YAŞLILARDA DAVRANIŞ SORUNLARI VE UYUM - Deneme Sınavı - 15

Seçici dikkat; birden fazla uyaranın bulunduğu ortamlarda kişinin dikkatini sadece önemli gördüğü uyarıcılar üzerine toplama ve diğer uyarıcıları yok sayma yetisi olarak tanımlanmaktadır.

Bölünmüş dikkat; ileri yaştaki yetişkinlerde incelenmesi gereken dikkatin ve bilişsel mekaniklerin diğer bir bileşenidir. Bölünmüş dikkat, aynı zamanda birden fazla etkinliğe konsantre olabilmek olarak tanımlanabilir. 

Sürekli dikkat; bir nesne, görev ya da çevrenin diğer bir yönünde odaklanma ve bunu uzun süre devam ettirme olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

İnançlar ve Beklentiler: Bellekle ilişkili olan diğer değişkenlerden ilki inançlar ve beklentilerdir. İleri yaşlardaki yetişkinlerin kendi bellekleri ile ilgili olan inançlarının ve beklentilerinin onların kendi gerçek belleklerini etkilediği görülmektedir. Bireylerin kendi belleklerine yönelik olumsuz inanç ve beklentileri onların bellek performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir.

Sosyoekonomik Statü: Bellekle ilgili olan diğer önemli değişkenler sosyoekonomik statü başlığı altında toplanabilir. Sağlık, eğitim ve sosyoekonomik statünün diğer bileşenleri ileri yaştaki yetişkinlerin bellek özellikleri ile ilişkili bulunmuştur. Doğru cevap E'dir.

Demans, kronik ve genellikle ilerleyici olarak bellek ve zihinsel kapasitenin azalması ile bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozukluğun olması durumudur (Akyar, 2011). Diğer bir deyişle, demans birçok nörofizyolojik bozuklukla ilişkili olarak ortaya çıkabilen bir zihinsel problem durumudur. Demans temel bilişsel süreçlerin/işlevlerin bozulması durumudur. Demansa sahip olan yaşlı yetişkinler özellikle yakın çevresindeki insanları tanıma ve kendilerine bakma becerilerini kısa sürede kaybederler. Doğru cevap C'dir.

Alzheimer Hastalığı
Alzheimer hastalığı, demansın bir türüdür ve bellekte, muhakeme yeteneğinde, dilde ve fiziksel işlevlerde giderek artan bir şekilde kendini gösteren, geri dönüşü olmayan bir beyin rahatsızlığıdır. Alzheimer hastalığı özellikle bellekle ilişkili beyin kimyasını olumsuz etkilemekte aynı zamanda beyin erimekte ve kaybolmaktadır. Hastalığın nedenleri tam olarak bilinmese de yaş, genetik yatkınlık, yaşam biçimi ve çevresel bazı etkilerin önemli değişkenler olduğu düşünülmektedir. Kadınların erkeklerden daha uzun yaşaması nedeniyle Alzheimer hastalığına yakalanma riskleri daha fazladır. Alzheimer hastalığı için yapılacak en etkili tedavi yöntemi koruyucu hekimlik ile mümkündür. Hastalıkla ilişkili etkenlerin hastalık ortaya çıkmadan engellenmesi ya da azaltılması önemlidir çünkü hastalık bir kere ortaya çıktıktan ve beyin dokusunu olumsuz etkiledikten sonra, en azından yakın gelecekte, geriye dönüş mümkün değildir. Doğru cevap B'dir.

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanırken; anlamsal bellek bireyin dünya hakkındaki bilgilerini içermektedir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Çoklu damar yetmezliğine bağlı demansa halk arasında “inme” denilmektedir.

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Kadınların erkeklerden daha uzun yaşaması nedeniyle Alzheimer hastalığına yakalanma riskleri daha fazla olduğu ifade edilir. 

Nörofizyolojik bir bozukluk olarak kaslarda istemsiz titreme ile kendini gösteren hastalık parkison hastalığıdır. 

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Atrofi, insan ya da hayvan organlarında kullanmama sonucunda meydana gelen küçülme durumudur. Sinir hücreleri arasındaki bağlantının kaybolması ya da zarar görmesi durumu da atrofi şeklinde ifade edilir.

Epizodik bellek ise yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır. 

Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

İleri yaştaki yetişkinlerin bilgiyi nereden öğrendiklerini hatırlamalarına yarayan belleğin adı kaynak bellektir. Kaynak bellek yaşlanma ile oldukça zayıflamaktadır. Bu durum bilgi edinilen kaynağa aynı bilginin yeni bir bilgiymiş gibi verilmesine neden olmaktadır.

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır

Bireylerin bilinçli olarak bildikleri ve ifade ettikleri olay ve deneyimleri içeren bellek açık bellektir. Örtük bellek ise otomatik olarak gerçekleştirilen becerileri ve rutinleri içerir. 

İleriye dönük bellek ise gelecekte yapılacakları hatırlama olarak tanımlanabilir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Bireylerin bilinçli olarak bildikleri ve ifade ettikleri olay ve deneyimleri içeren bellek açık bellektir. Örtük bellek ise otomatik olarak gerçekleştirilen becerileri ve rutinleri içerir. 

Epizodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır.

İleriye dönük bellek ise gelecekte yapılacakları hatırlama olarak tanımlanabilir. 

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Bilişsel mekanikler beynin nöro-fizyolojik olarak gelişen yanını ifade eder.

Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri;

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

İleri yaşlardaki yetişkinlerde dikkat üç temel boyutta incelenmektedir. Bunlardan ikisi olan seçici dikkat, birden fazla uyaranın bulunduğu ortamlarda kişinin dikkatini sadece önemli gördüğü uyarıcılar üzerine toplama ve diğer uyarıcıları yok sayma yetisi olarak tanımlanırken;  bölünmüş dikkat, aynı zamanda birden fazla etkinliğe konsantre olabilmek olarak tanımlanabilir. 

Sürekli dikkat ise; bir nesne, görev ya da çevrenin diğer bir yönünde odaklanma ve bunu uzun süre devam ettirme olarak tanımlanmaktadır.

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan değişimler sadece belleğin yapılarıyla ilişkili değildir. Bellek işlevlerini değişime uğratan daha başka faktörler de söz konusudur. Örneğin, ileri yaşlardaki yetişkinlerin kendi bellekleri ile ilgili olan inançlarının ve beklentilerinin onların kendi gerçek belleklerini etkilediği görülmektedir. 

Bellekle ilgili olan diğer önemli değişkenlerden biri de sosyoekonomik statüdür. Sağlık, eğitim ve sosyoekonomik statünün diğer bileşenleri ileri yaştaki yetişkinlerin bellek özellikleri ile ilişkili bulunmuştur. Yüksek düzeyde eğitime sahip olan ileri yaşlı bireylerin bellek yeterlilikleri eğitim düzeyi düşük olanlardan olumlu yönde farklılaşmaktadır. Ancak düşük eğitim düzeyinde olan yaşlı yetişkinlerin sürekli olarak bilişsel etkinliklerde bulunmasının onların epizodik belleklerini geliştirdiği görülmüştür.

Karar verme de bilişsel süreçlerin en yaşamsal olan bileşenlerinden biridir. Aynı zamanda karar verme çalışma belleği ve uzun süreli bellek gibi bilişsel mekaniklerin üzerinde gerçekleşen bir bilişsel süreçtir. bilişin diğer bileşenlerinde meydana gelen değişimlere rağmen yaşlı yetişkinlerin verdikleri kararların doğruluğu üzerinde genç yetişkinlerin daha fazla anlamak ve empati kurmak için çaba sarf etmesi son derece önemlidir.

Anlamsal belleğin zayıflaması ise belleğin yapısıyla ilişkilidir. 

Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Biliş organizmanın çevresindeki dünya hakkında bilgi edinme ve bu bilgileri dünyayı anlama, problem çözme doğrultusunda kullanma süreci veya süreçleri olarak tanımlanmaktadır (Budak, 2000). Biliş, insan beyninin düşünme, anlama, konuşma, yorumlama, hesaplama, tasarlama, planlama, problem çözme, bellek, algılama, muhakeme vb. gibi yüksek zihinsel işlevleri için kullanılan ortak, genel addır (Budak, 2000).

Takip eden bölümde bilişsel mekanikleri ve bilişsel pragmatiklerin alt bileşenleri olan işlem hızı, dikkat, bellek ve karar verme tanımlanmış ve yaşlanma ile ilişkileri incelenmiştir.

Bilişsel mekaniklerin temel bileşenleri; (a) duyusal girdiler, (b) görsel ve motor bellek, (c) karşılaştırma, (d) ayırt etme ve (e) sınıflandırmadır.

Seçici dikkat birden fazla uyaranın bulunduğu ortamlarda kişinin dikkatini sadece önemli gördüğü uyarıcılar üzerine toplama ve diğer uyarıcıları yok sayma yetisi olarak tanımlanmasıdır.

Epizodik Bellek: Episodik bellek yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunması olarak tanımlanmaktadır.

Çalışma Belleği ve Algısal Hız: İleri yaştaki yetişkinlerin bellekleri ile ilişkili olan diğer iki bileşen çalışma belleği ve algısal hızdır. Bu iki kavram genel olarak bilişsel kaynaklar arasında sayılmaktadır (Santrock, 2012). Çalışma belleği; bilişin bilgi işlerken etkin bir şekilde kullandığı bellektir. Bu nedenle çalışma belleği zihinsel bir iş tezgâhı olarak canlandırılabilir. Çalışma belleği orta yetişkinlikten itibaren düşmeye başlar ve ileri yaştaki yetişkinlikte de düşmeye devam eder.

Depresyon bazı bireylerin yaşamları boyunca birden fazla deneyimlediği bir duygu durumudur. Günlük yaşam içerisinde yaşadığımız sorunlarla da yoğun ilişkisi olan bu duygu durumu bireyin yaşamını etkileme derecesine bağlı olarak derecelendirilmektedir. Depresyon içerisinde yaşlı yetişkinlerin yaşamını en fazla ve en yoğun şekilde etkileyeni ise majör depresyondur. Majör depresyon bireyin yoğun olarak mutsuz, moralsiz, kendini suçlayıcı ve aşağılayıcı ve beklentilerinin çok azaldığı bir duygu durum olarak tanımlanabilir.