YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 10

Kişilik: Bireyleri harekete geçiren motifleri, duyguları, düşünceleri, davranışsal eğilimleri (tutum), davranış örüntüleri ve psikolojik işlevselliklerini ve bir bütün olarak işleyişini ifade eden bir kavramdır. Ayrıca bireyin zekâsı bu noktada karakter ve huyun bileşkesini oluşturmada etkin rol oynamaktadır.

A tipi kişilik özellikleri arasında rekabet etme, kendiliğinden çalışma, zamana karşı yarışma, başarı ve kazanmaya odaklı olma, işleri bir an önce en iyi şekilde bitirme eğilimi görülürken B tipi kişilikte ise rahat ve aceleci olmayan bir tarzda çalışma, rekabetten uzaklık ve işleri ertelemeye yatkınlık görülmektedir.

Yüksek Olumlu Duyuş: Aktif, Coşkun, Hevesli, Heyecanlı, Tezcanlı

Yüksek Olumsuz Duyuş:  Güçlü Stresli, Korkulu, Düşmanca, Sinirli, Gergin

Düşük Olumlu Duyuş: Rahat, Sakin, Durgun, Dingin, Gevşek

Düşük Olumsuz Duyuş: Sersemlemiş, Donuk, Uykulu, Uyuşuk

Nevrotizm bireylerin kolay heyecanlanmaları, öfkelenmeleri, depresyona girmeleri ve kararsızlık göstermeleri şeklinde ortaya çıkan kişilik özelliğidir. Nevrotizmin bir ucunda uyumluluk, güvenilirlik, sakinlik, canlılık, vicdanlılık /düşüncelilik gibi dengelilik özellikleri bulunurken diğer ucunda değişkenlik, kaygılılık, saldırganlık, alınganlık, dikkafalılık, huzursuzluk gibi dengesizlik özellikleri bulunur.

Eysenck’in araştırmalarının öncülük ettiği kişilik özellikleri bağlamının daha genişletilmiş hâli olan bir başka çalışma Costa ve McCrae tarafından gerçekleştirilmiş olup alanyazında “büyük beşli” olarak anılmaktadır. Bunlar “vicdanlılık/düşüncelilik, deneyime açıklık, dışadönüklük, yumuşak başlılık/kolay geçimlilik ve nevrotizm’dir.

Olgun tip: İçinde bulunduğu durumu kabul ederek, başkalarıyla ilişkilerinde doyum arayarak, geçmişteki olumsuz yaşantıların yükünü taşımaksızın, elinden gelenin en iyisini yapmaya çalışan, yaşamdan zevk almaya çalışan yaşlı bireyleri ifade eder.

Sallanan sandalyeli tip: İçinde bulunduğu durumla barışık, ilişkilerinde dengeli olmakla birlikte edilgen ve içe dönük özellikler gösterir. Sorumluluktan kurtulduğu, emekli olduğu için mutlu olan bireyleri ifade eder.

Zırhlı tip: Yaşlanmanın getirdiği sorunlardan ve sonuçlarından korkar, yüzleşmekten kaçınır, duygularını kontrol altında tutmaya çalışırken kısmen rahat bir yaşlılık geçiren bireyleri ifade eder.

Kızgın tip: Yaşlandığını kabulde zorlanan, kendi ve çevresiyle barışık olmayan öfkeli, ölüm korkusu içinde yaşayan bireyleri ifade eder. Kendinden nefret eden tip Yaşlanmanın sonuçlarından acı çekerek ölümü bir kurtuluş olarak gören bireyleri ifade eder.

1980’li yıllarda Neugarten’in ortaya koyduğu sınıflandırmada ise yaşlı bireylerin yaşantılarındaki aktiflikleri/etkinlikleri ve yaşam doyumları odak noktaları olarak ele alınmaktadır.

Nidoterapi bireyin yatılı bakım altında ortamının bir ruh sağlığı çalışanı tarafından sistematik bir biçimde fiziksel ve sosyal anlamda psikolojik işlevlerini iyileştirmesini sağlamak üzere düzenlemesi demektir.

Yaşlı kişilerin umudunun beslenmesinde D şıkkının tam tersine sınırlılıkların değil olanakların vurgulanması gerekmektedir.

C kümesinde kaygılılığın egemen olduğu kişilik özellikleri görülmektedir. Bu gruptaki kişilik tipinde çekingenlik, başkalarına tabi olma ve titizlikle kendini gösteren özellikler bulunmaktadır. İlki, toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duygularının ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılığın olduğu sürekli bir örüntüdür.

Emeklilik kişisel yarar açısından bireylere toplumsal gelirden pay alma ve sevdikleri etkinliklerle vakit geçirme olanağı sunarken; toplumsal yarar açısından, genç nesilleri işe yerleştirme, çalışma sevgisini teşvik etme ve üretimin devamlılığını sağlama olanağı sağlamaktadır. Doğru yanıt A’ dır.

Kişilik özellikleri bireyin olumsuz koşullar tarafından harekete geçirilecek olan olası tutum ve davranışlarının repertuarını barındırmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hastalığın nedenleri tam olarak bilinmese de yaş, genetik yatkınlık, yaşam biçimi ve çevresel bazı etkilerin önemli değişkenler olduğu düşünülmektedir. Cinsiyet bu nedenlerden biri değildir.

Anormal kavramını belirleyen bazı ölçütler bulunmaktadır. Bunlardan biri de istatistiksel seyrekliktir. Anormal davranışın bir özelliği seyrek olmasıdır ancak seyreklik anormalliğin tek belirleyicisi de değildir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bireyin yaşadığı anormallik sebebiyle yaşamının önemli bazı alanlarında bozulmaların olması ya da yeti yitimi anormal davranışın önemli bir parçasıdır. Doğru cevap A'dır.

Yaşlılık döneminde karşılaşılan diğer bir psikolojik sorun ise deliryumdur. Deliryum; hızlı başlayan, dalgalı seyir gösteren, çok farklı nedenlerden dolayı ortaya çıkan, bilinç, algılama, düşünce, uyku-uyanıklık döngüsü değişimlerinin eşlik ettiği bir klinik sendromdur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yas yaşlılıkta sıklıkla karşılaşılan diğer bir psikolojik süreçtir. Yaşlılık bireylerin pek çok kayıp yaşadığı bir dönemdir. Eş, arkadaş ölümü yanı sıra işin, sağlığın, bağımsızlığın ve rollerin de kaybı yaşanmaktadır. Kaybın ilk 1 ila 6. aylarında depresyon belirtilerine benzer belirtiler görülebilir, yas yaşamakta olan birey istek ve ilgi azalması, enerji kaybı, üzüntü, dikkat ve konsantrasyon kaybı, sık ağlama isteği, her şeyin anlamsız gelmesi, devamlı kayıp nesneyi düşünme belirtilerini dile getirir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Demans tek bir hastalığı değil, hastalıklar topluluğunu ifade eden bir şemsiye terimdir. Yaşlılıkta en çok görülen ve uyum zorlukları yaratan rahatsızlıklardan biri de demanstır. Demans, birden fazla bilişsel işlev alanında, kişinin günlük yaşamını etkileyecek, sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulmaya neden olacak ilerleyici yıkımla karakterize bir sendromdur. Doğru cevap D'dir.

Yaşlılarda en sık görülen psikolojik rahatsızlıklardan biri depresyondur. Yaşlı hastaların psikolojik muayenelerinde devam eden mutsuzluk ve keder hâli, hayattan zevk alamama, kendini yalnız ve değersiz hissetme, dikkat bozukluğu, huzursuzluk ve ölüm düşünceleri tespit edilir. Doğru cevap D'dir.

Yaşlılıkla birlikte eskiye olan özlem gittikçe artar ve yaşlanmaya başlayan bireyle genç nesiller arasındaki mesafe açılır. Her gün çeşitli yeniliklerle ve olaylarla karşılaşan ve bu yeniliklere uyum sağlayamayan yaşlı insanlar eskiyi her zaman özlem duyarlar. Adaptasyon bozukluğu, zamanla ilerlediğinde yaşlılık bunamasının belirtilerinden biri olan neofobi (yenilik korkusu) olarak ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.