YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 16

Eysenck’in araştırmalarının öncülük ettiği kişilik özellikleri bağlamının daha genişletilmiş hâli olan bir başka çalışma Costa ve McCrae tarafından
gerçekleştirilmiş olup alanyazında “büyük beşli”
olarak anılmaktadır. Bunlar “vicdanlılık/düşüncelilik, deneyime açıklık, dışadönüklük, yumuşak başlılık/kolay geçimlilik ve nevrotizm’dir

Kişilik özelliklerinin açıklanmasında duygulara odaklanan yaklaşımlara kıyasla düşüncelere odaklanan yaklaşıma bilişsel yaklaşım adı verilir.

Yaşlılıkta kişilik tipleri açısından Reichard, Livson ve Peterson’un 1960’lı yıllarda
ortaya koydukları sınıflandırma bir öncü çalışma niteliğindedir

Kendinden nefret eden tip:Yaşlanmanın sonuçlarından acı çekerek ölümü bir kurtuluş olarak gören bireyleri ifade eder

1980’li yıllarda Neugarten’in ortaya koyduğu
sınıflandırmada ise yaşlı bireylerin yaşantılarındaki aktiflikleri/etkinlikleri ve yaşam doyumları odak noktaları olarak ele alınmaktadır

Yaşlı kişinin umudunun beslenmesinde;
• Bakım verme ve kişiler arası ilişkilerin aynı
hemşire tarafından sürdürülmesi,
• Umut edilebilecekler, umut ve umutsuzluk
ayrımı ve normal yaşlanma süreci konusunda yaşlının bilgi verilmesi,
• Aidiyet duygusunu güçlendirmeye yönelik
olarak aile bireyleriyle, arkadaşlarla ve sağlık
hizmeti verenlerle yakınlığın teşvik edilmesi,
• Çevrenin ve kaynakların inanç ve ibadetler
için elverişli şekilde düzenlenmesi,
• İletişim sırasında sınırlılıkların değil olanakların vurgulanması

Yas türleri arasında; normal yas, karmaşık
yas, travmatik yas, beklenen yas, bilinmeyen (gizli) yas ve gecikmiş yas bulunur. Doğru cevap B Beklenmeyen yastır.

Kişisel ritüeller, kaybı yaşayan kişinin merhumu anmak, hatırlamak adına kendince yaptığı aktiviteleri ifade eder. Örneğin, arada bir hatırladıkça merhumun sevdiği bir yemeği yapıp çevresindekilerle paylaşmak, onun kullandığı parfümü kendi üzerinde kullanmak, ölen kişi eşi ise önemli günlerde özenli bir şekilde giyinip mezarı ziyarette bulunmak, birlikte yapılan herhangi bir aktiviteyi yapmak gibi birçok şey kişisel ritüel olarak adlandırılabilir. Doğru cevap B Kişisel ritüel'dir.

Normal yas kavramı acı duyulmadığını, acının bastırıldığını ya da kaybedilen kişinin ve acının çabucak unutulup hayata geri dönüldüğünü değil, sürecin getirdikleri içinde zorlanılan fakat doğal olarak yaşanılan bir durumu ifade eder. Bu anlamda ‘metanetli görünmek’ klişeden öteye geçmez. Her birey farklı şekillerde bunu yaşar ve aslında açık ya da örtük olarak sözel ve sözlü olmayan yollarla bunu ifade eder. Doğru cevap B Normal yastır.

Travmatik yas, kaybın aniden ve beklenmedik şekilde yaşanması, korkunç bir şekilde meydana gelmesi ve buna tanıklık etmek gibi yaşantılar olduğunda ortaya çıkabilecek bir durumdur. Buna tipik olarak bir kaza sonucu meydana gelen ölümler, trafik kazaları, cinayetler, terör olayları, afetler örnek verilebilir. Doğru cevap C Travmatik yas'tır.

Kübler-Ross’un (1970) beş aşamalı yas modeli, bir yakının ölüm yoluyla kaybedilmesinin ardından yaşanan süreci beş aşamaya ayırır ve bu aşamaların özelliklerini tanımlar. Bu süreç sırasıyla inkâr (denial), kızgınlık (anger), pazarlık (bargaining), depresyon (depression) ve kabullenme (acceptance) aşamalarını içerir. Doğru cevap C Deprasyon'dur.

Worden’in Dörtlü Yas Görevleri
Modeli
Yas sürecini açıklayan bir başka model de Worden (2001) tarafından geliştirilmiş olan KüblerRoss’un modelinde olduğu gibi aşamalardan çok, kayba uğrayan kişi tarafından tamamlanması gereken temel ödevleri tanımlayan bir modeldir. Worden bu modelde bir yakının kaybı sonrası yaşama uyum sürecinde dört farklı ödevden/görevden söz eder. Bunlar,
a. Kayıp gerçeğini kabul etmek,
b. Kaybın acısıyla çalışmak,
c. Kaybedilenin olmadığı bir çevreye uyum
sağlamak,
d. Kaybedileni duygusal olarak farklı bir yere yerleştirmek ve hayata devam etmek olarak sayılabilir. Doğru cevap D 'tır.

Worden bu modelde bir yakının kaybı sonrası yaşama uyum sürecinde dört farklı ödevden/görevden söz eder. Bunlar,
a. Kayıp gerçeğini kabul etmek,
b. Kaybın acısıyla çalışmak,
c. Kaybedilenin olmadığı bir çevreye uyum
sağlamak,
d. Kaybedileni duygusal olarak farklı bir yere yerleştirmek ve hayata devam etmek olarak sayılabilir. Doğru cevap D 'dir.

Worden’a göre (2001) bu, kayıp yaşayan bireyin yaptığı üç farklı uyum ile gerçekleşir. Birincisi, ‘dışsal uyum’ olarak adlandırılır ve kaybedilen kişinin artık var olmadığı dış dünyanın getirdiklerine uyum yapmayı içerir. İkincisi ‘içsel uyum’ olarak adlandırılır ve kaybın, kayıp yaşayan kişinin kendi benliğini nasıl etkilediğini, değiştirdiğini ve kişinin bu değişime nasıl uyum sağladığını ifade eden bir kavramdır. Üçüncüsü ise ‘ruhsal’ ya da ‘manevi uyum’ olarak ve kayıp yaşayan kişinin ölüm, yaşam, gündelik hayat ve varlık nedeni gibi felsefi ve soyut konularda nasıl değişimler geçirdiğini ve bunlara nasıl uyum sağladığını ifade eden bir kavramdır. Doğru cevap D'dir.

Sürdürülen bağlar kavramı kayıp yaşayan bireyin, ölen yakınıyla bağlarının aslında
kopmadığını, kayıptan sonra da devam ettiğini ifade eder.Doğru cevap C Sürdürülen bağ'dır.

Worden’in Dörtlü Yas Görevleri Modelinde yer alan maddelerden üçüncüsü ‘ruhsal’ ya da ‘manevi uyum’ olarak ve kayıp yaşayan kişinin ölüm, yaşam, gündelik hayat ve varlık nedeni gibi felsefi ve soyut konularda nasıl değişimler geçirdiğini ve bunlara nasıl uyum sağladığını ifade eden bir kavramdır. Oysa Yas ritüelleri kavramı ise, kayıp  aşayan kişinin yas sürecinde gerçekleştirdiği ya da katıldığı, merhumu anmak adına yapılan kişisel, sosyal ya da dinî aktiviteleri ifade eden bir kavramdır. Sürdürülen bağlar kavramının ifade ettiği, merhum ile ilişkileri yeniden oluşturma süreci içinde ritüellerin de yeri vardır. Doğru cevap C Yas ritüelleri'dir.

Yukarıdaki üç madde de psikiyatrik muayenede doktorların öncelikle ele aldıkları belirtilerdir.

Kişinin gerçeklik ile bağının koptuğu bir duruma psikoz adı verilir.

Bir kültür içinde paylaşılmayan, gerçeğe uymayan, mantıklı bir düşünce ile değiştirilemeyen, direnen bir inanışa hezeyan adı verilir.

Gerçek bir uyaran olmamasına karşın ortaya çıkan algılamalara halüsinasyon adı verilir.