YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 1

Sürdürülen bağlar kavramı ‘kayıp yaşayan bireyin, ölen yakınıyla bağlarının aslında kopmadığını, kayıptan sonra da devam ettiğini ifade eder’. Kayıp yaşayan bireyin ölen kişi ile bağları doğal olarak eskisi gibi olmayacaktır. Yani merhum hayattayken onunla birlikte geçirilen günlük yaşamdaki diyaloglar, aradaki bağ, ilişkinin bir bütün olarak doğası artık gündemde değildir. Kaybı yaşayan kişi ancak bunu hafızasında yaşatır ve hatta bu hatırlananlar zamanla azalır. Yine de yaşanılanlar kaybı yaşayan kişinin hayatında yer eder ve ona bir şekilde katkıda bulunur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Karmaşık yas, 1 yıldan daha uzun bir süre yas belirtilerinin ciddi şekilde seyretmesi ve aslında uzun bir yolculuk olan bu sürecin başlangıcında takılıp kalmakla ilişkilendirilebilir bir durumdur. Kayıp yaşayan kişi 1 yıldan uzun bir süre yoğun şekilde rahatsız edici düşünceler, derin bir duygusal acı, yoğun bir hasret, yoğun şekilde yalnızlık ve boşluk hissi, merhumu hatırlatacak şeylerden özellikle kaçınma, kaybın etkisi ile yaşanan uyku düzensizliği ve diğer uyku problemleri, hayata, günlük aktivitelere, önceden sevilen şeylere karşı gösterilen ilgisizlik gibi yaşantılar yaşıyorsa karmaşık yas yaşıyor olma anlamında ciddi risk altında sayılabilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Verilen bilgiler "sağlık öyküsü" ile ilgilidir. Doğru cevap B'dir.

Dürtü Kontrol Bozukluğu/Davranım Bozukluğu İle Birlikte Seyreden Uyum Bozukluğu ise daha çok davranışsal belirtiler şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bireyler yaşadıkları stres sonrasında başkalarının haklarını gasp etme, okula devamsızlık yapma, kamu mallarına ya da başkalarının eşyalarına zarar verme, kumar oynama, kendisini veya başkalarını tehlikeye sokacak evden kaçma gibi davranışlarda bulunmaktadırlar. Doğru seçenek "D" dir.

Doğru cevap A şıkkıdır. Yaşlanma sürecinde ortaya çıkan kayıplar ve değişimlerin yavaş olması ve uzun bir süreye yayılarak ortaya çıkması bu süreçte yaşlı bireyin önlemlerini önceden almasına ve kendini hazırlaması açısından süreci kolaylaştırabilir.

“İçedönüklük” özelliği bireylerin uyumunu kolaylaştıran kişilik özellikleri altında yer almaktadır.

Ülkemizde 65 yaş ve üzeri grubun %90’ında bir, %35’inde iki, %23’ünde üç, %15’inde dört ve daha fazla kronik sağlık sorunu olduğu tahmin edilmektedir. Bazı hastalıklar (kronik akciğer hastalıkları, Alzheimer, Parkinson, duyu ve görme bozuklukları) bireyin yetisinde belirgin azalmalara neden olmaktadır ve yaşam süresinin uzaması ile gelecekte daha sık görülecektir (Özer, 2013). Yaşlılıkta vücuttaki her sistemde bir değişiklik ve bu değişikliklere bağlı olarak ortaya çıkabilen hastalık görülebilir ve bu durum yaşlıların neredeyse yaşamın ilk yıllarındaki yeterlilik düzeyine inmelerine yol açar.

Yaşlılıktaki önemli duyu kayıplarından birisi de “işitme” dir. Bu durum bireyin hayattan aldığı zevki, güvenliğini olumsuz etkiler. Az işiten yaşlılar trafik kazaları ile daha sık karşı karşıya kalabilirler. İnsan sesini işitmede kayıp olması da sosyal ilişkileri etkiler (Kahveci, 2015). Yaşlılarda sıklıkla gözlenen işitme kayıpları neredeyse beklenen ve fazla ciddiye alınmayan bir yetersizliktir. Ancak işitme kaybı bireyin iletişim yetisini etkilemesi açısından beklenenden daha sıkıntılı olabilir. 65-74 yaş nüfusunun 1/3’ü, 75 yaştan daha yaşlı olanların yarısı işitme problemi yaşar.

Tatlı, tuzlu, ekşi ve acının tadını alma 60 yaşından itibaren belirgin bir şekilde azalır. Yemeklerin lezzetinin eskisi gibi alınamaması, evde şikâyet ve tartışmalara neden olabilir. Koku alan hücrelerin sayısındaki azalma ile de kokuları birbirinden ayırt etmek zorlaşır. Bireyin yediği yemekten aldığı zevk azalır, yetersiz beslenmeye başlar. Tat ve koku alma duyusunun azalması ile tuz ve şeker tüketim eğilimi artar. Yüksek tansiyon ve diyabeti olan yaşlı bireylerde tuz ve şeker tüketiminin artması sorunların ortaya çıkmasını kolaylaştıracağı için gerekli önlemler alınmalıdır.

Yaşlılığa uyum süreci Seçim Yapma, Telafi Etme, Etkili ya da Fonksiyonel Kılma olmak üzere üç bileşenle açıklanmaktadır. Telafi Etme, yaşlılığın getirdiği kayıplarla ve olumsuzluklarla baş edebilmek, istenen düzeyde işlevsel olabilmek için yeni ve alternatif yollar, yöntemler kullanılması ile gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tedaviyi reddeden yaşlı ile iletişimde; • Sağlık durumu ile ilgili doğru bilgi vermek, uzmanlardan bilgi alınmasını sağlamak, • Merak ettiği sorulara yanıt vermek, • İlaca karşı olumsuz yaklaşımı varsa ilacı kullanmanın yararını ve kullanmamanın zararını anlatmak, • Sağlık personeline karşı olumsuz bir tutumu varsa düzeltmek yerinde olur. D seçeneğinde yer alan ifade "uzmanlardan bilgi alınmasını engellemek" şeklinde olduğu için yanlıştır.

Duyusal Sistemlerdeki Değişimler ve Uyuma Etkileri Vücuttaki tüm sistemlerde yaşlılıkla beraber çeşitli değişimler ortaya çıkar. Bu sistemler; duyu, bağışıklık, hormonal, dolaşım, solunum, sinir, üreme, sindirim, boşaltım ve kas- iskelet sistemleridir. Yaşlılıkta “duyu sisteminde” meydana gelen değişimler yaşlının uyumu açısından önemlidir. Çünkü etkili bir iletişim kurma yetisi büyük ölçüde duyulara (görme, işitme, dokunma, tat alma, koklama) bağlıdır. Yaşlılar uyaranların yoğunluğunun az olduğu (hafif ses, hafif koku, az ışık) durumlarda güçlük çekerler. Çünkü sinirlerde uyarılarda azalmalar oluşur ve beyin kendisine gelen uyarıları tam olarak değerlendiremez.

Yaşlılıkta egoizm (benmerkezcilik), yaşlının kendisinden başkasına önem vermemesi, yalnız kendini sevmesidir. Bazı yaşlılar hiç kimse için sıkıntıya girmek, kendini yormak istemeyebilir. Sürekli gençleri eleştirip kendi gençliklerini övebilirler. Paraya ve maddi şeylere karşı olan düşkünlüğü,
bağlılığı artabilir, geçmişte var olan ancak kontrol edebilen cimrilik, tutuculuk gibi kişisel özellikler üzerindeki kontrol kaybedilebilir.

Zaman içinde insan vücudunda görme, işitme ve hareket yeteneği gibi fonksiyonlarda fizyolojik değişiklikler, kronik hastalıklar, ağrılar, bilişsel bozukluklar görülür. Bedenin çeşitli sistemlerinde görülen bazı değişiklikler; bağışıklık sisteminin zayıflaması, hormon düzeylerinin ve solunum sisteminin kapasitesinin azalması, sindirim sisteminde bazı aksaklıklar, böbreklerde kan dolaşımının azalması, süzme hızının yavaşlamasıdır. Yaşlılarda karaciğer, kalp, damar sistemlerinin işlevlerinde azalma; beyin hücrelerinde gerilemelere bağlı olarak hafızada zayıflama; ciltte yaşlanma, saçlarda beyazlama; kemiklerin şekillerinde değişme ve çoğalma yeteneğinin kaybolması söz konusudur.