. Doğru yanıt E’dir.

Yaşlılığa uyum süreci; seçim yapma, telafi etme, etkili ya da fonksiyonel kılma olmak üzere üç bileşenle açıklanmaktadır. Seçim yapma süreci ile yaşlılar günlük yaşamlarında kendileri için çok önemli ve öne çıkan alanlara daha fazla odaklanmak için bazı etkinlikler, amaçlar veya boyutların sayısını azaltma yolunda adımlar atarlar. Kayıp ve azalan işlevselliklerinin yanı sıra, yaşamlarındaki zaman kısıtlılığı nedeni ile de yaşlılar kendileri için daha anlamlı amaçlarını ön plana çıkararak yaşamlarını daha anlamlı kılmaya çalışırlar. Telafi etme ise yaşlılığın getirdiği kayıplarla ve olumsuzluklarla baş edebilmek, istenen düzeyde işlevsel olabilmek için yeni ve alternatif yollar, yöntemler kullanılması ile gerçekleştirilmektedir. Telafi etme stratejisi, aynı amaca ulaşmayı sağlayan alternatif kaynaklar ve yöntemler olduğunda kullanılmaktadır. Etkili ya da fonksiyonel kılma stratejisi ise bireylerin önemli bulduğu alanlarda işlevselliğini arttırmak için kendi kaynaklarını en üst seviyeye çıkarmak, daha da arttırmak ve zenginleştirmek için kullandığı bir yöntemdir. Bu stratejiyi diğer iki uyum stratejisinden ayıran en önemli özellik, bu stratejinin bir kayıp karşısında işe koşulmamasıdır. Aksine birey bir kayıp yaşamamakta, yaşamına daha iyi uyum sağlamak için var olan kaynaklarını daha da geliştirip iyileştirmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Yaşama aktif katılım bireyin tüm yaşam alanlarında girişken, dışsal gözlemci gibi davranmak yerine yaşamın içinde olmasını, çaba ve emek harcayarak sürece dahil olmasını ifade etmektedir. Örneğin, bireyin sosyal yaşama tüm benliği ile katılması, çaba ve emek harcayarak kişilerarası ilişki ve iletişimlere yatırım yapması bireyin sosyal yaşama aktif katılmasını ve kendisini bir bütünün parçası olarak hissetmesini sağlamaktadır. Bireydeki bu aidiyet ve bağlılık duygusu ise bireyin kendisini daha güçlü hissetmesine ve stres kaynaklarına daha fazla direnç göstermesine imkân sağlamakta, sonuçta uyum sağlamasını kolaylaştırmaktadır. Doğru yanıt D’dir.

Kabullenmeyi aynı zamanda uyum sağlama sürecini kolaylaştıran bir diğer özellik ise yeniliklere açık olmadır. Yeniliklere açık olma, yaşlının fiziksel, bilişsel ve psikososyal gelişim alanlarındaki eski alışkanlıklarını bırakarak, bu alanlardaki değişimlere yönelik yeni tavır ve tutumlar geliştirmesini sağlamaktadır. Yeniliklere açık olmayan bir yaşlı ise eski alışkanlıklarına ve davranış örüntülerine saplanıp kalmakta, yeni durumlara direnç göstermekte, yeni duruma uyum sağlamak için harcayacağı enerjiyi direnmek için harcamakta ve sonunda direnişi başarısızlıkla sonuçlanınca da büyük bir olasılıkla tükenmişlik yaşamaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Uyum bozukluğu belirtileri gösteren bir bireye daha etkili olarak yaklaşabilmek için öncelikle bireyin hangi olay ya da durumu stres verici olarak algıladığı belirlenmelidir. Daha sonra, bu olayı neye ya da kendisinin hangi özelliklerine dayanarak stres verici, tehdit edici olarak algıladığı saptanmalı, bir sonraki aşamada ise bireyin bu olaya uyum sağlaması için müdahale edilmelidir. Müdahale aşamasında, bireyin durumu ya da olayı yeni ve farklı bir bakış açısı ile anlamlandırması konusunda destek olunabileceği gibi, bireyin bu durumla baş etmesi için bir takım becerilerle donatılarak güçlendirilmesi de söz konusu olabilmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Seçeneklerde belirtilenlerin tümü gelişim görevlerinin fonksiyonlarındandır.

Yaşlılar telafi etme süreci ile sağlıklarını ve bağımsızlıklarını sürdürmelerini sağlayan temel etkinliklere ve rutinlere daha fazla zaman ve enerji harcamakta veya yeni kaynaklar oluşturmaktadırlar. Örneğin, azalan fiziksel güçleri nedeni ile gün içerisinde daha çabuk yorulan yaşlılar enerjilerini geri kazanmak için fazla uyuklamaktadırlar. Bu yolla kaybolan enerjilerine geri kavuşmaktadırlar. Telafi etme stratejisi, aynı amaca ulaşmayı sağlayan alternatif kaynaklar ve yöntemler olduğunda kullanılmaktadı

Dürtü Kontrol Bozukluğu/Davranım Bozukluğu İle Birlikte Seyreden Uyum Bozukluğu ise daha çok davranışsal belirtiler şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bireyler yaşadıkları stres sonrasında başkalarının haklarını gasp etme, okula devamsızlık yapma, kamu mallarına ya da başkalarının eşyalarına zarar verme, kumar oynama, kendisini veya başkalarını tehlikeye sokacak evden kaçma gibi davranışlarda bulunmaktadırlar. Doğru seçenek "D" dir.

Bir yaşlının sinir hücrelerinin zarar görmesi sonucunda görme yetisini kaybetmesi içsel kaynaklı önemli yaşam olaylarına örnek olarak verilebilir çünkü yaşlı vücudunda meydana gelen bu değişime göre yaşamında yeni düzenleme ve değişiklikler yaparak uyum sağlamak zorunda kalmaktadır. Öte yandan, aile üyelerinden birinin ölümü gibi bireyin dışındaki faktörlerden kaynaklanan olaylar da bireylerin derinden etkilenmesine yol açmakta ve yeni yaşamına uyum sağlaması için yeni düzenlemeler yapmasını gerektirmektedir.

Yeniden yorumlama stratejisinde olumsuz bir olayın olumlu olarak yeniden yorumlanması sürecinde gerçeğin çarpıtılmaması çok önemlidir. Önemli olan gerçeklik sınırları içerisinde olumlu alternatif düşünce ve çözüm üretilmesidir.

Bireylerin başa çıkma sürecinde pasif olduğu kaçma, durumu görmezden gelme gibi yöntemler bireyin uyum sağlamasına katkıda bulunmamaktadır. Dolayısıyla bireylerin stres kaynağını değiştiremediği durumlarda etkin bir şekilde duygu odaklı başa çıkma stratejilerini kullanmaları onların kendileri ve çevreleri ile barışık bir yaşam sürmelerini kolaylaştırmaktadır. Stres kaynağının birey tarafından kontrol edilemediği durumlarda problem odaklı başa çıkma stratejileri işlevselliğini yitirmektedir.

Yaşama aktif katılımla yakından ilişkili olan ve bireyin uyum bozukluğuna karşı koruyan bir diğer özellik ise Özerkliktir. Özerklik kendi kendini düzenleme, kontrol etme ve kendi yaşamı ile ilgili kritik ve önemli kararlar alabilme becerisi gibi özellikleri vurgulamaktadır. Yaşlıların yaşam kalitesi ile doğrudan ilişkili olan bağımsız olabilme, kendi yaşamını özerk biçimde sürdürebilme uyum sağlama sürecinde kritik öneme sahiptir.

Önem verdiği kişilerden (aile, arkadaş,eş) onay alan, değerli bulunan, kendisini sosyal bir yapının parçasıymış gibi hisseden bireyler kendilerini güçlü hissetmekte, zorluklar karşısında yılgınlığa düşmemektedirler. Bu nedenlerle sosyal destek yaşlıların uyum sağlama süreçlerini kolaylaştırmaktadır.

Herhangi bir stres kaynağına gösterilen tepkinin uyum bozukluğu olarak nitelendirilmesi için bir stres kaynağının ortaya çıkışından itibaren üç ay içerisinde gözlenmesi gerekmektedir. Aynı zamanda, stres tepkisinin stres faktörüne gösterilmesi beklenen tepkiden fazla ya da aşırı olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, bireyin bu tepkilerinin günlük yaşamındaki işlevselliğinde bozulmaya neden olması gerekmektedir. Bu durumda seçeneklerde verilenlerin hepsi doğrudur.

Stresle başa çıkma stratejilerini problem odaklı ve duygu odaklı stratejiler olarak iki genel başlık altında ele almaktadır. Doğru cevap A'dır.