YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 4

Kişilik özelliklerinin yaşlı bireylerin intiha­rındaki rolüne dair az sayıda araştırma bulunmak­la birlikte, takıntılı düşünce ve davranışlara sahip, katı, kaygılı, duygusal alanları kısıtlı, özellikle yeni deneyimlere açık olma kapasitesi düşük bireylerin yaşlılıklarında intihar kurbanı oldukları araştır­malarda gösterilmiştir.

Yaşam doyumu ise kişinin yaşamında ne istediği ve ne elde ettiğinin karşılaştırılmasının sonucudur. Fiziksel sağlığın iyi olması, ekonomik rahatlık, sosyal yaşan­tının yeterliliği, serbest zaman etkinlikleri bireyin yaşam kalitesinin göstergeleridir ancak yaşam do­yumunun yüksek olmasının garantisi değildir.

Psikolojik destek; can sıkıntısını giderme, daha iyi vakit geçirme, zamanını verimli kullanma, diğerleriyle paylaşımda bulunma, sevgi ve özlem gereksinimini giderme gibi göreceli olarak daha normal sınırlarda seyreden psikolojik durumlar söz konusu olduğunda günlük yaşamın rutinleri içinde sağlanabilmektedir.

Yaşlılık dönemi kişilerin çeşitli biçimlerde diğerlerinin desteğine en çok gereksinim duydukları dönemdir. Yaşlılık döneminde kişinin diğerlerinin desteğine gereksinim duyduğu en önemli sorun alanlarından birisi psikolojik destek gereksinimidir. Bu gereksinimlerin yeteri kadar giderilememesi yaşlı birey için hayati bir önem arz etmeyebilir. Ancak depresyon, intihar düşünceleri, halk arasında manik depresif olarak bilinen bipolar bozukluk, yoğun kaygıyla seyreden bazı psikolojik rahatsızlıklar, şizofreni veya deliryum ve demans gibi nörolojik temelli bazı bozukluklar bireylere acil tıbbi ve psikolojik müdahale gerektirebilmektedir.

Gerçeği değerlendirme yetisinin bozulması acil müdahale gerektiren bir durumdur. Gerçeği değerlendirme yetisinin bozulması kişinin bilinçli bir biçimde hareket edemeyeceğinin de göstergelerinden birisidir. Yaşlılık döneminde ortaya çıkan bazı psikolojik durumlar yukarıda da söz edildiği gibi tedavi gerektirir. Yaşlılıkta ortaya çıkan bu rahatsızlıkların kimileri görece daha hafifken bazıları oldukça ağır seyreder. Ayrıca ortaya çıkan hastalıkların bazılarında kişilerin bilinçlerinin kapandığını ve gerçeği değerlendirme yetilerinin bozulduğunu bazılarında ise bilincin kapanmadığını ve bireyin gerçeklerden kopmadığını görebiliriz. Bu durum psikoz ve nevroz kavramlarını gündeme getirmektedir. Kişinin gerçeği değerlendirme yetisinin bozulup bozulmaması bir açıdan durumun ciddiyetini de gösteren bir belirtidir. Ancak kişinin bilincinin açık olması ve durumun farkında olması bir sorun olmadığı anlamına gelmemektedir. Gerçeği değerlendirme yetisi tümüyle yerinde olan bir hastanın da intihar girişiminde bulunabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Psikotik belirtiler ya da “psikoz” kişinin gerçeklik ile bağının koptuğu bir durumdur. Böylesi bir durumda kişinin gerçek olan ile gerçek olmayanı birbirinden ayrıt etmeyebilmektedir

Psikotik belirtiler ya da “psikoz” kişinin gerçeklik ile bağının koptuğu bir durumdur. Böylesi bir durumda kişinin gerçek olan ile gerçek olmayanı birbirinden ayrıt etmeyebilmektedir. Psikoz durumunda kişi gerçekte olmayan bazı algılamalara sahiptir. Örneğin kötülük göreceğini, birilerinin kendisini takip ettiğini söyleyebilir (hezeyan) veya olmayan kişi ya da nesneleri gördüğünü (halüsinasyon) ifade edebilir.

Depresyon ana hatları ile kişinin yaşamdan zevk almadığı, mutsuz ve umutsuz olduğu bir duygu durum dönemini tanımlar.

Yaşlılıkta depresyon açısından önemli olan risk faktörleri; kadın olmak, yalnız yaşamak, sosyal ve toplumsal desteğin zayıf olması, yakın dönemde önemli kayıpların olması ve eşlik eden olumsuz seyreden tıbbi hastalıkların varlığıdır.

Yaşlı bireyin eşlik eden diğer hastalıklarının varlığı, intihar fikirleri, bilişsel işlevlerde bozukluk bulunması, sosyal ve toplumsal desteklerin azlığı hastaneye yatışı gerektirebilir. Bunların dışında yoğun bedensel uğraşılar, hezeyanların (sanrıların) varlığı, özellikle suçluluk ve kötülük görme hezeyanları, alkol kullanımının eşlik etmesi durumlarında da yatırılarak tedavi gereklidir.

Yaşlı bakım elemanları açısından bakıldığında yapılması gereken ilk şey belirtileri fark etmektir. Böyle bir durumda müdahale etmek de mümkün olmaktadır. Deliryumda ilk adımda kişinin psikiyatrik ve nörolojik açıdan muayene edilmesine olanak sağlamak gerekir. Kişinin hastaneye özellikle yaşlıların bakım ve tedavisinin yürütüldüğü geropsikiyatrik ünitelere yatırılması en uygun yoldur. Deliryum yaşamsal açıdan risk taşıyan bir durumdur ve yapılan çalışmalar %15 oranında ölümcül olabileceğini ortaya koymaktadır. Doktorun vereceği karar ile deliryumda kişi bakım aldığı kurum veya ortamda tedavi edilebilir. Bu takdirde doktorun önerileri dikkate alınmalı vereceği ilaçlar düzenli bir şekilde kullanılmalıdır. Ayrıca kişinin aşırı uyaranlardan arındırılmış, iyi havalandırılan ve ışıklandırılan bir ortamda bulunması önemlidir.

Demans yaşın ilerlemesine paralel olarak artmaktadır. Demans yaygınlığı her 5 yılda ikiye katlanmaktadır; 65-69 yaşları arasında %1 yaygınlığında iken, 95-99 yaşları arasında %35’e kadar yükselmektedir. Demans birçok farklı nedenle gelişebilir. Bunlardan en bilineni ve en yaygın olanı Alzheimer hastalığıdır.

Halk arasında kaygı olarak bilinen anksiyeteye yaşlılık döneminde sıklıkla rastlanır. Anksiyete gerçek yaşamdaki tehditle orantısız, gelecek yönelimli, hem öznel hem de nesnel ve bedensel yönleri olan olumsuz bir duygusal durumu tanımlar. Bu duygu genellikle benliği kaplayan tam tanımlanamayan bir yaşantıdır.

Kayıp yaşayan bireyin, ölen yakınıyla bağlarının aslında kopmadığını, kayıptan sonra da devam ettiğini ifade eden kavram, sürdürülen bağlar kavramıdır. Doğru cevap B'dir.

Normal yas kavramı acı duyulmadığını, acının bastırıldığını ya da kaybedilen kişinin ve acının çabucak unutulup hayata geri dönüldüğünü değil, sürecin getirdikleri içinde zorlanılan fakat doğal olarak yaşanılan bir durumu ifade eder. Hayatında önemli yer tutan birinin ölümü ile birlikte normal olarak yaşanılan süreç 1-2 yıl devam eder. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Kayıp yaşayan kişi 1 yıldan uzun bir süre yoğun şekilde rahatsız edici düşünceler, derin bir duygusal acı, yoğun bir hasret, yoğun şekilde yalnızlık ve boşluk hissi, merhumu hatırlatacak şeylerden özellikle kaçınma, kaybın etkisi ile yaşanan uyku düzensizliği ve diğer uyku problemleri, hayata, günlük aktivitelere, önceden sevilen şeylere karşı gösterilen ilgisizlik gibi yaşantılar yaşıyorsa karmaşık yas yaşıyor olma anlamında ciddi risk altında sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

Kaybın aniden ve beklenmedik şekilde yaşanması, korkunç bir şekilde meydana gelmesi ve buna tanıklık etmek gibi yaşantılar olduğunda travmatik yasın ortaya çıkması olasıdır. Ailesini kazada kaybeden Melih için de aynı durum söz konusudur. Doğru cevap E'dir.

Yasın, kişinin kaybından önce tutulmaya başlandığı, kayıptan sonra da devam edildiği türü beklenen yastır. Doğru cevap A'dır.

Tetikleyici bir unsurla birlikte normal zamanından görece uzun süre sonra bir şekilde ortaya çıkan yas yaşantısına gecikmiş yas denir. Örnekte verilen durum da bu yas türüne girmektedir. Doğru cevap D'dir

Kübler-Ross’un beş aşamalı yas modeli sırasıyla inkâr, kızgınlık, pazarlık, depresyon ve kabullenme aşamalarını içerir. Doğru cevap A'dır.

Kübler-Ross’un beş aşamalı yas modeline göre kayıpla yüzleşilip çaresizlik duygusunun bir şeyi değiştirmediği görüldüğünde bir boşluk duygusu oluşur. Bu duygu ile birlikte gelen aşama çökkünlük olarak da adlandırılan depresyon aşamasıdır. Doğru cevap D'dir.