YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 16

Fiziksel güç ve deneyimle birlikte çalışma yaşamında yaşlı bireylerin rol ve görevlerinde belirleyici olan bir diğer faktör de teknolojidir.

Emeklilik her çalışan bireyin zorunlu emeklilik yaşını doldurduktan sonra işten ayrılmasını, emeklilik geliri ile yaşamını devam ettirmesini ve kurumunun sağladığı sosyal güvenlik haklarından yararlanmasını içermektedir.

Bireylerin emekliliğe uyumunu etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Ancak bu faktörleri ortak özelliklerine göre dört grupta incelemek mümkündür. Buna göre emeklilik dönemine uyumu etkileyen biyolojik faktörler, sosyokültürel faktörler, psikolojik faktörler ve ekonomik faktörler bulunmaktadır.

Emeklilik döneminde ilerleyen yaşla birlikte bireyin fiziksel olarak gücü azalmakta, hastalıkları artmaktadır. Bireylerin bu gereksinimlerini bir aile ortamı içinde karşılamaları yalnızlık, değersizlik, sevgisizlik, çaresizlik gibi duygular yaşamalarını
engellemekte ve kendilerini güvende hissetmelerini sağlamaktadır.

Biliş’in iki temel bileşeni olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bu bileşenlerden ilki içeriklerdir. Bilişin içerikleri bildiğimiz şeylerden oluşmaktadır: Kavramlar, olgular, kurallar, anılar gibi. Bilişin ikinci bileşenini ise süreçler/işlevler olarak tanımlamak mümkündür. Bilişsel süreçler/işlevler içinde bulunduğumuz çevreyi
yorumlamak, anlamak, karşılaştığımız problemlere çözümler bulmak için bilişin içeriklerini nasıl işlediğimizdir. Doğru cevap A'dır.

Okuma ve yazma becerileri, dil ve dilin kavranması, eğitimsel beceriler, profesyonel beceriler, problemlerin ve yaşamın üstesinden gelmemize yardımcı olan benlik ve yaşam becerileri bilişsel pragmatiklerin temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri; duyusal girdiler, görsel ve motor bellek, karşılaştırma, ayırt etme ve sınıflandırmadır. Doğru cevap B'dir.

İşlem hızı bireyin bilgiyi işleme süresi ile ilgili bir kavramdır ve işlem hızı bilişsel mekaniklerin önemli bir bileşenidir. İşlem hızının erken çocukluk ve çocukluk döneminde yaşamın diğer dönemlerinden olduğundan daha hızlı olduğunu söylemek mümkündür. Doğru cevap E'dir.

Belleğin bir diğer bileşeni de bir bilgiyi nereden öğrendiğimizi hatırlama yetisi
olan kaynak bellektir. Doğru cevap D'dir.

Demans, kronik ve genellikle ilerleyici olarak bellek ve zihinsel kapasitenin azalması ile bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluğun olması durumudur. Diğer bir deyişle, demans birçok nörofizyolojik bozuklukla ilişkili olarak ortaya
çıkabilen bir zihinsel problem durumudur. Demans temel bilişsel süreçlerin/işlevlerin bozulması durumudur. Demansa sahip olan yaşlı yetişkinler özellikle yakın çevresindeki insanları tanıma ve kendilerine bakma becerilerini kısa sürede kaybederler. Doğru cevap C'dir.

Parkinson hastalığı demansın diğer bir türüdür. Kaslarda istemsiz titreme, hareketlerin yavaşlaması ve kısmi yüz felçleri ile kendini gösteren parkison
hastalığı nörofizyolojik bir bozukluktur. Doğru cevap D'dir.

Zihinsel içerikli etkinlikler, eğitim ve sosyal ortamda gerçekleştirilen etkinliklerin yaşlanma temelli ortaya çıkan bilişsel süreç/işlev sorunlarında tampon görevi gördüğü ve bilişsel işlevleri/süreçleri desteklediği söylenebilir. Bununla birlikte kitap okumanın bilişsel işlevlerde meydana gelen olumsuz değişimlere karşı önemli bir tampon görevi gördüğü bilinmektedir. Bu nedenle yaşlı yetişkinlerin evlerinde bir köşeye çekilerek televizyon gibi ciddi zihinsel etkinlik gerektirmeyen ve aynı zamanda yaşlı yetişkini sosyal çevreden uzaklaştıran etkinliklerden uzaklaştırmak ve sosyal bir ortamda en az düzeyde zihinsel içerikli etkinlikler gerçekleştirmeye teşvik etmek onların bilişsel işlevlerini/ süreçlerini olumlu yönde etkileyecektir. Doğru cevap C'dir.

Atrofi, insan ya da hayvan organlarında kullanmama sonucunda meydana gelen küçülme durumudur. Sinir hücreleri (nöronlar) arasındaki bağlantının kaybolması ya da zarar görmesi durumuna da atrofi denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Depresyon içerisinde yaşlı yetişkinlerin yaşamını en fazla ve en yoğun şekilde etkileyeni ise majör depresyondur. Majör depresyon bireyin yoğun olarak mutsuz, moralsiz, kendini suçlayıcı ve aşağılayıcı ve beklentilerinin çok azaldığı bir duygu durum olarak tanımlanabilir. Bireyden bireye ciddi farklılıklar görülse de majör depresyonda olan bireyler yaşama güçlerini ve azimlerini kolayca
kaybederler, kendilerine yönelik algıları suçlayıcıdır, kendilerini iyi hissetmezler, motivasyonları yok denecek kadar azdır, yeme ve uyku alışkanlıklarında ciddi değişimler söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

Episodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Biliş, insan beyninin düşünme, anlama, konuşma, yorumlama, hesaplama, tasarlama, planlama, problem çözme, bellek, algılama, muhakeme vb. gibi yüksek zihinsel işlevleri için kullanılan ortak, genel addır. 

Biliş dikkatini verme, hatırlama, akıl yürütme ve aynı zamanda kavramlar ve anılar gibi sürecin içeriğine dair bilme işlemidir. Bilişsel süreçler/işlevler ise algı, bellek, dil, problem çözme ve soyut düşünme gibi zihinsel süreçleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bilişin gelişimsel süreci, gelişim dönemlerine göre farklılık göstermektedir. İnsan beyninin bilişsel gelişimi gelişim psikolojisinde detaylı bir şekilde incelenmiştir ve incelenmektedir. Özellikle ergenliğe kadar geçen süre içerisinde insan bilişinin gelişimsel süreci oldukça canlı ve dinamiktir. Bu dönemde birey özellikle bilişin içeriklerini oluştururken aynı zamanda bilişsel süreçler/işlevlerde de yetkinlik kazanır. Kazanılan yetkinlik bireyi yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerine de hazırlar. Bu bağlamda ergenliğe kadar olan süreçteki bilişsel gelişimi anlamak yaşlılık dönemindeki bilişsel süreçleri anlamayı da kolaylaştıracaktır. Doğru cevap C'dir.

Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri;

Bilişin bu bileşenlerinin en temel gücü hız ve doğruluktan gelir. Hız ve doğruluğun verimliliği ise yaş ile azalma eğilimindedir. Bilişsel pragmatikler ise kültür ve özelde de eğitim bağımlıdır. Bu nedenle bilişsel pragmatikler yaşlanma devam etse de gelişmeye devam eder. Doğru cevap D'dir.

İşlem Hızı
İşlem hızı bireyin bilgiyi işleme süresi ile ilgili bir kavramdır ve işlem hızı bilişsel mekaniklerin önemli bir bileşenidir. İşlem hızının erken çocukluk ve çocukluk döneminde yaşamın diğer dönemlerinden olduğundan daha hızlı olduğunu söylemek mümkündür. İleri yetişkinlik döneminde bireyin ortalama tepki süresinin uzaması temel alınarak bilgi işleme hızında bir azalmanın olduğunu söylemek mümkündür. Doğru cevap B'dir.

İşlem hızında meydana gelen yavaşlama üzerinde sağlığın ve spor etkinliklerinin olumlu etkisi olduğu bilinmektedir. Bu nedenle yaşlılar ile çalışanlar ya da bakımını sürdüren insanların yaşlıların işlem hızında meydana gelen düşüşü telafi etmek için onları spor etkinliklerine yönlendirmesi yaşlıların bakımına yardımcı olabilecektir. Doğru cevap E'dir.

Dikkat
Dikkat yaşlanmanın en önemli bilişsel belirtilerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Bilişsel mekaniklerin önemli bileşenlerinden biri olan dikkat öğrenmenin ve bilişsel etkinliklerin gerçekleşebilmesi için gerekli olan en temel zihinsel donanımdır. Bu nedenle yaşlanma ve dikkat arasındaki ilişkinin incelenmesi son derece önemlidir. İleri yaşlardaki yetişkinlerde dikkat üç temel boyutta incelenmektedir: Seçici dikkat, bölünmüş dikkat ve sürekli dikkat. Doğru cevap A'dır.