YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II

Yaşlanma sürecinde bir yandan vücut sistemlerinde meydana gelen gerilemeler, diğer yandan süreğen hastalık sayısı, yaşlı bireylerin aktivite düzeyini yavaş yavaş azaltırken aynı zamanda toplumsal rollerde ve yaşamın içerisinde olma (katılım) becerilerini sekteye uğratmaya başlamaktadır. Yaşlılığın getirdiği fizyolojik değişimler ve baş gösteren sağlık sorunları bireylerin temizlik, giyinme gibi temel günlük yaşam becerileri ile alış-veriş yapma, iletişim ve sosyal beceriler gibi ileri günlük yaşam becerilerinde bağımsızlık düzeyini tehdit edebilmektedir. Ayrıca yaşlanan bireylerde kişisel ve çevresel faktörlerin aktivite ve katılım düzeyini sınırlandırıcı veya kolaylaştırıcı etkilere yol açtığını da ortaya koymaktadır. Örneğin yaşlı bir bireyin göz hastalığı görme kaybına yol açıp, çevreye olan bağımlılığını arttırarak öz yönetimini olumsuz etkileyebilir. Tüm bunlar o yaşlı birey için bir stres kaynağı hâline dönüşür, beraberinde aktivite ve katılımını da sınırlandırabilir. Yaşlanma sürecinde pek çok vücut sisteminde olduğu gibi duyu ve sinir sisteminde de bazı değişiklikler gerçekleşir. Doğru cevap B'dir.

Strese maruz kalındığında vücut öngörülebilir şekilde bir dizi reaksiyonu devreye sokar. Bu reaksiyonlardan ilki, savaş ya da kaç tepkisi olan genel bir alarm reaksiyonudur ve tüm duyuları aktive ederek vücudumuzun göstereceği gerekli cevaba ilişkin bir hüküm vermeyi sağlar. Doğru cevap B'dir.

Yaşlılarda stres süreciyle birlikte bilişsel fonksiyonlarda oluşabilecek değişiklikler;

Bunlar arasında D seçeneğinde verilen "yorgunluk" yer almamaktadır. Fizyolojik yorgunluk yaşlı bireylerin yeni bir stres uyaranına anormal tepki verme olasılığını arttırabilir. Doğru cevap D'dir.

Başarılı Yaşlanma Modeli ile ilgili olarak II. numaral ifade yanlış bilgi içermektedir. Doğrusu, "başarılı yaşlanma modeli’nin ilk maddesi olan hastalık veya engellilik durumunun olmaması, 65 yaş ve sonrası yaşlılık dönemi uygulamalarından daha çok genç yetişkinlik ve yetişkinlik dönemlerinde (18-65 yaş) yapılacak bazı dışsal (kontrol edilebilir) faktörlerin uyarlanması ile mümkün olabilmektedir" şeklindedir. Bu nedenle, bu ifadenin yer almadığı seçenek olan C seçeneği doğru kabul edilecektir.

Serbest zaman etkinliği, “çalışma, uyuma ve öz bakım gibi zorunlu işlere ayrılan zamanın dışındaki zamanda içsel olarak motive olunan ve zorunlu olmayan bir aktiviteye dahil olma” olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifade ile, bireyin seçtiği ve eğlendiği bir etkinliğe katılmasıdır. Örneğin kitap okuma, bahçe işleri, çeşitli oyunlar, spor branşlarına katılım, sanat ve el işi aktiviteleri, doğada yapılan etkinlikler (trekking, balık tutma, bisiklete binme), pasta yapma, tiyatro oyunu izleme, konsere katılma ve benzeri etkinliklerdir.  Uyuma serbest zaman etkinliğine örnek olamaz. Doğru cevap D'dir.

Serbest zaman etkinliklerine katılmanın fiziksel yararları 

• Kan dolaşımında artış,
• Kaba ve ince motor işlevler, her iki uzvu kullanma ve el-göz koordinasyonunda artış,
• Vücudun denge kontrolünde payı olan vestibuler sistemin işlevini geliştirme,
• Duyusal girdileri sağlama,
• Hareket öncesi motor planlama sürecinde gelişim,
• Algısal becerilerde ilerleme,
• Kuvvet, eklem hareket genişliği ev fiziksel dayanıklılıkta artış,
• Denge ve duruş kontrolünde gelişme,
• Aktiviteleri aşamalı şekilde yerine getirme becerisinde artış olarak sıralanabilir.

Duyusal girdileri sağlama bu yararlardan biridir. Kendini değerli hissetme, kendi yaşamını organize etmeye alışma, dikkat ve konsantrasyon süresinde artış ve yönetme ve yürütme becerilerinde artış serbest zaman etkinliklerine katılmanın psikososyal yararları arasında yer alır. Doğru cevap A'dır.

Yaşlı bireylerin serbest zaman etkinliklerine katılımını engelleyen faktörler; (a) yetersizlik algısı, (b) motivasyon ve ilgi kaybı, (c) serbest zaman etkinliği için fiziki koşulların eksikliği veya erişimde güçlük, (d) serbest zaman etkinliğine katılacak fiziksel yeterliliğinin olmaması, (e) serbest zaman etkinliği için yeterli zaman diliminin olmaması, (e) uzman, bakım veren personel veya aile yakınlarının serbest zaman etkinliklerinin önemini yeterince bilmemesi, (f) yaşlının içinde bulunduğu psikososyal durumun olumsuz tutum ve davranışlara yol açması ve (g) İletişim sorunu çekme (özellikle orta düzeyde ve üzeri bilişsel kaybı olan ve iletişim sorunu çeken yaşlılar) olarak sıralanabilir. Yetersizlik algısı, motivasyon ve ilgi kaybı ve etkinliğine katılacak fiziksel yeterliliğinin olmaması sıralanan faktörler arasında yer almaktadır. Bireyin kendisinin değil uzman, bakım veren personel veya aile yakınlarının serbest zaman etkinliklerinin önemini yeterince bilmemesi bu faktörlerden biridir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlının sosyal özelliklerine ilişkin değerlendirme alanları; (a) kişisel sınırlar ve mesafe, (b) iletişim becerileri, (c) temas ve fiziksel yakınlık, (d) katılım, aktif, pasif, (e) iş birliği ve rekabet, (f) sosyal etkileşim becerileri, (g) destek ve ilişkiler, (h) takım çalışması ve (ı) güvenilir ve doğru tutumlardır. Dikkat ve konsantrasyon ile  sıralama ve strateji yaşlının bilişsel özelliklerine ilişkin değerlendirme alanları arasında yer almaktadır. Denge, koordinasyon, dayanıklılık yaşlının fiziksel özelliklerine ilişkin değerlendirme alanları arasında yer almaktadır. Değerler ise yaşlının psikolojik özelliklerine ilişkin değerlendirme alanlarından biridir.  Doğru cevap A'dır.

Yaşlılara serbest zaman etkinliklerinin planlanması sürecinde yetersizlik alanlarında sağaltım amacı taşıyacak şekilde bir program planlanır. Yaşlının işlevsellik düzeyi dikkate alınarak kısa ve uzun süreli hedefleri tanımlayan beceriler yazılır. Kısa süreli hedeflenen becerilerde katılım ve olabildiğince bağımsızlık kazanılarak, uzun süreli hedefe ilişkin beceride başarı elde edilmeye çalışılır. Ancak uzun süreli hedeflere ilişkin öncelikle bir beceri planlanırken, kısa süreli hedeflere ilişkin birden çok beceri yazılır. Doğru cevap C'dir.

Oryantasyon kaybı olan yaşlıların temel duyusal işlevlerini arttırmak için kullanılabilecek etkinliklerden biri temel duyusal işlevler ile duyusal farkındalığı deneyimlemesini sağlamaktadır. Bu kapsamda  aromaterapi, el masajı, enstrümantal müzik, snoezelen terapi (aydınlatma, baloncuklar, akvaryum) kullanılabilir. Egzersiz bu kapsamda kullanılabilecek strateji ve uygulamalar arasında yer almaz. Doğru cevap E'dir.

Hareketsizlik eğilimi yaşlılarda stres süreciyle birlikte oluşabilecek fizyolojik değişikliklerden biridir. Bilinç bulanıklığı, insanları yanlış tanıma, uyumsal (oryantasyon) sorunlar ile yaratıcılık ve algılamada azalma ise yaşlılarda stres süreciyle birlikte bilişsel fonksiyonlarda oluşabilecek değişikliklerdir. Doğru cevap B'dir.

Başarılı yaşlanma modeli üç temel unsurdan oluşmaktadır; 1. Hastalık veya Engellilik Durumunun Olmaması, 2. Yüksek Bilişsel ve Fiziksel İşlevleri Sürdürmek, 3. Yaşama Aktif Katılarak Sosyal ve Üretken Etkinliklerin Sürdürülmesi. Doğru cevap E'dir.

Tekerlekli sandalye kullanan ve yer çekimine karşı ayakta durmada zorlanıp yürüyemeyen bir yaşlı için havuzda su içi egzersiz veya yüzme önerilebilir. Suyun kaldırma kuvveti ile karada yer çekimi etkisi ile zorlandığı ayakta durma ve diğer hareketler suda kolaylıkla yaşlı tarafından yapılabilir. Doğru cevap A'dır.

Duyusal girdileri sağlama yaşlılarda serbest zaman etkinliklerine katılmanın fiziksel yararlarından biridir. Sosyalleşmede artış, kendini değerli hissetme, öfkeli ve katı tutumda yumuşama ile dikkat ve konsantrasyon süresinde artış ise yaşlılarda serbest zaman etkinliklerine katılmanın psikososyal yararları arasında yer almaktadır.  Doğru cevap B'dir.

Zihinsel yalınlık, yaratıcılık ve düşünme faaliyetlerini geliştirme gülmenin psikolojik ve psikososyal yararları arasında yer almaktadır. Solunum yollarının temizlenmesine yardımcı olma, iskelet kaslarının gevşemesine yardımcı olma, kortizol ve noradrenalin gibi stres hormonlarını azaltma ve bazı maddelerin vücutta salınımını sağlayarak ağrıyı geçici azaltabilme ise gülmenin fiziksel sağlığa yararları arasında yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Ergoterapist, kişi ve toplulukların istedikleri, ihtiyaç duydukları veya kendilerinden beklenen aktiviteleri yapabilme becerilerini geliştirerek veya aktiviteyi ya da çevreyi kişilerin katılımını daha iyi sağlayabilecek şekilde düzenleyen uzmandır.

C seçeneği dışında yer alan seçenekler yaşlının sosyal özelliklerine ilişkin değerlendirme alanlarıdır.

B seçeneği dışında yer alan seçenekler yaşlının psikolojik özelliklerine ilişkin değerlendirme alanlarıdır.

30 dakikalık bir fiziksel aktivite seansının, ilk beş dakikası ısınma fazı (hafif yürüyüş, esneklik egzersiz), son beş dakikası soğuma fazı (hafif yürüyüş, esneklik egzersiz), 20 dakika da etkinlik fazı (yürüyüş, yüzme, dans, bisiklet) olmalıdır.

İletişim sırasında yaşlının hataları sorun edilmemelidir.