YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II

Nörotizm kişilik özelliği, depresif ve hüzünlü olma, gerginlik, kaygılı olma, sıklıkla duygusal iniş çıkışlar yaşama, tedirginlik, huzursuzluk ve sabırsızlık gibi kişilik özellik­lerini kapsamaktadır

A tipi davranış biçimine sahip bireyler, agresif, sabırsız ve işlerine düşkündürler. Pek çok güdüye sahiptir ve mümkün olduğu kadar çok kısa sürede mümkün olduğu kadar başarılı olmak istemektedirler. Bu kişi­ler zaman baskısından hoşlanmakta ve aceleci tavır takınarak kendilerini sürekli bir şeyler yapmak zorunda hissetmektedirler. Bu özellikleriyle birlikte bu kişilerin, zamanlarını çok iyi yönettiği söylenemez. Tatilde bile hareketsizliği sevmedikleri, rahat in­sanlara kızdıkları ve oldukça yoğun çalışıp, mesai arkadaşlarından da aynı şeyi bekledik­leri görülmektedir. Bu kişiler kendilerini çoğu zaman başka insanlara göre daha enerjik hissetmektedirler. Beklemeye hiç tahammülleri yoktur. A tipi kişilikler, hareketli, dürtü ve ihtiras sahibi, rekabeti seven, saldırgan, düşmanca duygulara ve benmerkezci özelliklere daha çok sahiptirler.

Yaşlıyla ilgilenen aile üyeleri ve bakıcıların sahip oldukları kendilik değeri, empatik beceri düzeyi, mizahı kullanma becerisi, düşünme yanlılığı, kişiler arası ilişki tarzı, bakıcı ustalığı ve öz yeterliliği gibi kişisel eğilimleri, bakıcılıkla ilgili görevlerini ve ortaya çıkan sorunları değerlendirmesini ve baş etmesini etkilemektedir. Ayrıca yaşlı yakınları ve bakıcıların aile ilişkileri ve cinsiyet, yaş, eğitim durumu gibi demografik özellikleri de yaşadıkları stresle başa çıkmalarını etkilemektedir.

Kendilik değerinin yüksekliği olumlu davranışlara yol açarken abartılmış, gerçekçi te­mellere dayanmayan kendilik değerinin de sağlıklı olmadığı kabul edilmektedir. Sağlıklı kendilik değeri, bireyin kendisini öznel ve gerçekçi olarak kabul etme çabalarına dayan­maktadır. Kişinin kendisini gerçekçi olarak algıla­masına değinen Cigman (2004), gerçekçi temellere dayanarak bireyin, güçlü yönlerini kullanması, güçsüz yönlerini geliştirmesi için çabalaması ve sınırlılıklarını kabul etmesi­nin önemli olduğunu vurgulamaktadır. Gerçekçi temellere dayanmayan kendilik değeri, çarpık ve abartılmış olacağından, kendini gerçekçi olarak algılamayan bireylerin kendilik değerinin yüksek olmasının ve bu durumun yarattığı iyilik hâlinin sağlıksız olduğu belir­tilmektedir.

Ketleyici ilişki tarzı, kişiler arası ilişkilerde saygı ve empatiden yoksun, karşılıklı çıkar ve üstünlük kurmaya dayanan bir ilişki tarzıdır. Ketleyici ilişki tarzına sahip olan kişiler, karşısındakinin görüşlerini dikkate almaz, insanlara sözle sataşır, kendini kolayca kay­bedip öfkelenir, başkalarıyla alay eder, kendini başkalarından üstün görür ve her fırsatta bunu göstermekten çekinmezler.

Kurumda bakıcı olarak çalışmak için enerjik olmaları açısından gençlerin, tecrübeli olmaları açısında ileri yaşlıların uygun olduğu söylenebilir. Cinsiyet açısından bakım işi daha çok kadınların görevi olarak görülse de hemşirelik gibi bir çok meslekte erkeklerin de çok iyi iş çıkardıkları söylenebilir. Bakıcı özelliklerinde hepsinden daha önemli özelli­ğin eğitim olduğu vurgulanabilir.

Kendine bakım davranışları, aile üyeleri ve profesyonel bakıcıların, bir uzman desteği ol­sun ya da olmasın sağlığı geliştirme ve koruma, hastalıkları önleme, hastalıkların üstesin­den gelebilme etkinlikleri ya da yeterlikleridir. Kendine bakım davranışla­rı sağlığı geliştirme etkinlikleri, beslenme, fiziksel etkinlik ve sağlık sorumluluğu ve ilaç alma, randevu tutma gibi hastalığın kontrolü ve önleme etkinlikleridir.

Bakıcıların kullandıkları dört başa çıkma tepkisi, aktif başa çıkma, olumlu yeniden yapılandırma, kabul etme ve inkar etmedir.

Yapılan çalışmalarda geleneksel kültürdeki ba­kıcıların aile bağlarına önem verdiği, aile bireylerinin birbirinden sorumlu olduğu algısının daha başat olarak kabul edildiği görülmektedir. Geleneksel kültürde aile ve akraba bağları güçlü olduğundan yaşlılara iş birliği içinde ailede bakılmaya çalışılır. Aile üyeleri birbirine yakın mesafelerde oturarak, yaşlı bakımıyla ilgilenen kişinin iş yükünü hafifletmeye çalışır­lar. Bu nedenle geleneksel kültürde yaşlılara bakım veren kişilerin daha az stres ve tükenmiş­lik yaşadıkları, yaşam doyumlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Kültürel özellikler, kişinin başa çıkma tepkilerini de belirlemektedir. Geleneksel kül­türde aile bağlarının güçlü olması bakıcıların sosyal destek kaynaklarını ulaşılabilir olarak algılamaları, bakıcıların başa çıkma kapasitelerini artırmaktadır.

Bakıcı doyumu/memnuniyeti, bakıcının, bakıcılık etkinliklerinden ve sorumluluk­larından dolayı olumlu duygular hissetmesidir.