YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II

Araştırmalar, yaşlı bakımının aile üyelerinin yaşam
kalitesini düşürmekle kalmayıp fiziksel ve psikolojik sağlığını da olumsuz etkilediğini belirtmektedirler (Belmin, 2003; Boziki ve diğerleri, 2006; Koopmanschap, 2004). Ayrıca
yaşla birlikte demans, Alzheimer gibi hastalıkları olan yaşlılara bakım vermek aile üyeleri
ve bakıcılar için özellikle zorlayıcı olabilmektedir. Öyle ki, yaşlı bakımıyla uzun süre ilgilenen aile üyelerinin ölüm riskinin diğer insanlara göre % 63 daha fazla olduğu araştırma bulguları arasındadır.
Doğru cevap E seçeneğidir.

Herhangi bir durumun stresli olarak algılanıp algılanmamasını, koşulların özellikleri
kadar kişilerin sahip olduğu özellikler de belirlemektedir. Yaşlı bakımıyla ilgilenen aile
üyeleri ve bakıcılar, bakıcılıkla ilgili koşulları bilişsel süreçlerinden geçirerek ve öznel algılarını katarak değerlendirmektedirler. Yukarıda verilen stres faktörleri birincil stres faktörleri ve ikincil stres faktörleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlı yakınları ve bakıcılarında, bakım verilen fiziksel çevre, bakım  alan yaşlının özellikleri, bakıcının
güçlü ya da zayıf yönleri, ailevi ve sosyal destek kaynakları, sosyokültürel faktörler stres
kaynakları olabilmektedir. Bakıcının  ekonomik koşullarının iyi olması bu faktörler arasında yer almaz.Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlı yakınlarının ve bakıcılarının  karşılaştıkları birincil stres kaynakları ikiye ayrılır:
Objektif Stres Kaynakları
Yaşlının bilişsel bozukluğu
Yaşlının problemli davranışları
Günlük yaşam etkinliklerinde
bağımlılık ve hasta direnci
Subjektif Stres Kaynakları
Bakım verenlerin rol yüklenmesi
Bakım verenlerin rol esareti
Yakınlığın kaybı

İkincil stres kaynakları da aynı şekilde ikiye ayrılır:
Birincil Kaynaklar
Aile ilişkilerinin bozulması
İş çatışması
İş kaybı
Mali sorunlar
İntrapsişik Stres Kaynakları
Benlik kaybı
Bakıcılık yeterliliğinin olmayışı

Soruda birincil stres kaynaklarından biri sorulduğu için cevap "Yakınlığın kaybı" yani B seçeneğidir.

Objektif Stres Kaynakları
Yaşlıya bakım veren kişilerin, yaşlının özellikleri ve bakıcı koşullarından nasıl etkilendiği
objektif stres faktörleri olarak adlandırılır. Yaşlının bilişsel bozukluğu ve derecesi, problemli davranışları, günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılık derecesi, hasta direnci ve yaşlıya bakım verilen koşullar objektif stres kaynaklarıdır.Bilişsel bozukluğu olan
hastaların yemek yedikleri hâlde “bana yemek vermiyorsunuz” diye suçlamaları, ilaçlarını
almadıkları hâlde “ilaçlarımı az önce aldım” gibi söylemleri bakıcıların işlerini daha da
zorlaştırmakta ve stres kaynağı oluşturmaktadır Subjektif stres kaynakları; rol yüklemesi, rol esareti, yakınlığın kaybı olarak isimler alır.

Rol yüklemesi subjektif stres kaynakları arasında yer aldığından cevap D seçeneğidir.

Annesinin bakımını üstlenen bayanın anne kız ilişkisini kaybetmesi ve Anne -babasının bakımını üstlenen birisinin yabancı birine bakıyormuş gibi hissetmesi yakınlığın kaybı, Aile üyelerinin yaşlı bakımını gönülsüz yapması ve bakım yapılan yaşlıyla vakit geçirmek istenmemesi bakım verenlerin rol esareti, Bakım veren kişilerin eş , anne vs olarak da görevlerinin olması ise rol yüklenmesi ile ilgili olduğundan doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlı bakımı ile ilgili stres kaynakları, kişinin aile, çalışma ve finansal ilişkilerini de olumsuz etkilemektedir. İkincil stres
kaynakları; aile ilişkilerinin bozulması, iş çatışması, iş kaybı, mali sorunlar ve intrapsişik
stres kaynakları olarak gruplandırılır. Yakınlığın kaybı bu gruplar arasında yer almadığı için cevap B seçeneğidir.

Yaşlı bakımının uzun süreli olduğu ve günün büyük bölümünü kapladığı düşünülürse
bakım verenler genellikle olumsuz sonuçlarla karşılaşabilirler. Genel olarak, bakım vermenin olumsuz etkileri, zamanında yaşam tarzının ihlali, bakıcı / bakım alıcının ilişkisi,
ruh sağlığı ve fiziksel sağlığı olmak üzere dört genel başlık altında toplanabilir (Rhonda
ve diğerleri, 2007). Bununla birlikte yaşlı bakımının aile üyeleri ve bakıcılarda olumlu
sonuçlara yol açtığı da görülmektedir. 

Bu yüzden cevap 4 yani C seçeneğidir.

Bakım verenlerin stres modeli Perlina ve meslektaşları tarafından (Pearlin, Mullan, Semple ve Skaff, 1990), demanslı hastalara bakan bakıcılar için geliştirilmiş olmakla birlikte,
tüm bakım verenlerin stres sürecine yönelik kavramsal bir model sunmaktadır. Model,
stres ve başa çıkma sürecinin, stresin geçmişi ve bağlamsal faktörleri, stres yapıcılar, aracılar ve sonuçları olmak üzere dört faktörden etkilendiğini göstermektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bakıcının gerçekçi amaçlar belirlemesi: Genelikle bakıcıların amacı, bakım verdikleri
yaşlıların yaşam kalitesini arttırmak, fiziksel bakım ve güvenliğini sağlamaktır. Bakıcının sınırlarını belirlemesi: Çoğu zaman bakıcılığın görev ve sorumlulukları var
olan sorumluluklara ilave yük getirir. Bakıcının yardım istemesi ve yardım kabul etmesi: Yardım almaya direnmek bakıcı
stresi ve depresyonunun en bilinen nedenidir. Bakıcının sınırlarını bilmesi ve sınırlarının
ötesinde birinden yardım istemesi güçlü bireyin özelliklerindendir Bakıcının diğer insanlarla bir arada olması: Bakıcılık sorumluluklarını paylaşmak
için aile üyeleriyle toplantılar düzenlenmelidir. Bu toplantılar bakıcının yaşadığı problemleri ve çözüm yollarını tartışmayı, bakıcılık görevlerini paylaşmayı sağlar.

Tanıma göre cevap E seçeneğidir.

Psikoloji bilim dalında strese ilişkin en tanınmış ve birçok çalışmaya temel oluşturmuş yaklaşımlardan biri Lazarus’a aittir.

Lazarus’un geliştirdiği Etkileşim Kuramı’na göre stres; birey tarafından onun kaynaklarını aşan ve zorlayan, iyilik durumunu tehlikeye sokan bir durum olarak değerlendirilen çevre ve birey arasındaki ilişki olarak tanımlanmıştır.

Bakıcının özelliklerinden kaynaklı stres faktörleri bakıcının ruhsal ve fiziksel geçmişi ve şimdiki durumu, kişilik özellikleri ve başa çıkma tepkileri, rolleri, finansal kaynakları, bakıcılık konusundaki bilgisi, yaşlıyla önceki ilişkilerinden oluşmaktadır.

Bakım verenlerin rol esareti; yaşlı bakımıyla ilgilenen aile üyelerinin yaşlı bakım rolünü gönülsüz yapmaları sonucu hoş olmayan duygular hissetmeleridir.

Yakınlığın kaybı; yaşlının bilişsel bozukluğu nedeniyle yakınlarını hatırlamaması sonucu oluşur. Bilişsel bozukluğu olan hastalarda hafıza kayıplarıyla birlikte kişilik ve davranışlarda da değişim gerçekleşir. Yaşlının çevresindekileri tanımamasıyla birlikte aile üyeleri ile yaşlı arasındaki ilişki de değişmeye başlar.

Aile ilişkilerinin bozulması ikincil stres kaynağıdır.

İntrapsişik stres kaynakları, bakım verme koşullarının, bakım veren aile üyelerinde benlik kaybı, bakıcılık yeterliliğinin olmayışı duygularına neden olması sonucu yaşanan stres faktörlerine denir.

Schulz ve Salthouse’un Stres ve Başa Çıkma Modeli: Bu stres modeli Schulz ve Salthouse tarafından bakıcılara yönelik olarak geliştirilmiştir. Bu stres modeli, bakım ihtiyacını ortaya çıkaran stresli durumlarda ardışık ve döngüsel bir model sunmaktadır. Bu modele göre potansiyel bakıcı öncelikle durumu
değerlendirmektedir.

Bakım verenlerin stres modeli Perlina ve meslektaşları tarafından (Pearlin, Mullan, Semple ve Skaff), demanslı hastalara bakan bakıcılar için geliştirilmiş olmakla birlikte, tüm bakım verenlerin stres sürecine yönelik kavramsal bir model sunmaktadır.

Yancura ve Aldwin başa çıkma tepkilerini beş başlık altında gruplandırmışlardır.