YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II

Kişiler arası problemler ise insan ilişkilerinde yaşadığımız sorunlardır. İnsan ilişkileri yaşamı güzel ve anlamlı kılan en önemli doyum kaynaklarından biri olduğu gibi, en büyük sorun kaynağıdır da. Yaşamda karşılaşılan en yaygın sorunlardan birisidir aynı zamanda. Annelerinin bakımını paylaşmadığı için kardeşler arasında yaşanan tartışmalar bu gruba girebilir.

Problem çözmenin bilişsel, meta-bilişsel ve güdüsel olmak üzere üç tane bileşeni söz konusudur.

Beş aşamalı problem çözme yaklaşımına göre problem çözmede izlenen beş aşama; probleme genel yönelim, problemin tanımlanması ve formüle edilmesi, alternatiflerin
oluşturulması, karar verme ve değerlendirmedir.

Problem çözme modeli dört temel beceriye odaklaşmaktadır:

1. Bilgi ve veri elde etmeye dayanan problemi tanımlama ve şekillendirme. 

2. Alternatif stratejileri belirleme

3. Karar verme

4. Çözümü tamamlama

Alternatif uyuşmazlık çözüm yollarından biri olan arabuluculuk ‘bir karar uygulama yetkisi olmayan tarafsız bir üçüncü tarafın, tartışmalı tarafların mutabık kalınmış bir çözüme ulaşmalarına destek verdiği gayriresmî bir süreç’ olarak tanımlanmaktadır.

Kolaylaştırıcı ya da terapötik arabuluculuk tarafların problem çözme yeteneklerine odaklaşmakta ve arabulucu anlaşmazlığın duygusal yanlarına dikkat çekmektedir. Taraflar gelecekte yaşayacakları benzer sorunları ele alma yollarını tartışmaktadırlar. Kolaylaştırıcı tarzda kazan–kazan yaklaşımı daha belirgindir. Bu arabuluculuk tarzı tarafların kendi kararlarını vermesi ve ara bulucunun bunu sağlamasına odaklaşır. Arabulucu uygun bir müzakere ortamı yaratmak ve onların müzakerelerine yardım etmekle görevlidir.

Yaşlılara hizmet veren kurumların yöneticileri ve hizmet veren bakıcılardan elde edilen sonuçlara göre yaşlı arabulucuları aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır (Bagshaw,
Adams, Zannettino, Wendt, 2015, Barry, 2015):
• Aile sistem, aile yaşam döngüsü gibi aile kuramlarını bilmeli,
• Yaşlı bir kişinin maddi istismara maruz kalma riskini değerlendirmek için yeterliğe
sahip olmalı,
• Yaşlının istismar edildiğini fark edebilecek yetkinlikte olmalı,
• Çalıştığı ailenin dinamikleri ve ailenin geçmişine ilişkin bilgiyi edinebilmeli,
• Yaşlılarla empati kurabilmeli ve yaşlanma süreci hakkında bilgisi olmalı
• Yaşlılık hukuku, finans konusu hakkında eğitim almalı,
• Kültürel farkındalık ve sorumluluk duygusu olmalı,
• Güçlü yanlara odaklanan, bütünsel, açık, saydam, önyargısız yaklaşıma sahip olmalı,
• Yaşlanma sürecindeki bilişsel özelliklere hâkim olmalı,
• Arabuluculuk sürecinde gereksinim duyulan güvenilir destek kişilere örneğin bir
avukata ulaşabilmeli,
• Karar verme sürecine yaşlı kişinin katılımını arttırmak için teknikler kullanabilmeli,
• Yaşlının söz hakkı olmalı ve arabuluculuk sürecinde yaşlının söz hakkını ortaya
koyması için ortam hazırlayabilmeli,
• Gerektiğinde geriatristlerden yaşlının değerlendirilmesi için yardım istemeli,
• Yaşlının kapasitesinde sorun olduğunda arabuluculuğun süresini belirleyebilmeli
ve çok uzun süren toplantılardan kaçınılmalı,
• Güçlü duygularla ilgilenebilmeli ve büyük bir grupla etkili bir şekilde iletişim kurma yeteneğine sahip olmalı,
• Arabuluculuk toplantılarını kontrol etme yeteneği güçlü olmalıdır

Maddi istismarı arttıran ögeler şu şekilde sıralanmıştır (Bagshaw, Adams, Zannettino ve Wendt, 2015):
• Madde veya ilaç kullanan bir aile yakının varlığı,
• Bakımı için bir aile üyesine bağımlı olma,
• Yaşlının hastalıkları nedeniyle bilişsel yetenekleri azaldığında,
• Kumar oynayan bir aile yakını varsa,
• Yaşlı, bir aile üyesinden korkmuşsa,
• Yaşlı, haklarının farkında değilse,
• Şiddet ya da istismar yapan bir aile üyesinin varlığında,
• Yaşlılar mallarını çocuklarına vermeliler gibi yaşlı insanlara yönelik kültürel değerlere sahipse,
• Destek ve kurum hizmetleri olmayan yerde yaşayan ve aileleri bakan yaşlı iseler,
• Yaşlı kişinin aile üyeleri arasındaki yetersiz iletişim varsa,
• Yaşlı geçmişte çocuklarını istismar etmişse, kötü davranmışsa,
• Dayanışmanın daha önemli olduğu toplulukçu kültürden gelmişse,
• Yaşlı aile üyeleri ile ortak iş yapıyorsa,
• Aynı evde, çiftlikte yaşayan yaşlılarsa daha çok istismara maruz kalmaktadır

Yaşlı arabulucuları etik kuralları bilmelidir. Etik ilkelerden biri tüm katılanlara eşit uzaklıkta olmak, hepsinin çıkarlarını gözetmek ve katılanların tümüyle birlikte çalışmaktır. Arabulucu tarafların bir kısmını ihmal edip, yaşlıyı tamamen koruyarak bu aşırı korumacılık tuzağına da düşmemelidir. İkinci ilke gizliliktir. Yaşlı arabulucusu arabuluculukta elde edilen bilgiyi arabuluculuk sürecinin tarafı olmayan bir kişiye anlatmamalıdır. Gizliliğin ihlal edileceği bazı durumlar söz konusudur: Yaşamı veya güvenliği tehdit eden bir bilgi açıklandığında, gerçek ya da potansiyel bir istismar bilgisi olduğunda, bu bilgi yargı yoluyla istendiğinde, taraflar açık bir arabuluculuk süreci yürütülmesinde anlaştıklarında gizlilik ilkesine uyulmayabilir. Tarafsız ve adil olmak üçüncü etik ilkedir. Mümkün olduğu kadar kırılgan ve incinebilir durumda olan yaşlı kadar diğer tarafların da sesine kulak vermelidir. Arabuluculuğa katılan her kişiye görüşlerini, endişelerini, isteklerini açıklama fırsatı tanınmalıdır. Katılanlara istedikleri bir anda arabuluculuğu sonlandırabilecekleri hatırlatılmalıdır. Arabulucu yaşlı bile olsa herkesin kendi yaşamıyla ilgili karar verme hakkı olduğunu kabul etmeli ve süreci buna göre yürütmelidir.

Doğru cevap C'dir.

Yaşlı arabuluculuğu yaklaşımı Amerika Birleşik Devletleri, Kanada gibi ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Tarafsız bir kişi tarafından yapılması ve yaşlının haklarını dikkate alması bu yaklaşımın değerini arttırmaktadır. Aile içi çatışmaların çözümünü kolaylaştırmakta ve kararların daha sağlıklı alınmasını sağlamaktadır.

Doğru cevap D'dir.